Ξένια Κουναλάκη
Kάτω από την καθηλωτική οροφή της Καπέλα Σιστίνα στη Ρώμη, οι 133 από τους 135 καρδιναλίους με δικαίωμα ψήφου και μέσο όρο ηλικίας τα 70,4 έτη (δύο εξ αυτών έλεγαν μέχρι προχθές ότι δεν θα μπορέσουν να παραστούν γιατί είναι ασθενείς) θα βρεθούν σε λίγες μέρες κλειδωμένοι μαζί με μια χούφτα αξιωματούχους και γιατρούς μέχρις ότου αποφασίσουν ποιος θα διαδεχθεί τον Πάπα Φραγκίσκο που κηδεύθηκε χθες.
Ο θάνατος του Πάπα Φραγκίσκου «επισφραγίζει» το τέλος στη 12ετή θητεία του που συντάραξε την Καθολική Εκκλησία, αφού αμφισβήτησε τις παραδοσιακές της θέσεις για την ομοφυλοφιλία, το διαζύγιο και εν μέρει τις γυναίκες, υιοθέτησε μια ρητορική απλή και κατανοητή κι έκανε τολμηρές παρεμβάσεις για πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα, όπως το μεταναστευτικό, η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, ο πόλεμος στη Γάζα και η κλιματική αλλαγή. Υπενθυμίζεται ότι μία μέρα προτού πεθάνει, ανήμερα το Πάσχα, είχε συνάντηση με τον Αμερικανό αντιπρόεδρο Τζέι Ντι Βανς.
Tαξίδεψε πολύ, περισσότερο από κάθε άλλο προκάτοχό του, προήγαγε τον διαθρησκευτικό διάλογο και δεν φοβήθηκε την αυτοκριτική. Αν το Βατικανό ήταν συνυφασμένο με τη μυστικοπάθεια, το δέος και τις θεωρίες συνωμοσίας που προκαλεί ο περίκλειστος θεσμός, ο Φραγκίσκος πέτυχε την απομυθοποίηση και αποδαιμονοποίησή του, φέρνοντας τους πιστούς πιο κοντά.
Το πλήθος που συγκεντρώθηκε για να προσκυνήσει τη σορό του είναι απτή απόδειξη του ανοίγματος αυτού. «Η κουλτούρα της ευημερίας που μας ωθεί να σκεφτόμαστε μόνο τους εαυτούς μας, μας καθιστά αναίσθητους στις κραυγές των άλλων. Μας οδηγεί στην παγκοσμιοποίηση της αδιαφορίας», είχε διακηρύξει επισκεπτόμενος τους μετανάστες στην ιταλική νήσο Λαμπεντούζα το 2013.
Δύσκολα μπορεί κανείς να μιλήσει για επικρατέστερους διαδόχους του, αφού σύμφωνα με ένα ιταλικό ρητό σπάνια επιβεβαιώνονται οι προβλέψεις: «Μπήκε στο κονκλάβιο Πάπας και βγήκε καρδινάλιος». Από τους τελευταίους έξι Πάπες ο μόνος που λογιζόταν ως φαβορί ήταν ο Βενέδικτος το 2005. Ο ίδιος ο Φραγκίσκος επαλήθευσε τον κανόνα ότι στο τέλος επικρατούν τα αουτσάιντερ, καθώς η ανάδειξή του το 2013 θεωρήθηκε μεγάλη έκπληξη.
Παρά τη μεταστροφή που επέφερε στο ύφος της Καθολικής Εκκλησίας, πολλοί επισημαίνουν ότι οι αλλαγές του ήταν επιδερμικές και ατελείς. Το πρώτο ερώτημα λοιπόν είναι κατά πόσον ο διάδοχος του Φραγκίσκου θα είναι εξίσου προοδευτικός με εκείνον και αν θα ολοκληρώσει το έργο ανανέωσης της Καθολικής Εκκλησίας που εγκαινίασε ή αν θα προέλθει από τις τάξεις των συντηρητικών υποψηφίων.
