Της Μαρίνας Οικονομίδου
«Εμπιστευόμουν πλήρως τον Γλαύκο Κληρίδη και πιστεύω πως αν ήταν ο ίδιος στην εξουσία θα είχαμε καταλήξει σε λύση. Μόνο που η θητεία του έληξε και είχαμε τον Τάσσο Παπαδόπουλο, ο οποίος είχε διαφορετική άποψη και ήταν ξεκάθαρος για όλο το ζήτημα. Γνώριζα από την αρχή της θητείας του ότι δεν μπορούσαμε να υπολογίζουμε στη δική του προσωπική στήριξη» λέει σε συνέντευξή του στην «Κ» ο τότε αρμόδιος για την διεύρυνση της Ε.Ε. επίτροπος Γκίντερ Φερχόιγκεν, με αφορμή τα 20 χρόνια από το δημοψήφισμα του Σχεδίου Ανάν. Ο κ. Φερχόιγκεν ανοίγει τα χαρτιά του για το τι εκτυλίχθηκε στο Μπούργκενστοκ, το παρασκήνιο, για το πώς ακριβώς η Κύπρος κατέληξε να ενταχθεί στην Ε.Ε. χωρίς την επίλυση του Κυπριακού και για ποιο λόγο ένιωσε εξαπατημένος.
–Πίσω στο 2004, μετά και την απόρριψη του Σχεδίου Ανάν από την ε/κ πλευρά δηλώσατε εξαπατημένος από την κυπριακή κυβέρνηση και κατ’ επέκταση από τον Τάσσο Παπαδόπουλο. Υπήρξε κάποια εκ των προτέρων δέσμευση για στήριξη του Σχεδίου;
–Και ναι και όχι.
–Δηλαδή;
–Θα πρέπει να ξεκινήσουμε από το 1999. Η κατάσταση τότε ήταν ιδιαίτερα περίπλοκη καθώς ένας αριθμός κρατών-μελών της Ε.Ε. εξέφραζε την άποψη ότι η ένταξη της Κύπρου δεν θα μπορούσε να γίνει χωρίς προηγουμένως να υπάρξει επίλυση του Κυπριακού. Ανάμεσα σε αυτές τις χώρες ήταν και η Γερμανία. Με την αλλαγή της κυβέρνησης στη Γερμανία, άλλαξε και η θέση της για την Κύπρο. Εγώ τότε είχα πει πως θα έπρεπε να δράσουμε αντίστροφα. Να πιέσουμε δηλαδή την Τουρκία ότι είμαστε πρόθυμοι να δεχτούμε την Κύπρο εντός της Ε.Ε., αν η Ελλάδα και οι Ε/κ είναι εποικοδομητικοί και συνεργάσιμοι στην προσπάθεια εξεύρεσης λύσης. Και η πραγματικότητα είναι ότι πριν από το 1999 όλοι πίστευαν πως το πρόβλημα ήταν η Τουρκία. Κανένας δεν πίστευε ότι θα είχαν πρόβλημα οι Ε/κ. Συνεπώς το ερώτημα ήταν πώς να κάνουμε την Τουρκία να αντιληφθεί πως θα ήταν προς το συμφέρον της να δεχτεί την ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε. χωρίς να υπάρξει προηγουμένως λύση του Κυπριακού. Σίγουρα δεν ήταν προς το συμφέρον της Τουρκίας να δει την Κυπριακή Δημοκρατία να εντάσσεται ως κράτος-μέλος της Ε.Ε. χωρίς τη λύση του Κυπριακού, γιατί σε ένα τέτοιο σενάριο οι Ε/κ θα μπορούσαν να μπλοκάρουν τις φιλοδοξίες της Τουρκίας για την Ε.Ε. μια για πάντα. Η λύση ήταν να δώσουμε στην Τουρκία το καθεστώς της υποψήφιας προς ένταξη χώρας, με το ισχυρό κίνητρο να λυθεί το Κυπριακό. Οι πολιτικές συγκυρίες ωστόσο τότε δεν ήταν οι καλύτερες. Είχαμε τον Ραούφ Ντενκτάς στο πηδάλιο της τ/κ πλευράς, ο οποίος παρουσίαζε απίστευτο πείσμα και τον Μπουλέντ Ετζεβίτ, πρωθυπουργό στην Άγκυρα, ο οποίος κατείχε την ίδια θέση όταν έγινε η τουρκική εισβολή το 1974. Η άποψή του ήταν ότι δεν υπήρχε κυπριακό πρόβλημα και πως το Κυπριακό το έλυσε τότε. Εξαιτίας αυτής της πολιτικής κατάστασης χάσαμε τρία χρόνια. Στο τέλος του 2002, ωστόσο, οι διαπραγματεύσεις βρίσκονταν στο τελικό στάδιο. Το Συμβούλιο της Ευρώπης στην Κοπεγχάγη το 2002 διαπίστωσε ότι οι Ε/κ ήταν εποικοδομητικοί και συνεργάσιμοι και ότι η τουρκική πλευρά δεν ήταν τόσο συνεργάσιμη. Συνεπώς η απόφαση ήταν πολύ εύκολη. Μέσα σε λίγα λεπτά αποφασίσαμε να προχωρήσουμε με την ενταξιακή πορεία της Κύπρου με την προϋπόθεση πως το τουρκικό μέρος θα ακολουθούσε μόλις βρισκόταν λύση. Βεβαίως η πιθανότητα εξεύρεσης ειρηνικής λύσης δεν ήταν στα χέρια της Ε.Ε. αλλά στα χέρια των Ηνωμένων Εθνών. Γι’ αυτό τον λόγο, δεν είμαι σε θέση να σχολιάσω αν οι προσπάθειες των Ηνωμένων Εθνών ήταν επαρκείς. Θυμάμαι πολύ καλά όμως ότι ως Ε.Ε. έπρεπε να στηρίξουμε οικονομικά τα Ηνωμένα Έθνη, τόσο με εξοπλισμό όσο και με τεχνογνωσία. Προσπαθήσαμε να συντονίσουμε τις διαπραγματεύσεις, για την ενταξιακή πορεία της Κύπρου, και τα Ηνωμένα Έθνη τις διαπραγματεύσεις για την επίλυση του Κυπριακού.
