«Θα τους ταράξουμε στη νομιμότητα», είπε πρόσφατα ο υπουργός Οικονομικών Κ. Χατζηδάκης. Αναφερόταν σε τουριστικές επιχειρήσεις που παράνομα καταλαμβάνουν παραλίες ή παραβιάζουν τις συμβάσεις τους με το Δημόσιο για τη χρήση παραλιών. Θα ήθελα πολύ να τον πιστέψω, αλλά δυσκολεύομαι.
Η φράση του υπουργού έχει ιστορική βαρύτητα. Τη χρησιμοποίησε πρώτος, το 1962, ο Ηλίας Ηλιού, κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος της ΕΔΑ. Η επίκληση της νομιμότητας τότε ήταν η καλύτερη στρατηγική αυτοάμυνας αριστερών και κεντρώων φοιτητών απέναντι στη βία του δεξιού κράτους και παρακράτους της εποχής.
Αν και υπονόησε την ιστορικότητα της φράσης, ο υπουργός παραβλέπει την κρίσιμη δυσαναλογία των δύο περιπτώσεων. Τη νομιμότητα τότε την επικαλούνταν οι αδύναμοι – αυτοί που συστηματικά υφίσταντο την παράνομη βία. Είναι λογικό: όπλο του αδικουμένου είναι το κράτος δικαίου, όσο ατελές ή προβληματικό κι αν είναι αυτό. Τώρα, όμως, τη νομιμότητα επικαλείται ο ισχυρός – ο φορέας νόμιμης κρατικής εξουσίας. Για τον κυβερνώντα, η νομιμότητα δεν συνιστά ύστατο καταφύγιο, όπως για τον κυβερνώμενο, αλλά συστατικό στοιχείο της ισχύος του. Ο υπουργός δεν χρειάζεται να «ταράξει» κανέναν στη νομιμότητα για τον απλό λόγο ότι δεν χρησιμοποιεί αυτοαμυντικά τον νόμο· εφαρμόζει άτεγκτα τον νόμο.
Τι απέτρεψε την κυβέρνηση από την εφαρμογή της νομιμότητας στις παραλίες; Ιδανικά θα ανέμενα από έναν ειλικρινή υπουργό να υπαινιχθεί έστω, στοιχειωδώς αυτοκριτικά, την απάντηση. Αν το έκανε αυτό ο κ. Χατζηδάκης θα έφερνε μεν τον εαυτό του και την κυβέρνηση σε δύσκολη θέση, αλλά θα σηματοδοτούσε μια τομή με το πελατειακό κράτος – την κύρια πηγή των νεοελληνικών δεινών. Δεν το έκανε. Είπε τα αναμενόμενα τετριμμένα.
Αν διευρύνουμε το οπτικό μας πεδίο θα δούμε ότι, όπως οι προκάτοχοί της, η κυβέρνηση Μητσοτάκη έχει συνειδητά διευκολύνει αυθαίρετους οικιστές και καταπατητές. Τον Νοέμβριο 2021 οι τότε υπουργοί Περιβάλλοντος και Οικονομικών, Σκρέκας και Σταϊκούρας, αντιστοίχως, έδωσαν δεύτερη αναστολή στην κατεδάφιση των αυθαιρέτων σε αιγιαλούς και παραλίες, έστω κι αν οι συναφείς υποθέσεις είχαν τελεσιδικήσει προ πολλού. Τρίτη αναστολή δόθηκε ένα χρόνο αργότερα! Το αποτέλεσμα; Γιγαντώθηκε η οικοδομική αυθαιρεσία. «Σχεδόν όλα τα αυθαίρετα έχουν διπλασιαστεί ή τριπλασιαστεί», ανέφερε στην «Κ» (23/6/2023) η γενική γραμματέας της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Κρήτης, Μαρία Κοζυράκη. «Το ίδιο το κράτος όχι μόνο δεν εκπλήρωσε τη συνταγματική του υποχρέωση να προστατεύσει τους αιγιαλούς και τις παραλίες, αλλά έβαλε τρικλοποδιά στον εαυτό του. Στην Κρήτη, τα τελευταία χρόνια [...] είχαμε βρει πόρους [...], κάναμε διαγωνισμό και είχαμε ανάδοχο εργολάβο από το τέλος του 2020. Και μόλις ξεκινήσαμε, στις αρχές του 2021, ανετράπησαν όλα», λέει η κ. Κοζυράκη. Ποιος πρέπει να ταράξει ποιον στη νομιμότητα, κ. Χατζηδάκη;
