Στις 26 Απριλίου 1968, ο Paul Robert Cohen βρέθηκε σε διαδρόμους του δικαστηρίου του Λος Άντζελες φορώντας σακάκι με εμφανή τη φράση “F... the Draft” / 'Γ... την Επιστράτευση'. Καταδικάστηκε πρωτόδικα σε 30ήμερη φυλάκιση, ποινή που στηρίχθηκε από δευτεροβάθμιο δικαστήριο, για “κακόβουλη και εκούσια διατάραξη της ειρήνης [...] με προσβλητική συμπεριφορά”. Το επεισόδιο έγινε περίπου ένα μήνα μετά την απόφαση του Προέδρου Λίντον Τζόνσον να διπλασιάσει τη στρατιωτική παρουσία των ΗΠΑ στο Βιετνάμ, φτάνοντας σε 500 χιλιάδες άντρες, ακολουθώντας τη συμβουλή στρατιωτικών πως έτσι θα νικούσαν τους Βιετκόγκ, αντάρτες του Βορείου Βιετνάμ.
Στο τέλος, ο Cohen κέρδισε σε έφεση του, ενώπιον του Ανωτάτου Δικαστηρίου, Cohen v. California, 403 U.S. 15 (1971). Το δικαστήριο αποδέχτηκε τη θέση του πως η φράση στο σακάκι του ήταν εκδήλωση των συναισθημάτων του για τον πόλεμο στο Βιετνάμ και της αντίθεσης του στην επιστράτευση. Ενώ τιμωρήθηκε με δικαιολογητικό τη συμπεριφορά του, στην πραγματικότητα παραβιάστηκε το δικαίωμα του στην ελευθερία έκφρασης, σύμφωνα με την πρώτη τροποποίηση του αμερικανικού συντάγματος.
Η υπόθεση Cohen v. California έχει ιδιαίτερη σημασία και αξία ως οδηγός για τη διάκριση μεταξύ συμπεριφοράς και ελευθερίας έκφρασης /επικοινωνίας. Αποδίδει ξεχωριστή, προνομιούχα θέση στο δικαίωμα της ελεύθερης έκφρασης όταν έχουμε να κρίνουμε πράξεις και συμπεριφορές. Θεωρώ πως δίνει διαφορετική διάσταση και κατεύθυνση στην αντιμετώπιση που το Ανώτατο Δικαστικό Συμβούλιο (ΑΣΔ) επεφύλαξε σε πράξεις και ενέργειες του ΓΕλ Οδυσσέα Μιχαηλίδη. Ο πλήρης παραμερισμός, η ακύρωση του δικαιώματος ελευθερίας έκφρασης του κ. Μιχαηλίδη έγινε μέσω της μετατροπής της επικοινωνίας σε συμπεριφορά. Αυτή η μετατροπή αλλοίωσε θεμελιακά τη βάση και τα κριτήρια της κρίσης.
Εξετάζοντας την έφεση του Cohen, το Ανώτατο Δικαστήριο σημειώνει πως στην καταδίκη του αναφέρεται,
• Ούτε ο Cohen μήτε οποιοσδήποτε από το κοινό ενεπλάκη ή απείλησε να εμπλακεί σε οποιαδήποτε πράξη βίας σαν αποτέλεσμα της συμπεριφοράς του, ενώ,
• ο λόγος καταδίκης στηρίκτηκε στο ότι ήταν προβλέψιμο πως με τη συμπεριφορά του θα προκαλούσε κάποιον από το κοινό να προβεί σε βίαιη πράξη απέναντι στον Cohen ή να τον αναγκάσει με τη βία να βγάλει το σακάκι του.
Με βάση τα πιο πάνω, καταλήγει το Ανώτατο Δικαστήριο: “Η μόνη 'συμπεριφορά' για την οποία η πολιτεία τιμώρησε τον κατηγορούμενο είναι ένα συμβάν επικοινωνίας. Επομένως, έχουμε να κάνουμε με καταδίκη που στηρίζεται μόνο σε 'λόγο' όχι σε οποιαδήποτε διακριτή ξεχωριστά συμπεριφορά...”. Επομένως, η κρίση οφείλει να γίνει με βάση όσα περιβάλλουν την άσκηση του δικαιώματος της ελευθερίας έκφρασης.
Με αναφορά στον τρόπο και το περιεχόμενο της διαμαρτυρίας του Cohen, το Δικαστήριο παραθέτει τον κανόνα “κυβερνητικά σώματα δεν μπορούν να ορίζουν με ποια μορφή ή ποιο περιεχόμενο θα εκφράζονται τα άτομα”. Αυτή η παράθεση είναι όχι μόνο ενδιαφέρουσα μα και ενδεικτική για το πλαίσιο που οφείλουμε να υιοθετούμε για ερμηνεία της ελευθερίας έκφρασης.
Cohen v. Ανώτατο Δικαστικό Συμβούλιο (ΑΔΣ)
Μέσα από την απόφαση του, το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ, σαφώς ορίζει την αρχή πως πριν κριθεί μια ενέργεια, οφείλουμε να ορίσουμε και να διακρίνουμε αν έχουμε επικοινωνία /έκφραση ή συμπεριφορά. Ταυτόχρονα, σε συμβάν το οποίο εκ πρώτης όψεως ξεχωρίζει ως ενέργεια συμπεριφοράς (ο Cohen φέρει πάνω του, μεταφέρει και προβάλλει το F... the Draft) ή ακόμα ενδεχόμενης συμπεριφοράς ή αντιδράσεων, το Αν.Δικαστήριο αφαιρεί εντελώς τη διάσταση 'συμπεριφορά', απομονώνει την επικοινωνία και επιβάλλει να κριθεί το συμβάν με όρους ελευθερίας έκφρασης. Με καθιερωμένη τη θεμελιώδη αρχή του Δικαίου πως η ελευθερία έκφρασης πρέπει να αντιμετωπίζεται όσο γίνεται ευνοϊκά κρινόμενη με άλλα δικαιώματα, τα περιθώρια δράσης και ενέργειας των πολιτών είναι σαφώς διευρυμένα.
Στην περίπτωση απόλυσης του Οδυσσέα Μιχαηλίδη, σχεδόν όλα τα θέματα για τα οποία κρίθηκε ήταν θέματα επικοινωνίας, θέματα έκφρασης. Δεν υπήρχαν συμβάντα καθαρά συμπεριφοράς, μα το ΑΔΣ χαρακτήρισε τα πάντα 'συμπεριφορά' για να καταλήξει στην απόφαση του για “ανάρμοστη συμπεριφορά”. Το κρίσιμο ερώτημα που εγείρεται είναι “ποιος κανόνας Δικαίου επιτρέπει να ανάγουμε την έκφραση, την επικοινωνία σε συμπεριφορά” κρίνοντας τη συγκεκριμένη ενέργεια με διαφορετικά πλαίσιο κριτηρίων;
Το ΑΔΣ επικαλέστηκε επιπτώσεις, βλάβη που τυχόν υπέστησαν θεσμοί ή πρόσωπα από ενέργειες ή ...παραλείψεις του Γενικού Ελεγκτή, αυθαίρετα αξιολογώντας σαν βλάβη στοιχεία που δεν τεκμηριώθηκαν από οποιαδήποτε αρχή δικαιοσύνης, την επιστήμη ή άλλως πως. Μήπως τον Γενικό Εισαγγελέα και τον Βοηθό του έβλαψε ο ΟΜ και όχι οι δικές τους ανέλεγκτες ενέργειες και παραλείψεις; Ουδείς από όσους αναφέρθηκαν σαν “θύματα” των λόγων του ΓΕλ προσέφυγε στα δικαστήρια ή σε άλλη αρχή για να αποδείξει βλάβη και να διεκδικήσει το δίκαιο του. Δεν γνωρίζουμε εκ των προτέρων αν παρόμοια προσφυγή θα πετύχαινε ή όχι. Σαφές και βέβαιο είναι, εντούτοις, πως οποιαδήποτε κρίση για το θέμα θα γινόταν με όρους “περιορισμοί στο δικαίωμα ελευθερίας έκφρασης” και όχι με το αόριστο “ανάρμοστη συμπεριφορά”. Σε αυτό το πλαίσιο, απόφαση για περιορισμό της ελευθερίας έκφρασης, δικαίωμα το οποίο “έχει έκαστος” (πουθενά δεν αναφέρεται περιορισμός για τον ΓΕλ ή άλλον), όφειλε να αποδείξει πως ο περιορισμός αναφέρεται σαφώς σε νόμο, πως υπηρετεί υπέρτερο της έκφρασης δικαίωμα, και, προπάντων, πως είναι αναγκαίος σε δημοκρατική κοινωνία. Τεκμηριωμένα, όχι αυθαίρετα.