Η υπόσχεση του Κληρίδη
–Σε αυτό ακριβώς το πλαίσιο, υπήρξε εκ των προτέρων δέσμευση από την πλευρά μας;
–Προφανώς υπήρξε εκ των προτέρων δέσμευση. Η ε/κ πλευρά υποσχέθηκε πως θα στηρίξει τις διαπραγματεύσεις για την επίλυση του Κυπριακού υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών. Ο Γλαύκος Κληρίδης μού υποσχέθηκε προσωπικά πως «η διαπραγματευτική διαδικασία για την επίλυση του Κυπριακού δεν θα αποτύχει εξαιτίας της στάσης των Ε/κ. Εμείς θα τη στηρίξουμε». Όμως όταν το σχέδιο κατατέθηκε ήταν ήδη εκτός εξουσίας...
–Αυτό είχε υπονοήσει και ο Τάσσος Παπαδόπουλος τότε, ότι ο ίδιος δεν ήταν στην εξουσία τότε. Συνεπώς ο κ. Κληρίδης έδωσε εκ των προτέρων διαβεβαιώσεις;
–Δεν ήταν κάτι επίσημο, ήταν όμως θέμα εμπιστοσύνης. Εμπιστευόμουν πλήρως τον Γλαύκο Κληρίδη και πιστεύω πως αν ήταν ο ίδιος στην εξουσία θα είχαμε καταλήξει σε λύση. Μόνο που η θητεία του έληξε και είχαμε τον Τάσσο Παπαδόπουλο, ο οποίος είχε διαφορετική άποψη και ήταν ξεκάθαρος για το όλο ζήτημα. Γνώριζα από την αρχή της θητείας του ότι δεν μπορούσαμε να υπολογίζουμε στη δική του προσωπική στήριξη.
–Τότε για ποιο λόγο αναφέρατε πως εξέπληξε όλους η κίνησή του να απορρίψει το Σχέδιο Ανάν;
–Ήλπιζα ότι μία τελική κοινή προσπάθεια των Ηνωμένων Εθνών, της Ε.Ε., των δύο κοινοτήτων και των εγγυητριών χωρών θα ήταν αρκετά για να αλλάξουν τη στάση του. Και η αλήθεια είναι πως υπήρξε μία τελική προσπάθεια να λυθεί το πρόβλημα κατά τη σύνοδο της Ελβετίας στο Μπούργκενστοκ με την παρουσία όλων των εμπλεκόμενων μερών. Ήταν μία μυστική συνάντηση χωρίς την παρουσία των ΜΜΕ. Παρ’ όλ’ αυτά, πριν από την έναρξη της συνόδου, ο Τάσσος Παπαδόπουλος είπε στον Κόφι Ανάν ότι δεν θα μπορούσε να δεχτεί το σχέδιο επίλυσης του Κυπριακού. Συνεπώς γνωρίζαμε από την αρχή ότι ήταν λίγο πολύ μία ανώφελη διαδικασία. Ο λόγος ήταν πολύ ξεκάθαρος. Υπήρξε σοβαρή διαφωνία μεταξύ των Ηνωμένων Εθνών και των Ε/κ σχετικά με τη δομή της διακυβέρνησης. Πιστεύω πως ο Τάσσος Παπαδόπουλος ανησυχούσε ότι θα παραχωρείτο πολλή εξουσία στην τουρκική πλευρά και θα είχαν πολλή επιρροή στη διακυβέρνηση. Το πολιτικό ερώτημα ήταν: ίσα δικαιώματα και για τις δύο κοινότητες ή παραχώρηση δικαιωμάτων μειονότητας για τους Τ/κ;
–Τι ακριβώς συνέβη στο Μπούργκενστοκ;
–Όχι πολλά πράγματα. Διαπραγμάτευση, με την έννοια ότι όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς θα βρίσκονταν σε ένα δωμάτιο και θα μιλούσαν, θα κατέθεταν προτάσεις και νέες εισηγήσεις, προσπαθώντας να καταλήξουν σε κάποιους συμβιβασμούς, δεν έγινε ποτέ. Ήταν απλώς συζητήσεις.