Ενας από τους λόγους συρρίκνωσης του ποιμνίου των βαπτισμένων Καθολικών στον δυτικό κόσμο θεωρείται η αρτηριοσκληρωτική στάση της Εκκλησίας σε ζητήματα όπως οι αμβλώσεις, τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων, η χειροτονία των γυναικών, καθώς και τα αλλεπάλληλα σκάνδαλα σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων, τα οποία επιχείρησε επί μακρόν να συγκαλύψει.
Το δεύτερο κριτήριο για την εκλογή του νέου Πάπα είναι γεωγραφικό: ενώ έχει περιοριστεί η απήχησή της στις ΗΠΑ (-20% από το 2007) και τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, η επιρροή της Καθολικής Εκκλησίας αυξάνεται σε χώρες της Ασίας και της Αφρικής, με αποτέλεσμα να πληθαίνουν οι πιθανότητες ο επόμενος Πάπας να προέρχεται από μια χώρα εκτός Δύσης.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ακόμη και ο Φραγκίσκος ήταν μεν ο πρώτος Πάπας από τη Λατινική Αμερική, αλλά ήταν παιδί Ιταλών μεταναστών στην Αργεντινή. Για πρώτη φορά άλλωστε στην ιστορία του θεσμού λιγότεροι από τους μισούς που έχουν δικαίωμα ψήφου στο κονκλάβιο είναι Ευρωπαίοι. Ταυτόχρονα όμως υπάρχει μια καίρια αντίφαση σε αυτό το σημείο, αφού στις χώρες αυτές της Αφρικής και της Ασίας, στις οποίες η Καθολική Εκκλησία έχει τη μεγαλύτερη δυναμική, οι κοινωνίες είναι πολύ πιο συντηρητικές και πιθανότατα θα προτιμούσαν έναν Ποντίφικα με παραδοσιακές θρησκευτικές απόψεις.
Πιθανοί διάδοχοι
Το 80% των μελών του κολεγίου των καρδιναλίων έχει διοριστεί από τον ίδιο τον Πάπα Φραγκίσκο, γεγονός που αυξάνει τις πιθανότητες να αναδειχθεί ένας διάδοχος που θα έχει παρόμοιο ύφος και απόψεις με εκείνον. Αυτό όμως δεν προεξοφλεί απαραίτητα ότι στη μάχη προοδευτικών-συντηρητικών θα επικρατήσει ένα μέλος από την πρώτη ομάδα, γιατί οι διορισμοί του ανήκαν και στις δύο κατηγορίες.
Ενα στοιχείο που ενδέχεται να περιπλέξει τις διαβουλεύσεις είναι το γεγονός ότι οι περισσότεροι καρδινάλιοι – νέα μέλη του κονκλαβίου δεν γνωρίζονται μεταξύ τους, αφού προέρχονται από κάθε γωνιά της υφηλίου. Ο Φιλιππινέζος Λουίς Αντόνιο Γκόκιμ Τάγκλε, 67 ετών, αποκαλείται «Ασιάτης Φραγκίσκος».
Η χώρα καταγωγής του διαθέτει τον αριθμό-ρεκόρ των πέντε καρδιναλίων στο κονκλάβιο και θα μπορούσε να ασκήσει σημαντικό λόμπινγκ υπέρ του, αν όλοι συμφωνήσουν να στηρίξουν τον συμπατριώτη τους. Συμμερίζεται τις θέσεις του Φραγκίσκου στο μεταναστευτικό και τα άτομα ΛΟΑΤΚΙ+, τις μονογονεϊκές οικογένειες και τους χωρισμένους. Ο Ιταλός Πιέτρο Παρολίν, 70 ετών, ήταν ο στενότερος συνεργάτης του Φραγκίσκου, είχε χρέη αναπληρωτή του και υπό αυτή την έννοια θα μπορούσε να θεωρηθεί φαβορί για τη διαδοχή του. Είναι όμως άνθρωπος της γραφειοκρατίας του Βατικανού και δεν έχει τις επικοινωνιακές αρετές του Πάπα Φραγκίσκου.
