Μέχρι πρότινος αναφερόμασταν στην κλιματική αλλαγή, δηλαδή στις μακροχρόνιες αλλαγές στη θερμοκρασία και τα καιρικά μοτίβα, τα οποία παλαιότερα οφείλονταν αποκλειστικά σε αλλαγές στη δραστηριότητα του ηλιακού συστήματος και των μεγάλων ηφαιστειακών εκρήξεων. Σήμερα, ωστόσο, οι ερευνητές αποδίδουν την επιδείνωση του φαινομένου αυτού στην ανεξέλεγκτη ανθρώπινη δραστηριότητα κατά τα τελευταία 200 χρόνια, η οποία λόγω των σημαντικών προκλήσεων και των κινδύνων που δημιουργεί για τον άνθρωπο και το περιβάλλον, έχει συμβάλει στη μετονομασία της κλιματικής αλλαγής σε κλιματική κρίση.
Οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι η κλιματική κρίση συνδέεται αποκλειστικά με την αύξηση της θερμοκρασίας, αυτό όμως είναι μόνο η αρχή. Στο παρόν στάδιο, διανύουμε ίσως τη χειρότερη περίοδο για την υφήλιο σε σχέση με τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης. Αξίζει να αναφερθεί ότι, η 18η Ιουλίου 2023 έχει καταγραφεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο ως η μέρα με την ψηλότερη θερμοκρασία στην ιστορία. Και μπορεί ένα μεγάλο μέρος του πλανήτη να βιώνει το φαινόμενο του ασυνήθιστα παρατεταμένου καύσωνα, εντούτοις σε κάποιες χώρες παρατηρούνται φαινόμενα έντονης βροχόπτωσης και πλημμυρών, επακόλουθα και αυτά της αύξησης της θερμοκρασίας.
Απότοκο των υψηλών θερμοκρασιών είναι μεταξύ άλλων η θερμική καταπόνηση του πληθυσμού και η έξαρση πυρκαγιών, οι οποίες αν δεν τύχουν ορθής διαχείρισης και συντονισμού από πλευράς των διάφορων αρμόδιων Αρχών, μπορεί να αποβούν καταστροφικές. Παράλληλα, οι παρατεταμένες βροχοπτώσεις και η αύξηση της στάθμης των υδάτων, σε συνδυασμό με τις ανέτοιμες πολεοδομικές αναπτύξεις να αντέξουν τέτοιου είδους καιρικά φαινόμενα, καταλήγουν σε φυσικές καταστροφές με ανυπολόγιστες οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες.
Τα φαινόμενα της κλιματικής κρίσης δεν θα μπορούσαν να αφήσουν ανεπηρέαστο και το εργασιακό περιβάλλον, με την αύξηση της θερμοκρασίας να αποτελεί πλέον σημαντική πηγή κινδύνου για τους εργαζόμενους, κυρίως σε υπαίθριους χώρους. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα των υψηλών θερμοκρασιών μπορεί να έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην υγεία των εργαζομένων προκαλώντας μεταξύ άλλων θερμική εξάντληση, θερμοπληξία, εξανθήματα, θερμικές κράμπες, αλλά και αύξηση της πιθανότητας πρόκλησης εργατικών ατυχημάτων, λόγω σωματικής κόπωσης, έλλειψης συγκέντρωσης, κ.λπ. Η θερμική καταπόνηση έχει συνδεθεί με τη μείωση της παραγωγικότητας και την αύξηση των επιπέδων εργασιακού άγχους, με τις ευάλωτες ομάδες των εργαζομένων (έγκυες, άτομα που υποφέρουν από καρδιαγγειακές, αναπνευστικές, νεφρικές και άλλες παθήσεις, νέοι και ηλικιωμένοι εργαζόμενοι, κ.ά.) να είναι περισσότερο εκτεθειμένες σε κίνδυνο.