Στην ίδια λογική, παραμερισμού της ελευθερίας έκφρασης προς όφελος συμπεριφοράς, το ΑΔΣ υιοθέτησε τη θέση πως ο ΓΕλ όφειλε να εκδηλωθεί δημόσια σε σχέση με τις δημοσιεύσεις της ομάδας φίλων. Θεωρώ εξαιρετικά παράδοξη την τοποθέτηση αυτή, η οποία επιβάλλει υποχρέωση στην “καταναγκαστική έκφραση”, μετατρέποντας το δικαίωμα ελευθερίας έκφρασης σε καταναγκασμό έκφρασης. Σε ποιο κανόνα Δικαίου εγγράφεται αυτή η υποχρέωση; Κάνει χρήση το ΑΔΣ της “αντίφασης” στη συμπεριφορά του ΓΕλ, επειδή πήρε θέση για επίθεση σε άτομο σχετικό με ΜΜΕ. Με όρους ελευθερίας έκφρασης, ναι, δικαίωμα μου να πάρω ή να μην πάρω θέση για κάποιο θέμα ή να πάρω αντιφατικές θέσεις. Μετατρέποντας το θέμα σε “συμπεριφορά”, οι δικαστές έκαναν την έκφραση κολάσιμη με ποινή την απόλυση. Η αντιφατική συμπεριφορά, όμως, είναι καθημερινό, καθολικό φαινόμενο, αφορά όλους, αφορά και δικαστές! Το θέμα των συντάξεων είναι νωπό στη μνήμη: Για μερικούς (...έτυχε να είναι προνομιούχοι), η σύνταξη είναι περιουσιακό στοιχείο, σεβαστό, μα, σε επόμενη απόφαση, για τους πολλούς έπαψε να είναι απαραβίαστο.
Κρίσιμο και επικίνδυνο για τη Δημοκρατία και το Κράτος Δικαίου είναι ο παραμερισμός του δικαιώματος ελευθερίας έκφρασης. Ακόμα πιο επικίνδυνο είναι να ανάγεται η επικοινωνία / ελευθερία έκφρασης σε συμπεριφορά και να κρίνεται με όρους συμπεριφοράς. Σε τέτοια περίπτωση, παραμερίζονται οι υψηλές απαιτήσεις για περιορισμό της και καταργείται η ελευθερία έκφρασης, μετατρέπουμε κάθε επικοινωνία σε κολάσιμη ενέργεια και επιβάλλουμε τον κανόνα της σιωπής.
Φρονώ πως η πρόνοια και το οικοδόμημα περί ανάρμοστης συμπεριφοράς είναι ιστορικά και δικαιακά παρωχημένα, άκρως επικίνδυνα για τη Δημοκρατία. Αφήνουν τεράστιο περιθώριο αυθαίρετων κρίσεων που καταπατούν θεμελιώδη δικαιώματα. Είναι τυχαίο, μήπως, που τα προηγούμενα (precedent) στήριξης της υπόθεσης από το ΑΔΣ ανήκουν σε αποικία, σε πρώην αποικία και τη Σκωτία; Βεβαίως, ως precedent δεκτά, μα για ποιο λόγο εφαρμόστηκαν τόσο περιοριστικά; Γιατί δεν επεκτάθηκαν η κρίση και η απόφαση στο πλαίσιο θεμελιωδών αρχών της ΕΣΑΔ και νομολογίας του ΕΔΔΑ; Γιατί μηδενίστηκε η πτυχή ελευθερία έκφρασης, ενώ μπορεί, λογικά και σύμφωνα με αρχές Δικαίου, να υποστηρίξει κάποιος πως για λόγους δημοσίου συμφέροντος ο ΓΕλ είχε δικαίωμα ΚΑΙ υποχρέωση να μιλά και να αμφισβητεί τους ανέλεγκτους;
Ακριβώς, ιδωμένη σε σχέση με το γενικό πλαίσιο της, την απουσία διαλεκτικής και αντιπαράθεσης επιχειρημάτων, τη μονομανιακή κατεδάφιση του υπό κρίση, σε απόφαση με καταλυτικό αποτέλεσμα που δεν επιδέχεται έφεση, η απόφαση δεν περιποιεί τιμή στη Δικαιοσύνη και στο Κράτος Δικαίου. Καθόλου.
*O κ. Χριστόφορος Χριστοφόρου, πολιτικός αναλυτής, εμπειρογνώμονας του Συμβουλίου της Ευρώπης για ΜΜΕ και εκλογές