Μετά τον βάναυσο ξυλοδαρμό του αρχαιολόγου της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, Μανώλη Ψαρρού, τον περασμένο Μάρτιο, ήρθε στο προσκήνιο η πληθώρα οικοδομικών αυθαιρεσιών στη Μύκονο. «Υπάρχει ένα μεγάλο φάσμα παρανομιών και διακυβεύονται πάρα πολλά εκατομμύρια. Οι αυθαιρεσίες πάντοτε βρίσκονται σε αναλογία με την ανοχή της πολιτείας», είπε σε συνέντευξή του στην «Κ» (14/3/2023) ο κ. Ψαρρός. «Από τη στιγμή που έχεις τον νόμο 4495 [...] κάνεις [πολεοδομικές] παραβάσεις γιατί ξέρεις ότι μετά μπορείς να τις “τακτοποιήσεις”. Θα έπρεπε να υπάρχουν αυστηροί έλεγχοι του υπουργείου Περιβάλλοντος. Μέχρι στιγμής δεν έχουμε δει κάτι τέτοιο». Ποιος πρέπει να ταράξει ποιον στη νομιμότητα, πρώην υπουργέ Περιβάλλοντος κ. Χατζηδάκη;
Η μεγάλη εικόνα είναι ξεκάθαρη – και αποκαρδιωτική. Υπερασπίζοντας τα συμφέροντά τους, πολλοί διακινδυνεύουν την παρανομία. Οι αρμόδιοι υπουργοί και λοιποί εκλεγμένοι αξιωματούχοι, ex officio υπερασπιστές της νομιμότητας, είτε αδρανούν, είτε ανέχονται, είτε διευκολύνουν τους παρανόμους. Η απουσία ελέγχων και η απουσία κυρώσεων ενθαρρύνουν την παρανομία. Στο μέτρο που η παρανομία γενικεύεται, καθίσταται σχεδόν αυτονόητα αποδεκτή, συναντώντας διακομματική υποστήριξη. Μεταφέροντας ιδιοτελώς το αίσθημα των πολιτών-πελατών τους στη νομοθετική εξουσία, οι βουλευτές πρωτοστατούν.
Ιδού ένα δείγμα μικροπολιτικής ρητορικής –ύμνος στο ατομικό συμφέρον– από βουλευτές που υπεράσπισαν την παράταση παρεκκλίσεων στην εκτός σχεδίου δόμηση («Κ», 17/11/2022). «Επιβάλλεται να κατανοήσουμε τις αγωνίες χιλιάδων μικροϊδιοκτητών [...]» (Κούβελας, Ν.Δ.). «Η κατάργηση της εκτός σχεδίου δόμησης [...] είναι επώδυνη οικονομικά και κοινωνικά για δεκάδες χιλιάδες ιδιοκτήτες» (Κεγκέρογλου, ΠΑΣΟΚ) και συνιστά «βίαιη υποτίμηση των περιουσιακών στοιχείων των πολιτών» (Αυλωνίτης, ΣΥΡΙΖΑ). Το ρητορικό φύλλο συκής περιλαμβάνει αναφορές και στη θεότητα της ψευδο-ανάπτυξης: «Η κατεδάφιση [αυθαιρέτων] θα δημιουργούσε προσκόμματα σε πολυπληθείς ομάδες ενδιαφερομένων (τουριστικές επιχειρήσεις κ.λπ.), οι οποίοι επικεντρώνουν τη δραστηριότητά τους σε έργα που έχουν κατασκευαστεί στον αιγιαλό [...] και δεν θα είχαν επαρκείς εναλλακτικές δυνατότητες μετά την κατεδάφιση [...]» (κυβέρνηση Ν.Δ., «Κ», 4/11/2022). Συμπέρασμα: η νομιμότητα είναι πολυτέλεια!
Είμαι σκεπτικιστής απέναντι σε πολιτικούς που θυμούνται τη νομιμότητα μόνο όταν δεν μπορούν να την αγνοούν άλλο. Είμαι, όμως, καταδικασμένος να ελπίζω ότι ευσυνείδητοι δημόσιοι λειτουργοί όπως ο κ. Ψαρρός, η στιβαρή Δικαιοσύνη, σοβαρές Ανεξάρτητες Αρχές και η ακομμάτιστα οργανωμένη κοινωνία πολιτών θα καταστήσουν πολιτικά δαπανηρό για τους πολιτικούς να περιφρονούν το δημόσιο συμφέρον. Αν τους ταράξουμε στη νομιμότητα, ίσως αρθούν στο ύψος του αξιώματός τους.
Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας (www.htsoukas. com) είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Warwick.
