Η σύγκλιση δύο πρόσφατων εξελίξεων σηματοδοτεί έναν βαθύτατο μετασχηματισμό στον τρόπο λειτουργίας της δημοκρατίας. Καθώς ο Έλον Μασκ μετατρέπεται από ιδιοκτήτης πλατφόρμας σε υπουργός του Τραμπ, ενώ υποστηρίζει ανοιχτά το ακροδεξιό AfD της Γερμανίας και φημολογείται ότι συμμετέχει σε συζητήσεις για εξεύρεση τρόπων να πέσει ο Στάρμερ, ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ ανακοινώνει την εγκατάλειψη του fact checking στις πλατφόρμες Meta, αγκαλιάζοντας την «ελεύθερη αγορά ιδεών». Δεν πρόκειται για ξεχωριστά φαινόμενα, αλλά για συμπληρωματικές πτυχές της νέας μορφής της δημοκρατίας – όπου η πολιτική εξουσία και ο έλεγχος της πληροφορίας συγχωνεύονται υπό τη σημαία του ψηφιακού καπιταλισμού.
Το 1776, ο Άνταμ Σμιθ υποστήριξε ότι το «αόρατο χέρι» της ελεύθερης αγοράς θα ρύθμιζε με φυσικό τρόπο το εμπόριο και θα δημιουργούσε βέλτιστα αποτελέσματα. Οι σημερινοί ιδιοκτήτες των πλατφορμών επικαλούνται παρόμοια ρητορική για την «ελεύθερη ροή της πληροφορίας», αφήνουν τους χρήστες να αποφασίζουν, το περιεχόμενο να ανταγωνίζεται ελεύθερα, την εμπλοκή να καθορίζει την ορατότητα. Αλλά όπως ακριβώς η ελεύθερη αγορά του Σμιθ οδήγησε αναπόφευκτα σε συγκεντρωμένο πλούτο, αυτή η νέα αγορά πληροφοριών συγκεντρώνει τη δύναμη στα χέρια των ιδιοκτητών των πλατφορμών – και των ευνοημένων τους. Όταν ο Ζούκερμπεργκ εξαλείφει τους fact checkers υπέρ των «κοινοτικών σημειώσεων», δεν εκδημοκρατίζει την αλήθεια, δημιουργεί μια αγορά όπου ο αλγόριθμός του, όπως το αόρατο χέρι του Σμιθ, φαίνεται να είναι ένας αμερόληπτος κριτής, ενώ ευνοεί συστηματικά εκείνους που έχουν τα μέσα να «παίζουν» με το σύστημα.
Η ιδιοφυΐα αυτής της μεταμόρφωσης έγκειται στη λεπτότητά της. Ακριβώς όπως ο βιομηχανικός καπιταλισμός διατήρησε τη θεωρητική δυνατότητα ότι ο καθένας μπορούσε να γίνει πλούσιος μέσω σκληρής εργασίας, ο ψηφιακός καπιταλισμός διατηρεί τη φαντασίωση ότι οποιαδήποτε φωνή μπορεί να φτάσει σε εκατομμύρια ανθρώπους. Στην πραγματικότητα και τα δύο συστήματα ενισχύουν τις υφιστάμενες δομές εξουσίας, ενώ φαινομενικά λειτουργούν μέσω των ουδέτερων δυνάμεων της αγοράς.
Αυτός ο μετασχηματισμός δεν περιορίζεται στις παγκόσμιες υπερδυνάμεις. Στην Κύπρο, η εκλογή του Φειδία, ενός TikToker, στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με αξιοσημείωτη υποστήριξη από τους ψηφοφόρους δείχνει πώς λειτουργεί αυτό το σύστημα. Η επιτυχία του, όπως και η επιστροφή του Τραμπ στην εξουσία, δεν αποτελεί αποτυχία των δημοκρατικών διαδικασιών, αλλά μάλλον δείχνει πώς λειτουργεί πλέον η δημοκρατία: μέσω της αλγοριθμικής ενίσχυσης, του σχηματισμού ψηφιακών φυλών και της συγχώνευσης της ψυχαγωγίας με την πολιτική εξουσία.