O 60άρης Πιερμπατίστα Πιτσαμπάλα, Λατίνος Πατριάρχης της Ιερουσαλήμ, γεφυρώνει πολλούς κόσμους με τις ιδιότητές του. Είναι Ιταλός κι έχει παίξει ρόλο ειρηνοποιού μετά τις επιθέσεις της Χαμάς στο Ισραήλ: αφενός προσέφερε εαυτόν ως όμηρο για να απελευθερωθούν παιδιά και αφετέρου επέκρινε την ισραηλινή πολιτική στη Γάζα.
Είτε ο 76χρονος Γκανέζος Πίτερ Τούρκσον είτε ο 65χρονος Κονγκολέζος Φριντολίν Μπεσούνγκου θα μπορούσε να γίνει ο πρώτος Αφρικανός Πάπας τα τελευταία 1.500 χρόνια. Αμφότεροι θεωρούνται ότι κλίνουν προς το συντηρητικό στρατόπεδο. Σοβαρές πιθανότητες έχει και ο 72χρονος Ούγγρος Πίτερ Ερντο, Αρχιεπίσκοπος Βουδαπέστης, θερμός υποστηρικτής των παραδοσιακών καθολικών διδαχών, ο οποίος έχει καταφέρει να χτίσει γέφυρες με τον προοδευτικό κόσμο του Φραγκίσκου. Αν και όχι ιδιαίτερα χαρισματικός, θα μπορούσε να απευθυνθεί σε εκείνους που επιζητούν μια πιο στέρεη παπική θητεία. H εγγύτητά του όμως με τον Ούγγρο πρωθυπουργό Βίκτορ Ορμπαν σκιάζει την υποψηφιότητά του.
Ο καπνός
Αν και η ψήφος είναι μυστική αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπόκειται σε ίντριγκες, φατρίες και ανελέητο λόμπινγκ. Υστερα από κάθε γύρο ψηφοφορίας τα ψηφοδέλτια καίγονται. Αν ο καπνός που βγαίνει από την καμινάδα είναι μαύρος (αυτό συμβαίνει με την προσθήκη χημικών) υποδηλώνει ότι η αναμέτρηση υπήρξε ατελέσφορη.
Ο λευκός καπνός πάλι απηχεί την επιτυχή έκβαση της διαδικασίας και συνοδεύεται από την ιαχή «Annuntio vobis gaudium magnum: Habemus Papam» (Σας ανακοινώνω με μεγάλη χαρά: Εχουμε Πάπα). O Πάπας Φραγκίσκος έθεσε τα θεμέλια της ανανέωσης, χωρίς όμως να δημιουργήσει τις απαραίτητες δομές για τη μόνιμη εδραίωσή της.
Ο Γερμανός δημοσιογράφος Πάτρικ Σβαρτς της εφημερίδας Ζeit τον συνέκρινε με τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, που εγκαινίασε μεν την περεστρόικα, αλλά απέτυχε να ολοκληρώσει τις μεταρρυθμίσεις στη Σοβιετική Ενωση, οδηγώντας τελικά στη διάλυσή της.
Ο διάδοχος του Πάπα Φραγκίσκου θα κρίνει το μέλλον της Καθολικής Εκκλησίας. Η αποστολή του θα είναι ζωτικής σημασίας για τη συνολική της κατεύθυνση.
Υστατο χαίρε από βασιλείς και αστέγους
Σε μία τελετή που έφερε κοντά πάνω από 50 ηγέτες κρατών με σοβαρές μεταξύ τους διαφορές, μετανάστες, βασιλείς και αστέγους, και 250.000 πιστούς η υφήλιος είπε το ύστατο χαίρε στον Πάπα Φραγκίσκο. Στην κηδεία του, χθες στη Ρώμη, παρέστησαν, μεταξύ άλλων, ο Ντόναλντ Τραμπ, ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι, ο Εμανουέλ Μακρόν, ο βασιλιάς της Ισπανίας Φίλιππος, ο πρίγκιπας Ουίλιαμ. Μετά τη Λειτουργία στην πλατεία Αγίου Πέτρου στο Βατικανό, ειδικά διαμορφωμένο όχημα με το φέρετρο διέσχισε τους δρόμους της Αιώνιας Πόλης μέχρι την βασιλική της Σάντα Μαρία Ματζόρε εκεί όπου είχε ζητήσει να ταφεί και συνήθιζε να προσεύχεται.
