Αββακούμ ο μυστηριώδης

Όλα γύρω από το Φτερικούδι. Υποθέσεις, έρευνες, ρευστό σκηνικό μέχρι το επόμενο:

1. Το κράτος κοσμικό (το προνοεί το σύνταγμα του 1960). Όμως, δεν έχει καταφέρει να βάλει δυο-τρεις κανόνες στις σχέσεις του με την Εκκλησία. Ό,τι θέλει η Εκκλησία κάνει, οι επιθυμίες της συνιστούν εντολές/πληρωμές μισθών, αφορολόγητα, άβατο τα οικονομικά κάθε μονής και κάθε επισκοπής. Το τυπικό μέρος: «Η συμφωνία που επιτεύχθηκε μεταξύ του τέως αρχιεπισκόπου και της κυβέρνησης Χριστόφια, η οποία, επισφραγίστηκε με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου στις 14/3/2012 και με τις ευλογίες της Βουλής, εξαιρεί την Εκκλησία και από τον ΦΠΑ καθώς και ένα μεγάλο μέρος της περιουσίας της από τον φόρο ακίνητης ιδιοκτησίας», (πηγή, «Πολίτης», 14/3).

2. Επιθετική διάταξη μονών του Αγίου Όρους στη νήσο των αγίων. Με απ’ ευθείας δοξολογίες, δοσοληψίες, (κυρίως Βατοπέδι), όπως η πρόσφατη περιοδεία με τη ζώνη –άφιξη στη νήσο με τιμές αρχηγού κράτους. Γιατί όμως οι του Αγίου Όρους επενδύουν ειδικά στη νήσο; Προφανώς έχουν κάνει έρευνα αγοράς, τα οφέλη είναι μαζικά και ανεξέλεγκτα.

3. Χιλιάδες χρόνια η λαϊκή θρησκεία –και, βέβαια όχι μόνο στην Κύπρο– επιβλήθηκε της επίσημης χριστιανικής. Όταν η τελευταία είδε ότι δεν μπορεί να αλλάξει βαθιά εμπεδωμένες πεποιθήσεις, είτε τις υιοθέτησε (λατρευτικές τελετές) είτε τις άλλαξε σε επίπεδο κορυφής (Ποσειδώνας/ Άγιος Νικόλαος).

4. Η λαϊκή θρησκεία πέρασε στην καθημερινότητα των ανθρώπων και εμβάθυνε μύθους, δοξασίες, ακλόνητες παραδόσεις. Το ακριτικό δημοτικό τραγούδι (κατά τη γνώμη μου, το κορυφαίο έργο της κυπριακής γραμματείας) «Ο Διγενής τζι’ ο Χάρος», είναι η αποθέωση της τριπλής συγκατοίκησης στοιχείων από την αρχαιοελληνική θρησκεία, τον επίσημο χριστιανισμό και τη λαϊκή θρησκευτική παράδοση, η οποία προηγήθηκε χρονικά και την οποία η κυπριακή παράδοση έχει αφομοιώσει μια χαρά.

5. Το υπόστρωμα έχει ισχυρές βάσεις. Στη συνέχεια, ηγέτες της Εκκλησίας της Κύπρου ικανοί περί το εμπόριο και τις συναλλαγές στήριξαν προέδρους και πήραν ανταλλάγματα-φορολογικές απαλλαγές, αρκετά σχολεία με εκκλησιές και ναΐσκους. Συνοπτικά, κέρδισαν την πεποίθηση ότι «συνδιοικούν» το πεδίο και μερικές φορές με απλές αγοραίες πράξεις, λ.χ. αγοραπωλησία οικοπέδου, πρόεδρος/αρχιεπίσκοπος.

6. Η εκτεταμένη ανάπτυξη πανεπιστημίων στη νήσο τα τελευταία 25 χρόνια, θα ανέμενε κάποιος ότι θα ενίσχυε τη διακίνηση ιδεών και θα έβαζε πράγματα πάνω σε μια πιο ορθολογική βάση. Παρά την πρόοδο, ο βυζαντινός τρόπος ανάπτυξης της Εκκλησίας έδειξε ότι έχει ισχυρά αποθέματα, προχώρησε με γοργά βήματα.

