Την 30ή Νοεμβρίου 2022 μία μικρή επανάσταση συντελέστηκε σε παγκόσμια κλίμακα. Το ChatGPT, ένα λογισμικό τεχνητής νοημοσύνης βασισμένο στην τεχνολογία των μεγάλων γλωσσικών μοντέλων, που επιτρέπουν την παραγωγή κειμένων από τα αντίστοιχα προγράμματα, τέθηκε σε χρήση. Η χρήση του ChatGPT συνιστά prima facie μία μετεξελιγμένη μορφή των διαδικτυακών μηχανών αναζήτησης. Οι γνωστοί περιηγητές για την πραγματοποίηση διαδικτυακής έρευνας δεν διαφέρουν αρχικά κατά χρηστικό προορισμό από το ChatGPT ή αντίστοιχα λογισμικά. Η διαφορά τους έγκειται στο ότι το ChatGPT δεν περιορίζεται σε μία «παθητική» παράθεση αποτελεσμάτων έρευνας: Το ChatGPT δεν παραθέτει απλώς πληροφορίες, αλλά προβαίνει σε κριτική αποτίμηση των σχετικών με τον όρο αναζήτησης πληροφοριών που διαθέτει –οι οποίες και συνεχώς ανατροφοδοτούνται– παράγοντας πρωτότυπες, μοναδικές απαντήσεις –προϊόντα μίας αυτόνομης διανοητικής διεργασίας. Για τον λόγο αυτό, ωσότου δημιουργηθούν λογισμικά ανίχνευσης (detection software), τα οποία μόλις εσχάτως έκαναν την εμφάνισή τους, αρκετά Πανεπιστήμια περιόρισαν ή και απαγόρευσαν τη χρήση του λογισμικού. Πανεπιστήμια όπως αυτά της Οξφόρδης, του Κέιμπριτζ, του Μάντσεστερ και του Εδιμβούργου, αλλά και το Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, το διάσημο Πανεπιστήμιο της Τυβίγγης, στη Γερμανία, απαγόρευσαν το ChatGPT. Ως τις 6 Μαΐου, το 26% των γερμανικών πανεπιστημίων είχαν προχωρήσει σε ολική ή μερική απαγόρευση της χρήσης του ChatGPT.
Η χρήση του ChatGPT δεν περιορίζεται μόνο στην ακαδημαϊκή έρευνα. Στις 31 Ιανουαρίου 2023, ο εφέτης της Καρταχένα στην Κολομβία, Χουάν Μανουέλ Παντίγια Γκαρσία, εξέδωσε αποφάσεις, στις οποίες επικαλείται τα αποτελέσματα που του παρείχε το ChatGPT, όπως θα έπραττε με την αντίστοιχη νομολογία και βιβλιογραφία. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Προστασίας Δεδομένων (ΕΣΠΔ) συγκρότησε τον Απρίλιο μία ομάδα δράσης για τη διερεύνηση σοβαρών καταγγελιών σχετικά με την παραβίαση δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα από τον φορέα διαχείρισης του λογισμικού, την ώρα που εταιρείες - υπερδυνάμεις (λ.χ. Amazon, Baidu) εργάζονται εντατικά για την ανάπτυξη παρόμοιων λογισμικών. To λογισμικό ελέγχεται επίσης, ως προς την ενδεχόμενη άκριτη αναπαραγωγή διακρίσεων: Δύσκολα σε κάποια απάντησή του θα αναφερθεί λ.χ. σε κάποια γυναίκα ηγέτη ή ακαδημαϊκό, θέτοντας προφανή ζητήματα ισότητας.