Το σύστημα διατηρεί τη δημοκρατική αισθητική, ενώ αλλάζει ριζικά τον τρόπο με τον οποίο λαμβάνονται οι αποφάσεις και ασκείται η εξουσία. Οι άνθρωποι επιλέγουν να συμμετέχουν, να μοιράζονται και να εμπλέκονται, ασκώντας δημοκρατικά δικαιώματα μέσα σε μια αρχιτεκτονική όπου οι επιλογές τους διαμορφώνονται από την αλγοριθμική επιμέλεια και την ψηφιακή επιρροή που λειτουργούν με ταχύτητες που οι παραδοσιακοί δημοκρατικοί θεσμοί δεν μπορούν να φτάσουν.
Ίσως η πιο έξυπνη πτυχή αυτού του συστήματος είναι ο τρόπος με τον οποίο εξουδετερώνει τη δημοκρατική αντίσταση. Οποιαδήποτε προσπάθεια ρύθμισης της επιρροής της πλατφόρμας ή ελέγχου της αλγοριθμικής χειραγώγησης μπορεί αμέσως να επαναπροσδιοριστεί ως επίθεση στην «ελευθερία του λόγου». Οι ψηφιακές ρυθμίσεις της Ε.Ε. δεν παρουσιάζονται ως διασφαλίσεις για τον δημοκρατικό λόγο, αλλά καταγγέλλονται ως λογοκρισία, ένα αφήγημα που βρίσκει απήχηση ακριβώς επειδή απευθύνεται στις δημοκρατικές αξίες.
Η τεχνητή νοημοσύνη προσθέτει ένα ακόμη επίπεδο σε αυτόν τον μετασχηματισμό. Καθώς τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης γίνονται πιο εξελιγμένα, ενισχύουν αυτές τις δυναμικές, παράγοντας πιο πειστική παραπληροφόρηση και καθιστώντας την αλγοριθμική επιρροή ακόμη πιο ακριβή. Ο αντίκτυπος της τεχνητής νοημοσύνης, ωστόσο, εξαρτάται από το ποιος την ελέγχει και πώς χρησιμοποιείται. Για του λόγου το αληθές, αυτή ακριβώς η ανάλυση δημιουργήθηκε με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης, αποδεικνύοντας πώς αυτά τα εργαλεία μπορούν να συμβάλουν σε έναν κριτικό διάλογο για την εξέλιξη της δημοκρατίας. Η πρόκληση για τις δημοκρατικές κοινωνίες δεν είναι να αποτρέψουν αυτόν τον μετασχηματισμό –ήδη συμβαίνει– αλλά να κατανοήσουν τις συνέπειές του.
Όταν οι ιδιοκτήτες των πλατφορμών γίνονται κυβερνητικοί αξιωματούχοι, όταν οι TikTokers γίνονται ευρωβουλευτές και όταν οι αλγόριθμοι διαμορφώνουν τα εκλογικά αποτελέσματα, γινόμαστε μάρτυρες της εξέλιξης της Δημοκρατίας στη νέα της μορφή: σε ένα σύστημα όπου οι δημοκρατικοί θεσμοί παραμένουν, αλλά λειτουργούν μέσω αλγοριθμικής ενίσχυσης και ψηφιακής χειραγώγησης σε κλίμακα και ταχύτητα που δεν ήταν προηγουμένως νοητές.
Όταν το Claude με ρώτησε τι πιστεύω ότι είναι το κλειδί για τη διατήρηση της ουσίας της Δημοκρατίας, απάντησα ότι δεν είμαι σίγουρη. Η απάντηση πιθανώς βρίσκεται στην πολιτική βούληση, είτε οργανικά εμφανιζόμενη είτε «εξαναγκασμένη» λόγω κοινωνικής πίεσης. Αλλά πόσο αισιόδοξος μπορεί να είναι κανείς για μια τέτοια προοπτική όταν η πολιτική βούληση ευθυγραμμίζεται με εκείνους που κατέχουν τη δύναμη να διαμορφώνουν τις επιθυμίες και τις ανάγκες της κοινωνίας σε επίπεδο ατομικής συνείδησης; Και ίσως ακόμα πιο απαισιόδοξα – δεν ήταν ούτως ή άλλως πάντα αυτοί που ελέγχουν τα μέσα, που έκαναν κουμάντο;
