Του Απόστολου Κουρουπάκη
«Την προσεχή Πέμπτην αναχωρεί εντεύθεν μετά της οικογενείας του η Α.Ε. ο Μέγας Αρμοστής, όπως ανέλθη εις το εν Τροόδει μέγαρόν του χάριν παραθερισμού» (25 Ιουνίου 1910) είχαν περάσει τριάντα περίπου χρόνια από τότε που η κυβερνητική μηχανή είχε αποκτήσει θερινή έδρα στο Τρόοδος. Το Μέγαρον, μάλλον κατ’ ευφημισμόν η λέξη, είχε αποφασιστεί να ανεγερθεί στο Τρόοδος, έναν χρόνο μετά την άφιξη των Βρετανών στην Κύπρο, τον Σεπτέμβριο του 1879. Εκείνο το έτος ο δεύτερος ύπατος αρμοστής του νησιού, ο αντιστράτηγος Sir Robert Biddulph, άρχισε την οικοδόμηση της θερινής κατοικίας του, στο δροσερό Τρόοδος.
Ο Βρετανός αξιωματούχος ακολουθούσε την παράδοση της χώρας του, να ανεγείρουν κυβερνητικές κατοικίες και γραφεία μακριά από τον συνήθη τόπο κατοικίας τους, τα λεγόμενα hill stations και την τοπική παράδοση του νησιού, που θέλει τους κυβερνήτες της να μεταφέρονται τους θερινούς μήνες στο Τρόοδος. Βέβαια, την ιδέα για τη δημιουργία του κυπριακού hill station είχε ο πρώτος μέγας αρμοστής του νησιού, ο αντιστράτηγος Γούλσλεϋ Γκάρνετ.
Φυσικά, η μεταφορά δεν αφορούσε μόνο τον μεγάλο αρμοστή και την οικογένειά του, αλλά ολόκληρη την κυβερνητική μηχανή ή τουλάχιστον το μεγαλύτερο μέρος αυτής. Κάθε κυβερνητική εργασία εκτελείτο από το Τρόοδος, μία-δύο ημέρες μετά την εγκατάσταση αξιωματούχων και υπαλλήλων, η οποία άρχιζε από τις αρχές ή τα μέσα Ιουνίου και διαρκούσε έως τα μέσα περίπου του Σεπτεμβρίου. Ενδεικτικό είναι το μονόστηλο της εφημερίδας «Φωνή της Κύπρου» της 6ης Ιουνίου 1912, τόσο για το χρονικό διάστημα της παραμονής της κυβέρνησης στο Τρόοδος όσο και για τις υπηρεσίες που μεταφερόντουσαν: «Η Α.Ε. ο Μέγας Αρμοστής και η Αρχιγραμματεία θα αναχωρήσωσιν εκ Λευκωσίας διά την εν Τροόδει θερινήν διαμονήν της Κυβερνήσεως την 28ην και 29ην ισταμένου, ούτως ώστε τα εν Τροόδει Κυβερνητικά Γραφεία θα ήνε εν τακτική λειτουργία την 1ην Ιουλίου». Στο εν λόγω δημοσίευμα ο συντάκτης αναφέρει πως από εκείνη τη χρονιά εισάγεται μία καινοτομία, που είναι «η μεταφορά του Ταμίου της νήσου και η εκεί μετάθεσις του ιδικού του τουλάχιστον γραφείου», πράγμα που ξενίζει τον συντάκτη «διά το αηθές και ιδία διά την απαιτηθησομένην δαπάνην».
Μία ιδέα για τη μεταφορά στο Τρόοδος της κυβέρνησης μάς δίνει το δημοσίευμα της «Ελευθερίας» τον Ιούνιο του 1952 όπου αναφέρεται πως για το Τρόοδος στις 30 Ιουνίου θα αναχωρήσουν ο κυβερνήτης και ορισμένοι ανώτεροι λειτουργοί, όπως ο αποικιακός γραμματέας, ο προσωρινός δημοσιονομικός γραμματέας, ο πρώτος βοηθός αποικιακός γραμματέας, ο επί του προσωπικού λειτουργός με τον βοηθό γραµµατέα. Επίσης, ο προσωρινός γενικός εισαγγελέας και ο προσωρινός γενικός αντιεισαγγελέας και ο αρχιδικαστής.