Η απαγόρευση της χρήσης του ChatGPT στα Πανεπιστήμια δεν ξαφνιάζει. Δεν έχουν περάσει πολλές δεκαετίες από τότε που οι κλασικές αριθμομηχανές δεν επιτρέπονταν στους εκπαιδευτικούς χώρους. Οι απαγορεύσεις αυτές είναι όμως σχετικές, αφού μαθητές/τριες και φοιτητές/τριες δεν κωλύονται στη χρήση του λογισμικού ιδιωτικά. Εντούτοις, ο αναπόφευκτος χαρακτήρας της χρήσης του είναι εκείνος ακριβώς που επιβάλλει την οριοθέτησή της. Ο δυσμενής αντίκτυπος της χρήσης ανάλογων λογισμικών εντοπίζεται σε απώτερο επίπεδο (σ.σ. πέραν δηλαδή της αντιγραφής) στη δυνητική τους αρνητική επίδραση στην πρωτοτυπία του ακαδημαϊκού αμητού και την εξασθένιση του κριτικού, δημιουργικού λόγου. Τούτο όμως δεν είναι καινοφανές. Αν η αντιγραφή-επικόλληση είναι η «μάστιγα» της σχολικής και προπτυχιακής ζωής, η αδέξια συρραφή ελεγχόμενων, ως προς την ακρίβειά τους, πληροφοριών είναι μία πληγή στον ακαδημαϊκό χώρο της πανεπιστημιακής ζωής γενικότερα. Υπό την έννοια αυτή, το ChatGPT δεν προκαλεί πρωτότυπα προβλήματα, αλλά καθιστά –δυνητικά– μη ελεγχόμενα τα ήδη υπάρχοντα.
Για τον λόγο αυτό, ενδεδειγμένη θα ήταν μία πιο πραγματιστική προσέγγιση. Η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση εκδηλώνεται μέσα από την υιοθέτηση νέων παραγωγικών προτύπων που επαναπροσδιορίζουν γενικά παραδεδεγμένες αλήθειες. Η απαγόρευση παρόμοιων μορφών ΑΙ δεν είναι –προσωρινά– αδικαιολόγητη ή ατελέσφορη. Είναι όμως μακροπρόθεσμα αλυσιτελής. Η «τιθάσευση» ανάλογων εφαρμογών και η «συμφιλίωση» με αυτές, μέσα από την εκπαίδευση των φοιτητών/τριών στη χρήση του ChatGPT, η ρύθμιση της χρήσης τους σε κεντρικό επίπεδο με ενιαίο τρόπο και η υιοθέτηση εναλλακτικών μορφών αξιολόγησης και έρευνας (λ.χ. προφορική ανάπτυξη του περιεχομένου των φοιτητικών εργασιών, ομαδικές ερευνητικές δράσεις, ερωτήσεις συνθετικού χαρακτήρα και δημιουργία υποδομών για εκπόνηση έρευνας, μελέτης και συνεχούς αξιολόγησης εντός του πανεπιστημιακού χώρου) είναι αναγκαία προαπαιτούμενα για τη θετική παραμετροποίηση της υιοθέτησής τους. Η ανάπτυξη μίας υγιούς προσέγγισης ως προς τη χρήση τους, αλλά και η αναγκαία συνειδητοποίηση ότι αρκετές παραδοσιακές μορφές αξιολόγησης είναι πλέον παρωχημένες, θέτουν επί τάπητος τον πυρήνα του προβλήματος: Πέραν της χρήσης ή μη συγκεκριμένων λογισμικών ΑΙ, απολύτως αναγκαίος είναι ένας ολιστικός επαναπροσδιορισμός των προτύπων του ακαδημαϊκού γίγνεσθαι. Κάτι ανάλογο δεν είναι βολικό ή εύκολο. Είναι όμως αναγκαίο κι επιτακτικό.
*Ο Dr. iur. Δημήτριος Δεβετζής (LL.M, M.L.E.) είναι επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Νομικής του Πανεπιστημίου Frederick. Έχει εργαστεί στη Νομική Υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στις Βρυξέλλες και έχει διδάξει στη Γερμανία, την Αυστρία, την Ελλάδα, την Ιταλία, το Βέλγιο και το Κονγκό.
