Από τις αρχές του 21ου αιώνα, η ανθρωπότητα βρίσκεται αντιμέτωπη με πρωτόγνωρες προκλήσεις που διαμορφώνουν τη σημερινή απρόβλεπτη εξελικτική πορεία της διεθνούς κοινωνίας. Η τεχνολογική επανάσταση, η μετεξέλιξη της παγκόσμιας οικονομίας, η περιβαλλοντική κρίση, οι εθνικές αποσχιστικές διαθέσεις και οι σύγχρονες ψυχροπολεμικές τακτικές έχουν μεταξύ άλλων σημαδέψει τον 21ο αιώνα. Αποτελεί πλέον πραγματικότητα πως οι πρακτικές που θα ακολουθήσουμε στο σύντομο μέλλον θα καθορίσουν σε σημαντικό βαθμό τη βιωσιμότητα της ανθρωπότητας.
Η θεωρία του νεοφιλελευθερισμού χάνει συνεχώς έδαφος απέναντι στο νεορεαλιστικό επιχείρημα των διεθνών σχέσεων με τελευταίο τρανό παράδειγμα τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Για να κατανοήσουμε τις διεθνείς εξελίξεις και τους κύριους λόγους πίσω από τη συνεχή γεωπολιτική διαταραχή στο διεθνές σύστημα πρέπει να εξετάσουμε τα απορρέοντα της πρόσφατης ρωσο-ουκρανικής κρίσης.
Αρχικά, θα ήταν οξύμωρο να μην αναλογιστούμε τις εμφανείς ευθύνες που βαραίνουν τη Δύση αφού, παρόλο που η ένταξη της Ουκρανίας δεν θα αποτελούσε ουσιαστική στρατιωτική ενίσχυση και δεν θα εδραίωνε περαιτέρω τη γεωπολιτική ισχύ της Δύσης στην περιοχή, εντούτοις οι ΝΑΤΟϊκές αξιώσεις για την ένταξή της στη Δυτική Συμμαχία ήταν προκλητικές. Η ενδεχόμενη «δυτικοποίηση» της Ουκρανίας θα ήταν μια ξεκάθαρη παρέμβαση στα ρωσικά εθνικά συμφέροντα. Οι δυτικοί ηγέτες όφειλαν να αναγνωρίσουν πως για τον Ρώσο Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν η Ουκρανία αποτελεί ύψιστη σημασία, συνεπώς δεν θα επέτρεπε την εγκατάσταση ενός αντι-ρωσικού καθεστώτος στη χώρα. Σύμφωνα με τον νεορεαλιστή ακαδημαϊκό Στίβεν Μ. Γουόλτ, αν οι Η.Π.Α και η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είχαν αφεθεί στη φαντασία της παγκόσμιας εδραίωσης του φιλελευθερισμού και την ιδέα της διάδοσης του δυτικού διεθνούς συστήματος, αλλά βασίζονταν στους βασικούς πυλώνες του ρεαλισμού, η παρούσα κρίση θα είχε αποτραπεί. Οι ίδιοι που υπόσχονταν στην Ουκρανία τη δυτικοποίησή της, την έχουν αφήσει εκτεθειμένη στο έλεος του ρωσικού μένους.
Το δεύτερο σημείο αναφοράς είναι η προφανής σθεναρή αντίδραση της Ρωσίας, όταν νιώσει ότι απειλούνται τα εθνικά της συμφέροντα. Η Ρωσία έπραξε αυτό που προβλέπεται σύμφωνα με τη θεωρία του νεορεαλισμού έτσι ώστε να διασφαλίσει τα εθνικά της συμφέροντα, μέσω δραστικής παρέμβασης κατά των δυτικών αξιώσεων στην περιοχή σε βάρος της Ουκρανίας. Ο λόγος είναι επειδή, κατά τη Μόσχα, διακυβεύεται η ρωσική εθνική ασφάλεια, ενώ έχει άμεσο αντίκρισμα στη σφαίρα επιρροής της στις πρώην σοβιετικές χώρες, καθώς και η υπόληψη της χώρας στη διεθνή σκηνή. Ο Πούτιν έστειλε ξεκάθαρο μήνυμα ότι η Ρωσία δεν κάνει εκπτώσεις στα συμφέροντά της. Η ορατή απειλή μιας ρωσικής εισβολής θα έπρεπε να είχε προβλεφθεί από τη διεθνή κοινότητα, αφού η Ρωσία μπορεί βάσιμα να υποστηρίξει ότι οδηγήθηκε σε ένα αδιέξοδο, όσον αφορά την επιρροή της ως μεγάλη αλλά και περιφερειακή υπερδύναμη. Το ίδιο επιχείρημα συνάδει σχετικά με τα γεγονότα της ρωσικής επέμβασης στη Γεωργία το 2008 και της παράνομης προσάρτησης της Κριμαίας στη Ρωσική Ομοσπονδία το 2014. Οι δυτικοί σύμμαχοι θα έπρεπε να είχαν ερμηνεύσει την κρίση της Κριμαίας καλύτερα. Η προσάρτηση της Κριμαίας σήμανε την προσπάθεια της Ρωσίας για εξισορρόπηση της δυτικής επιρροής και την αντίδρασή της στη δυτική επεκτατική πολιτική των τελευταίων χρόνων στη γειτονιά της. Πιθανότατα, η Ρωσία προσβλέπει την παγκόσμια κατάσταση με ρεαλιστικούς όρους, ως ένας αγώνας κυριαρχίας τον οποίο χάνει διαρκώς. Παράλληλα, η πεισματική άρνηση των Δυτικών να αναγνωρίσουν τη Ρωσία ως ισότιμο εταίρο στη διεθνή σκηνή προκαλεί αστάθεια.
Τέλος, άξια συζήτησης είναι και η μέχρι τώρα αντίδραση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για ακόμη μία φορά έχει αποδειχθεί η αδυναμία της Ε.Ε. να αναλάβει καθοριστικό ρόλο στον τομέα της διεθνούς σκακιέρας. Παρ’ όλα αυτά, οι Ευρωπαίοι εταίροι έχουν επιδείξει πως μπορεί να υπάρξει ενότητα σε ένα δύσκολο πολιτικό τομέα όπως η εξωτερική πολιτική. Στα θετικά σημειώνεται η ομόφωνη καταδίκη της ρωσικής εισβολής, καθώς και το γεγονός πως για πρώτη φορά η Ε.Ε. έχει αποστείλει στρατιωτικό εξοπλισμό σε εμπόλεμη περιοχή. Παράλληλα, το επιχείρημα της ευρωπαϊκής στρατηγικής αυτονομίας αποδείχθηκε πιο αναγκαίο από ποτέ και δικαιολογημένα εντείνεται ανάμεσα στους Ευρωπαίους εταίρους.
Τι μας επιφυλάσσει το μέλλον; Αυτή είναι η πραγματική ανησυχία που θα έπρεπε να μας διακατέχει. Οι αυξανόμενες μετωπικές αναμετρήσεις μεταξύ των παγκόσμιων δυνάμεων και οι τεταμένες σχέσεις μεταξύ τους, οδηγούν την ανθρωπότητα σε αστάθεια. Δυστυχώς, οι μάχες για επιβολή νέων δεδομένων στο διεθνές σύστημα προκαλούν ανασφάλεια και αβεβαιότητα, οδηγώντας μας έτσι σε ένα κόσμο επιρρεπή στις παγκόσμιες εξελίξεις.
Ο κ. Γαβρίλης Ευστρατίου είναι πολιτικός επιστήμονας.
