Η έκθεση για το κράτος δικαίου που η Ευρωπαϊκή Ένωση εκδίδει εδώ και τέσσερα χρόνια ξεχωριστά για κάθε κράτος-μέλος είναι μια πολύ κρίσιμη και χρήσιμη έκθεση. Βάζει όλα τα κράτη σε μια κλίμακα σύγκρισης με τα υπόλοιπα κράτη για το επίπεδο της δικαιοσύνης, για την καταπολέμηση της διαφθοράς, για την ελευθερία των μέσων μαζικής ενημέρωσης και για το επίπεδο λειτουργίας των θεσμικών αντίβαρων, τα πιο γνωστά check and balances. Το άλλο χρήσιμο που κάνει αυτή η έκθεση είναι πως δεν αφήνει τίποτα να ξεχαστεί. Συγκρίνει με την προηγούμενη έκθεση και καταγράφει την πρόοδο ή τη στασιμότητα σε κάθε θέμα. Το κρίσιμο τώρα είναι πως έχει διασυνδεθεί με τη χρηματοδότηση των κρατών-μελών, και μια έλλειψη προόδου μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την αποκοπή μέρους της χρηματοδότησης.
Στόχος του κειμένου αυτού δεν είναι να παρουσιάσω μια περίληψη της έκθεσης. Αυτή άλλωστε είναι δημόσια προσβάσιμη, γραμμένη σε απλή και κατανοητή γλώσσα για όποιον θέλει να την μελετήσει. Ούτε θέλω να καταγράψω εδώ τα συμπεράσματα της συζήτησης που ήδη ξεκίνησε στην Επιτροπή Θεσμών της Βουλής. Αυτά θα καταγραφούν μετά το τέλος αυτής της συζήτησης. Θέλω σήμερα να συνδέσω το κράτος δικαίου στον τόπο μας με το σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας που εκ των πραγμάτων είναι και η πηγή πολλών ζητημάτων. Κάποια από αυτά καταγράφονται, διάσπαρτα πολλές φορές, και στην έκθεση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η έλλειψη θεσμικών αντίβαρων από την εκτελεστική εξουσία, από τον εκάστοτε πρόεδρο της Δημοκρατίας, το ανέλεγκτο του γενικού εισαγγελέα, οι πολλοί περιορισμοί που υπάρχουν στον έλεγχο μεταξύ των εξουσιών είναι πολλές φορές πηγή διαφθοράς. Η διακριτική ευχέρεια που έχουν είτε οι υπουργοί είτε το Υπουργικό Συμβούλιο για να παραβλέπουν τις εισηγήσεις των αρμόδιων τμημάτων και να αλλάζουν αποφάσεις, επίσης δημιουργεί ζητήματα.
Αν όμως θέλουμε να κάνουμε μια δραστική αλλαγή, μια μεγάλη συνταγματική τροποποίηση πρέπει να τολμήσουμε να αντιμετωπίσουμε πολιτικά, με σεβασμό βεβαίως στα νομικά και συνταγματικά ζητήματα, το όλο θέμα. Το δίκαιο της ανάγκης που έσωσε, μετά το ’64 και την αποχώρηση των Τουρκοκυπρίων, την Κυπριακή Δημοκρατία ήταν ένα προσωρινό μέτρο. Η προσωρινότητα αυτή μετρά σήμερα έξι δεκαετίες. Επίσης, τη διάκριση των εξουσιών, όπως αποφασίστηκε από το δικαστήριο το 1985, πιστεύω πως σήμερα πρέπει να τη δούμε ξανά. Πολιτικά, βάσει και των σημερινών δεδομένων. Είμαστε εδώ και είκοσι χρόνια μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου κυριαρχεί η διάκριση των λειτουργιών και όχι των εξουσιών.
Υπάρχουν διάφορες προσεγγίσεις για το πώς μπορεί να γίνει αυτή η μεγάλη, συνταγματική μεταρρύθμιση. Αυτή τη συζήτηση την ξεκινήσαμε στην Επιτροπή Θεσμών στις 31 Μαΐου και θα συνεχιστεί τον Σεπτέμβριο με στόχο να διοργανωθεί και μια ημερίδα μέσα στο φθινόπωρο. Το ζήτημα δεν είναι να μπούμε σε μια μάχη εξουσιών και χαρακωμάτων, κανείς δεν πρέπει να αντικρίσει αυτή την προσπάθεια ως τέτοια. Για να πετύχει χρειάζεται η βούληση όλων. Και του προέδρου της Δημοκρατίας, που εκ των πραγμάτων θα απωλέσει μέρος της εξουσίας του, και του γενικού εισαγγελέα που πιθανόν να διαχωριστεί ο ρόλος του, και του γενικού ελεγκτή που ίσως να επηρεάζεται, αλλά και όλων όσων θα έχουν ρόλο και λόγο. Δεν είναι εύκολο. Και εκ των πραγμάτων η αλλαγή είναι δύσκολη. Αλλά εδώ μιλάμε για μια αλλαγή που θα επηρεάσει, πιθανόν, το μέλλον του τόπου. Το δίκαιο και το κράτος. Είμαστε έτοιμοι;
Βουλευτής Λευκωσίας ΔΗΣΥ | Πρόεδρος Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Θεσμών | twitter: @dmdemetriou