Πλησίον των κυβερνητικών κατοικιών και γραφείων, στις Πλάτρες βρισκόντουσαν και οι θερινοί στρατώνες του βρετανικού στρατού, ο οποίος στρατοπέδευε στα Πολεμίδια, και όπως όμορφα παραλληλίζει ο ιστορικός Αντρίκος Βαρνάβα η Κύπρος, στο Τρόοδος είχε βρει τη δική της Σίμλα, δηλαδή τη θερινή πρωτεύουσά της, όπως ήταν από το 1864 η ινδική πόλη της Σίμλα, θερινή έδρα των Βρετανικών Ινδιών. Διαβάζουμε στην «Αλήθεια» το 1888: «Ο εν Πολεμιδίοις αγγλ. στρατός ήρξατο ανερχόµενος εις την θερινήν αυτού διαµονήν εις Πλάτρας και Τρόοδος […]». Σε αναφορά του ο συνταγματάρχης του Βασιλικού Μηχανικού J.P. Maquay της 4ης Ιανουαρίου 1879 γράφει: «Οι Πλάτρες φαίνεται να είναι το καλύτερο σημείο για ένα hill station και μπορεί εύκολα να βρίσκεται σε επικοινωνία με τη Λεμεσό, μέσω ενός δρόμου, που θα ανοίξει επίσης μία από τις πιο εύφορες και οινοκαλλιεργητικές περιοχές του νησιού».
Οι σκηνές που υπήρχαν πριν από την ανέγερση των βοηθητικών κτηρίων φαίνονται στην γκραβούρα που απεικονίζει την κατοικία στο τεύχος 41 (9/10/1897) του περιοδικού «Le Tour Du Monde». (ΙΔΡΥΜΑ ΚΩΣΤΑ ΚΑΙ ΡΙΤΑΣ ΣΕΒΕΡΗ)
Η κατασκευή της
Σχετικά με το πότε ξεκίνησαν οι εργασίες ανέγερσης της κατοικίας, όπως πληροφορούμαστε από σημείωμα του Τμήματος Δημοσίων Έργων προς το Τμήμα Δασών, της 7ης Νοεμβρίου 1931, αυτές ξεκίνησαν το 1879/1880, όπως φαίνεται στα αρχεία του εν Λεμεσώ γραφείου των Δημοσίων Έργων. Προφανώς το σημείωμα σχετίζεται με την ανακαίνιση της κατοικίας και του όλου συμπλέγματος που έγινε εκείνα τα χρόνια. Παράλληλα με τα έργα για την κυβερνητική κατοικία έτρεχαν και οι εργασίες για το στρατόπεδο των Βρετανών στην περιοχή. Σύντομα απ’ ό,τι φαίνεται τα έργα είχαν τελειώσει, τουλάχιστον τα βασικά, αφού στον Τύπο της εποχής, τον Σεπτέμβριο του 1880 διαβάζουμε: «[...] Λέγεται ότι κατ’ αυτάς αναχωρούσιν αι Αρχαί εκ Τροόδου, επιστρέφουσαι εις Λευκωσίαν». Τη θερινή κυβερνητική κατοικία σχεδίασε ο ανθυπολοχαγός του Βασιλικού Μηχανικού George Wisely και η οποία χρόνο με τον χρόνο αναβαθμιζόταν, μεγάλωνε και αναδιαμορφωνόταν, ώστε να εξυπηρετεί τις ανάγκες κάθε εποχής. Σύμφωνα με έκθεση του κυβερνητικού μηχανικού η κυβερνητική εξοχική κατοικία ανεγέρθηκε στη νότια πλαγιά του Τροόδους, μερικές εκατοντάδες πόδια πιο κάτω από τον στρατιωτικό καταυλισμό των Βρετανών. Οι εργασίες ξεκίνησαν τον Σεπτέμβριο του 1879 και ώς τον Μάρτιο του 1880 είχαν τελειώσει η τοιχοποιία, η οροφή και το μεγαλύτερο μέρος των εργασιών. Είχε επίσης τακτοποιηθεί και το ζήτημα της ύδρευσης, «an ample supply of excellent water has been led from a spring by an aqueduct» σημειώνεται στην έκθεση, δηλαδή εξαιρετικής ποιότητας νερό υδροδοτούσε την κατοικία από ένα υδραγωγείο.
Το λεγόμενο government cottage ήταν ένα τριώροφο κτίσμα, το οποίο διέθετε 21 δωμάτια, και για την ανέγερσή του είχε χρησιμοποιηθεί ντόπιος μπλε ασβεστόλιθος, γαλλικά κεραμίδια αντί των ντόπιων κόκκινων. Η κατοικία διέθετε κελάρι, στάβλους, χώρους διαμονής του προσωπικού και γήπεδα τένις και κροκέ. Βέβαια, συν τω χρόνω και αναλόγως των αναγκών κάθε εποχής στην κυβερνητική κατοικία και στα τριγύρω της βοηθητικά κτήρια προστίθεντο νέες χρήσεις. Ενδεικτικά αναφέρουμε πως το 1888 υπήρχε μία μικρή κουζίνα και κήπος μισού στρέμματος (acre), και η τριώροφη κατοικία βρισκόταν σε δασική γη με πεύκα έκτασης 300 στρεμμάτων. Υπήρχε χώρος για δώδεκα αλόγα, βοηθητικά κτήρια για τους υπηρέτες και άπλετος χώρος για σκηνές. Άλλωστε ο γραμματέας του κυβερνήτη και ο επικεφαλής αξιωματικός του παρακείμενου στρατοπέδου στεγάζονταν σε σκηνές.
Ως το 1901 η κυβερνητική κατοικία είχε αποκτήσει ένα ξεχωριστό κτήριο με τρία δωμάτια που χρησιμοποιείτο ως αποθήκη και ένα τσιμεντένιο γήπεδο τένις. To 1911 η έκταση ορίζεται στα 84½ στρέμματα και πλέον η κατοικία διαθέτει περισσότερους αποθηκευτικούς χώρους, δωμάτια για υπηρέτες, και εκτός από το γήπεδο τένις στην εξοχική κατοικία του Τροόδους υπάρχει και γήπεδο κροκέ, αλλά και κοτέτσι. Επίσης, σε ξεχωριστό κτήριο στεγάζεται το γραφείο του μεγάλου αρμοστή και του επικεφαλής αξιωματικού του στρατοπέδου. Ως το 1921 ελάχιστα άλλαξαν, βέβαια πλέον υπάρχει σε ξεχωριστό κτήριο και δωμάτιο μπιλιάρδου. Βέβαια, δεν υπάρχει τραπέζι μπιλιάρδου και το εν λόγω δωμάτιο χρησιμοποιείται ως γραφείο του κυβερνήτη, όπως τουλάχιστον αναφέρεται ώς το 1936. Έως το 1946 η κυβερνητική κατοικία του Τροόδους είναι πλήρως εξοπλισμένη. Υπάρχουν αρκετά κτήρια που εξυπηρετούν τις ανάγκες του κυβερνήτη και των αξιωματούχων του, όπως γραφεία, υπνοδωμάτια, χώρους υγιεινής, εγκαταστάσεις θέρμανσης. Υπάρχουν βοηθητικά κτήρια, το γήπεδο τένις έχει ασφαλτοστρωθεί, και σε χρήση φαίνεται ότι βρίσκεται ακόμα το γήπεδο κροκέ. Συνολικά σήμερα το σύμπλεγμα της εξοχικής κατοικίας του Τρόοδους αποτελείται από επτά κτήρια και μέχρι σήμερα έχουν γίνει δύο μεγάλες συντηρήσεις, το 1932-1933 και επί Γλαύκου Κληρίδη τα χρόνια 1999-2001.
Ο μύθος του Ρεμπώ
Την προεδρική κατοικία του Τροόδους συνοδεύει και ο μύθος του Γάλλου ποιητή Arthur Rimbaud (1854 -1891), ο οποίος φέρεται να επέβλεπε την ανέγερσή της στα τέλη του 19ου αιώνα. Πράγμα που αναφέρεται από τον ίδιο σε επιστολή του προς τη μητέρα του, στις 23 Μαΐου 1880, στην οποία γράφει πως βρίσκεται στο Τρόοδος, όπου επιβλέπει την κατασκευή ενός παλατιού ή μεγάρου (palais) το οποίο ανεγείρεται για την κυβέρνηση. Προηγούμενη επιστολή του ήταν από τη Λάρνακα τον Απρίλιο του 1879, όπου εργαζόταν σε κάποιο λατομείο και η τελευταία του ήταν από τη Λεμεσό στις 4 Ιουνίου 1880, στην οποία ανακοίνωνε την αναχώρησή του από την Κύπρο. Αν υποθέσουμε πως ο Ρεμπώ εργάστηκε στο Τρόοδος από τις πρώτες κιόλας ημέρες του Σεπτεμβρίου του 1879, σημαίνει πως απασχολήθηκε στο έργο για εννέα μήνες, προτού αφήσει τη θέση του. Στην είσοδο του κεντρικού κτιρίου τοποθετήθηκε το 1948 από τον τότε κυβερνήτη της Κύπρου, λόρδο Winster μαρμάρινη πινακίδα στα γαλλικά, η οποία αναφέρει: «Ο Arthur Rimbaud, Γάλλος ποιητής και ιδιοφυία, παρά τη φήμη του, συνέβαλε με τα ίδια του τα χέρια στην κατασκευή αυτού του σπιτιού». Το παράδοξο της επιγραφής είναι πως ο Ρεμπώ το 1880 δεν ήταν ακόμη γνωστός, άρα ο λόγος της τοποθέτησής της θα πρέπει να είναι διαφορετικός από τη μνημόνευση του καταραμένου ποιητή. Σύμφωνα με τον ιστορικό Αντρίκο Βαρνάβα η πινακίδα πιστεύεται ότι ήταν επινόηση του τότε Άγγλου κυβερνήτη που αποσκοπούσε στη δημιουργία μιας τοπικής αποικιοκρατικής ταυτότητας και παράδοσης.
Το λεγόμενο government cottage ήταν ένα τριώροφο κτίσμα, που ανεγέρθηκε στη νότια πλαγιά του Τροόδους και για την ανέγερσή του χρησιμοποιήθηκε ντόπιος μπλε ασβεστόλιθος και γαλλικά κεραμίδια αντί των ντόπιων κόκκινων.