Η παρακολούθηση του δείκτη θερμικής καταπόνησης, ο οποίος υπολογίζεται λαμβάνοντας υπόψη περιβαλλοντικούς παράγοντες όπως είναι η θερμοκρασία, η υγρασία, η ταχύτητα του αέρα και η ηλιακή ακτινοβολία, μπορεί να συμβάλει σημαντικά στην πρόβλεψη της πιθανότητας πρόκλησης θερμικής καταπόνησης. Σύμφωνα με τις Ευρωπαϊκές Οδηγίες, οι πρόνοιες των οποίων έχουν μεταφερθεί στις εθνικές νομοθεσίες των κρατών μελών, η θερμοκρασία στους χώρους εργασίας πρέπει να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του ανθρώπινου οργανισμού, λαμβάνοντας υπόψη τη μέθοδο εργασίας που εφαρμόζεται, καθώς και τη σωματική προσπάθεια που καλείται να καταβάλει ο εργαζόμενος στη θέση εργασίας του.
Η εκτίμηση των επαγγελματικών κινδύνων αποτελεί το σημαντικότερο εργαλείο πρόληψης των κινδύνων και είναι υψίστης σημασίας να περιλαμβάνει και την αξιολόγηση των κινδύνων που προκύπτουν από τη θερμική καταπόνηση των εργαζομένων. Οι εργοδότες είναι σημαντικό να διασφαλίζουν την υγεία των εργαζομένων και τη βιωσιμότητα των επιχειρήσεών τους, λαμβάνοντας ειδικά μέτρα για την αποφυγή της έκθεσης των εργαζομένων στον θερμικό φόρτο, με σημαντικούς παράγοντες στην επιτυχία της εφαρμογής τους, την εκ των προτέρων διαβούλευση με τους εργαζόμενους, την εκπαίδευση και την ενημέρωσή τους. Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δίνεται στους τομείς της γεωργίας, της δασοκομίας, της αλιείας, των κατασκευών, των λατομείων, των ορυχείων όπου παρατηρείται η μεγαλύτερη έκθεση των εργαζομένων σε υψηλές θερμοκρασίες κατά την εκτέλεση μέτριων ή/και βαριών εργασιών.
Τα μέτρα προστασίας και πρόληψης μπορεί να είναι:
• Τεχνικά (μείωση της έκλυσης θερμότητας, θερμοαπορροφητικές ασπίδες, θερμοφράγματα, διάθεση οχημάτων με κλειστή κλιματιζόμενη καμπίνα, παροχή σκιερών χώρων για προστασία από την άμεση ηλιακή ακτινοβολία, χρήση εργαλείων μείωσης της χειρωνακτικής διακίνησης, κ.ά.), και
• Οργανωτικά (περιορισμό του χρόνου έκθεσης, επαρκή διαλείμματα, προγραμματισμός εκτέλεσης εργασιών κατά τις πιο δροσερές ώρες της μέρας, παροχή πόσιμου δροσερού νερού, φορετά ατομικά συστήματα ψύξης, κ.ά.).
Εν κατακλείδι, η αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης πέρα από την εφαρμογή των νομοθετικών διατάξεων, μπορεί να επιτευχθεί με την καλλιέργεια και τη διατήρηση της θετικής κουλτούρας ασφάλειας και υγείας στον εργασιακό χώρο, μέσα από την οποία η διεύθυνση και το εργατικό δυναμικό της επιχείρησης μοιράζονται τις ίδιες πεποιθήσεις, αντιλήψεις και πρακτικές, δεσμευόμενοι ότι θα συμβάλουν στην ενσωμάτωση της ασφάλειας και υγείας σε κάθε εργασιακή διαδικασία, στοχεύοντας στην προστασία της ανθρώπινης ζωής και τη βιώσιμη ανάπτυξη της επιχείρησης.
*Δρ Όλγα Νικολαΐδου και δρ Κλειώ Βαριάνου Μικελλίδου Κέντρο Αριστείας CERIDES, Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου
