Η ομιλία του αριστούχου αποφοίτου του Πανεπιστημίου Κύπρου Λάμπρου Διονυσίου, στην τελετή αποφοίτησης της Σχολής του (19/6/24), εξέπληξε με το έλλογο πάθος και το αντισυμβατικό περιεχόμενό της. Ήταν η έναρθρη κραυγή ενός νέου για τα κακώς κείμενα του τόπου μας – την αναξιοκρατία, τη ρουσφετολογία, τη διαφθορά, τη διάβρωση των θεσμών από ιδιοτελή συμφέροντα. Ο Λάμπρος μίλησε ως πολίτης που τον απο-γοητεύει η «πόλις» του.
Ενδιαφέρον, όμως, δεν είχε μόνον η ομιλία του Λάμπρου, αλλά και η αντίστιξή της με τα σχόλια της προέδρου της Βουλής κας Αννίτας Δημητρίου, η οποία τον διαδέχθηκε στο βήμα. Στη δική της ομιλία, η κα Δημητρίου δεν μπορούσε να προσποιηθεί ότι δεν άκουσε τίποτα, γι’ αυτό ξεκίνησε σχολιάζοντας εμμέσως, εκτός κειμένου, την ομιλία τού αντισυμβατικού προλαλήσαντα. Η αντίθεση ήταν αποκαλυπτική: αυτοδικαιωτικός αμυντισμός έναντι αυθεντικής αγωνίας. «Καταλαβαίνω την απογοήτευση και τον θυμό» είπε αρχίζοντας η κα Δημητρίου. Η συνέχεια του σχολίου της επιβεβαίωσε, δυστυχώς, το αντίθετο – ουδόλως κατάλαβε την έναρθρη κραυγή του Λάμπρου. Έδειξε την έλλειψη αυθεντικής κατανόησης, όταν συνέχισε αυτοεγκωμιαστικά, αναφερόμενη στη δική της επιτυχία να εκλεγεί πρόεδρος της Βουλής («αν μου έλεγε κάποιος ότι θα βρισκόμουν σε αυτή τη θέση δεν θα τον πίστευα») και προτρέποντας εμμέσως τον αιρετικό προλαλήσαντα να μην «ισοπεδώνει». Με άλλα (δικά μου) λόγια: τα πράγματα δεν είναι τόσο μαύρα όσο τα εμφανίζεις, καλό μου παιδί. Μην τα ισοπεδώνεις. Κοίταξε εμένα: μια νέα, συνηθισμένη γυναίκα κατάφερα να αναρριχηθώ στο δεύτερο τη τάξει πολιτειακό αξίωμα της χώρας.
Ας το δούμε λίγο πιο γενικά. Καταλαβαίνω την απογοήτευση και το θυμό σου, σημαίνει ότι κατανοώ τους λόγους για τους οποίους βιώνεις τα αρνητικά συναισθήματά σου. Διαπιστώνω ότι αυτά δεν εκφράζουν απλώς μια συγκινησιακή φόρτιση, αλλά δηλώνουν μια εύλογη γνωστική κατάσταση (π.χ. τη συνειδητοποίηση ότι σου συμπεριφέρονται ταπεινωτικά ή άδικα) – υπάρχουν, δηλαδή, παραδεκτοί λόγοι για τους οποίους είσαι θυμωμένος. Αν μια εργαζόμενη π.χ. θυμώσει με τη σεξιστική συμπεριφορά του προϊσταμένου της, ο θυμός της είναι η συναισθηματική έκφραση των διακρίσεων που βιώνει λόγω του φύλου της – έχει λόγους να είναι θυμωμένη. Κατάλαβε η κα Δημητρίου τους λόγους για τους οποίους ο Λάμπρος ήταν «απογοητευμένος» και «θυμωμένος»; Δεν νομίζω. Θα έδειχνε ότι κατάλαβε, αν μιλούσε διαφορετικά. Συμφωνούμε, υποθέτω, πρώτον, ότι η πρόεδρος της Βουλής εκπροσωπεί το πολιτικό σύστημα της χώρας και, δεύτερον, ότι η θεσμική κριτική του Λάμπρου στόχευσε πρωτίστως το πολιτικό σύστημα («οι θεσμοί καταρρέουν, οι πολίτες αγανακτούν και η διαφθορά θεριεύει»). Η πρόεδρος της Βουλής θα έδειχνε ότι όντως κατανοεί την απογοήτευση του Λάμπρου (και της γενιάς του) αν μιλούσε με τρόπο που δείχνει ότι αναγνωρίζει τον εύλογο χαρακτήρα των λόγων που υποτείνουν την απογοήτευση και τον θυμό του. Αν, δηλαδή, αναδεχόταν, για λογαριασμό του πολιτικού συστήματος, την ευθύνη για τη θεσμική παρακμή της χώρας – την ευθύνη για την αναξιοκρατία, το ρουσφέτι και τη διαφθορά. Ο άνθρωπος που αναδέχεται αυθεντικά την ευθύνη αποδεικνύει ποιότητα χαρακτήρα, καθότι μας επιτρέπει να ελπίζουμε ότι η αναδοχή του θα οδηγήσει στη μεταμέλεια και, συνεπώς, σε νέα συμπεριφορά.
Η κα Δημητρίου όχι μόνο δεν αναδέχθηκε ευθύνες εξ ονόματος του πολιτικού συστήματος, αλλά υπέδειξε, μάλλον άκομψα, τη σταδιοδρομική επιτυχία της στην πολιτική ως υπόδειγμα αξιοκρατικής λειτουργίας του δημόσιου βίου! Το αυτοεγκωμιαστικό παράδειγμά της δείχνει, μεταξύ άλλων, σύγχυση εννοιών. Θυμόμαστε πώς αναδείχθηκε η κα Δημητρίου στην προεδρία της Βουλής: μέσα από κομματικές εύνοιες, διαπραγματεύσεις και καραμπόλες. Από πότε αυτού του είδους η επιτυχία συνιστά ένδειξη αξιοκρατίας; Υπέβαλε το βιογραφικό της για να κριθεί αμερόληπτα για τα προσόντα της;
Δεν ήταν μόνο η πρόεδρος της Βουλής που αντιμετώπισε αμυντικά τον Λάμπρο. Αξιωματούχος δημοσίου πανεπιστημίου ανέφερε σε συνομιλητές του ότι ο Λάμπρος ήταν υπερβολικός. «Μπήκε αξιοκρατικά στο πανεπιστήμιο, αποφοίτησε αξιοκρατικά από το πανεπιστήμιο, θα βρει αμέσως δουλειά. Γιατί τα ισοπεδώνει;». Ούτε αυτός ο αξιωματούχος επέτρεψε στον εαυτό του να ακούσει την έναρθρη κραυγή του αριστούχου απόφοιτου.
Όταν κάποιος εκφράζει αγωνία και θυμό, αναγκαστικά απλοποιεί γιατί, πρωτίστως, θέλει να καταδείξει (όχι να αναλύσει) κάτι που θεωρεί προβληματικό. Η όποια ρητορική υπερβολή του, καταδεικνύει την ένταση του συναισθήματος. Απαιτείται ερμηνευτική-συναισθηματική δεκτικότητα για να τον κατανοήσεις. Οι γυναίκες λ.χ. που διαμαρτύρονται έντονα για τις γυναικοκτονίες, δεν πασχίζουν να αναλύσουν αλλά να ταρακουνήσουν. Η ρητορική υπερβολή των διαμαρτυρόμενων ταρακουνά, διαπερνά, και συγ-κινεί, θέλοντας να καταδείξει την ανάγκη για ανάληψη δράσης.
Αυτό έκανε ο Λάμπρος. Δεν ήθελε να μας πει ότι η Κύπρος είναι κάτι σαν τη Λιβύη ή την Αλβανία, αλλά ότι η ευρωπαϊκή Κύπρος, όπως τη βιώνουμε στον δημόσιο βίο, όπως λειτουργεί με ευθύνη των παλαιότερων γενεών, υπολείπεται οδυνηρά των προσδοκιών της νέας γενιάς. Δεν εξέφρασε ιδιωτικό παράπονο, ούτε μίλησε απολιτικά ως άλλος Φειδίας. Εξέφρασε ως ενεργός πολίτης το κοινό αίσθημα. Εγκάλεσε, εμμέσως, εμάς τους υποτίθεται ωριμότερους, για το συμβιβασμό μας με το «This is Cyprus». Τολμά η πολιτική-θεσμική ελίτ να τον ακούσει ή αναζητά προσχήματα να τον παρακάμψει;
Ο κ. Χαρίδημος Τσούκας είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και αντεπιστέλλον μέλος της Κυπριακής Ακαδημίας Επιστημών, Γραμμάτων και Τεχνών.