7. Η βυζαντινού τύπου οργάνωση (δομή της ιεραρχίας της κυπριακής Εκκλησίας, μονές, σταυροπηγιακές, αυτοκέφαλα, παραρτήματα μονών από το Άγιο Όρος, ή τα Ιεροσόλυμα κ.λπ.) έφερε μία κατάσταση πραγμάτων, που έχει ως κύριο χαρακτηριστικό της την άσκηση μιας πολυθεματικής εξουσίας, άναρχης κατά βάση και υλιστικής κατ’ ουσία. Η περίπτωση Φτερικουδίου είναι χαρακτηριστική ως προς ορισμένα σημεία της. Το απλό ερώτημα: Ποιος είναι ο Αββακούμ και πώς έτυχε να δοθεί αυτό το όνομα στη μονή; Αμφιβάλλω αν η εβραϊκή παράδοση που φέρει αυτό το όνομα, συνδέεται με οτιδήποτε τρέχει στον κυπριακό χώρο. Παρά ταύτα, ήταν μια μονή που γινόταν ολοένα και πιο γνωστή, έπεισε μοναχούς, και το σημαντικότερο, έπεισε πλήθος από πιστούς να θεωρούν ότι ο Αββακούμ –όσο πιο άγνωστο όνομα, προφανώς τόσο και πιο ελκυστικά μυστηριώδες– ήταν Φτερικουδιώτης. Ο συσσωρευμένος πλούτος έφερε καταγγελίες, σακούλες, αστυνομικές έρευνες. Ωστόσο, οι αμφιβολίες, τα ερωτήματα που θέτει η κοινή γνώμη είναι η πλέον ωφέλιμη πλευρά του πράγματος. Η διαρκής προσπάθεια για την ορθολογική ερμηνεία των πραγμάτων, η μόνη απάντηση στα ερωτήματα. Αν δεν βρέχει, δεν πηγαίνεις στον Αββακούμ για παράκληση, κτίζεις εργοστάσιο αφαλάτωση

8. Πολλοί ζητούν διαχωρισμό κράτους-Εκκλησίας, αλλά ως γνωστόν τίποτε δεν γίνεται, ούτε και προβλέπεται να συμβεί. Τα κόμματα βλέπουν την επιρροή τη Εκκλησίας, οι δημοσκοπήσεις συχνά καθοδηγούν τις αποφάσεις τους –και πίεση από κάτω δεν υφίσταται. Έκτοτε κανένας δεν θέλησε να αλλάξει κάτι, αναλαμβάνοντας μια πρωτοβουλία με δομική βαρύτητα, ή, έστω, να πει «νέες εποχές, νέες αποφάσεις».

Γιατί αποτυγχάνουμε στις προοδευτικές μεταρρυθμίσεις; Οι μεταρρυθμιστικές δυνάμεις είναι μειοψηφία και οι διάφορες απόπειρες να αλλάξει κάτι δεν ευδοκίμησαν. Έτσι, αντί η προσπάθεια να παραμένει ανοικτή και να ενταθεί, εφευρέθηκε η λύση της «ποσόστωσης». Το παράδειγμα: ένα ποδοσφαιρικό σωματείο χρωστά χρήματα και δεν μπορεί να επιβιώσει σύμφωνα με τους κανονισμούς της ΟΥΕΦΑ. Η κυπριακή φόρμουλα: θα πάρει μια θεσμικά περίεργη βοήθεια από την ΚΟΠ, θα περάσει τα κριτήρια, και αφού περάσει η μπόρα, τα «κανονίζουμε».

Η πολιτική της «ποσόστωσης» καταδικάζει κάθε απόπειρα για μεγάλες μεταρρυθμίσεις σε αδιέξοδο. Όλοι, άλλοι λιγότερο, άλλοι περισσότερο, λαμβάνουν το «ποσοστό» τους και έτσι όλα τα μεγάλα ζητήματα μένουν στα αζήτητα. Δεν υπάρχει μαγικός τρόπος για να αλλάξουν τα πράματα. Ένα άμεσης προτεραιότητας βήμα είναι η αναθεώρηση της συμφωνίας του Υπουργικού Συμβουλίου στις 14/3/2012, και με τις ευλογίες της Βουλής η οποία «εξαιρεί την Εκκλησία και από τον ΦΠΑ καθώς και ένα μεγάλο μέρος της περιουσίας της από τον φόρο ακίνητης ιδιοκτησίας». Ο κανόνας είναι διάσημος: μόλις πέσουν τα φώτα της δημοσιότητας, όλα θα ξεχαστούν και η κοινωνία μας θα γυρίσει στην πεπατημένη. Αλλά από τη διαχείριση της επόμενης μέρας των αββακουμικών, θα εξαρτηθεί η δυνατότητα της κοινωνίας μας να περιορίσει την έκταση της θεσμικής ασυδοσίας στον χώρο της παλαιάς Iουστινιανής.