Φημολογία για την Καρπασία
–Υπήρξε η φημολογία ότι χάσαμε την ευκαιρία να διαπραγματευτούμε και να κερδίσουμε την Καρπασία. Ισχύει;
–Δεν αποκλείω αυτό το ενδεχόμενο. Θα μπορούσε να είναι στο τελικό πακέτο συζητήσεων και συμβιβασμών αλλά δεν φτάσαμε τόσο μακριά. Στο τέλος, ο Κόφι Ανάν αποφάσισε πως τα Ηνωμένα Έθνη θα έπρεπε να αυξήσουν την πίεση στις δύο πλευρές. Τους παρουσίασε ένα πακέτο, ένα νέο σύνταγμα, πολλούς νόμους μέσα σε εκατοντάδες σελίδες. Ήταν η προσέγγιση του «take it or leave it» χωρίς τη δυνατότητα αλλαγών. Το σχέδιο προνοούσε τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος και στις δύο κοινότητες και γνωρίζετε καλά το αποτέλεσμα. Οι Τ/κ το δεχτήκαν οι Ε/κ το απέρριψαν και η συνθήκη ένταξης της Κύπρου στην Ε.Ε. θα υπογραφόταν λίγες μέρες μετά…
–Υπήρχε οποιαδήποτε συνεννόηση με τα πολιτικά κόμματα της ε/κ πλευράς;
–Όχι, ο συνομιλητής μου ήταν πάντοτε ο πρόεδρος και η κυβέρνησή του.
–Είχε γίνει μία συζήτηση τότε για το γεγονός ότι επιθυμούσατε να μιλήσετε για το Σχέδιο Ανάν και δεν σας επιτράπηκε από τα ε/κ ΜΜΕ. Ισχύει;
–Δεν θυμάμαι κάτι τέτοιο, ήταν πολύ έντονες οι στιγμές τότε και έχουν περάσει και 20 χρόνια. Το Κυπριακό ήταν ένα γεγονός που προκαλούσε παγκοσμίως τεράστιο ενδιαφέρον, καθώς αφορούσε μία σύγκρουση που απασχολούσε την Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο για δεκαετίες. Υπήρξε μία συζήτηση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο φυσικά, όμως το αποτέλεσμα ήταν ξεκάθαρο. Η Συμφωνία ένταξης της Κύπρου στην Ε.Ε. ήταν έτοιμη και δεν υπήρχε τρόπος να αλλάξει τότε. Κανείς, ωστόσο, για να είμαστε ειλικρινείς, δεν εισηγήθηκε ότι υπό τις παρούσες συνθήκες η Κύπρος δεν θα έπρεπε να ενταχθεί ως κράτος-μέλος στην Ε.Ε. Το αποτέλεσμα ήταν αποδεκτό, σίγουρα όχι με ενθουσιασμό, αλλά αποδεκτό.
Δεν ήταν λάθος η ένταξη της Κύπρου τότε
–Θεωρείτε λάθος την ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε. όπως έγινε τότε;
–Όχι, καθόλου. Tο ευρωπαϊκό οικοδόμημα δεν αφορά αποκλειστικά τη δυτική Ευρώπη, είναι για όλους. Η Συνθήκη λέει πως κάθε ευρωπαϊκό έθνος που είναι πρόθυμο να εκπληρώσει τις προϋποθέσεις, μπορεί να κάνει αίτηση. Αυτό ήταν ξεκάθαρο και για την Κύπρο που είναι ευρωπαϊκή χώρα και η οποία έχει υψίστης στρατηγικής σημασία στην Ανατολική Μεσόγειο. Θα πρέπει ωστόσο να σας πω ότι για μένα προσωπικά, η γεωστρατηγική σημασία δεν είναι το κυρίαρχο. Σε ό,τι αφορά τις διαπραγματεύσεις, η Κυπριακή Δημοκρατία και το Κοινοβούλιο της Κύπρου ήταν πολύ εποικοδομητικοί και με μεγάλη επιτυχία κατάφεραν να εντάξουν τον ευρωπαϊκό νόμο στο σύστημα της Κύπρου.
–Συνεπώς, το γεγονός ότι η Κύπρος ήταν διαιρεμένη και ταυτόχρονα μέλος της Ε.Ε. δεν προκάλεσε προβλήματα σε άλλα κράτη-μέλη;
–Όχι. Αυτό βεβαίως μου θυμίζει μία ενδιαφέρουσα ιστορία με τον Ραούφ Ντενκτάς. Έλεγε, πως δεν θα έχει το κουράγιο η Ε.Ε. να δεχτεί μία διαιρεμένη χώρα, ούτε το κουράγιο να εντάξει μία ανεπίλυτη σύγκρουση εντός της Ε.Ε. Και εγώ του είπα «κ. Ντενκτάς, δεν θα επιτρέψουμε σε έναν τοπικό Τούρκο δικτάτορα να αποφασίσει αν η Ευρώπη θα είναι ενωμένη ή όχι». Δεν πίστευα ότι θα δημιουργούσε μεγάλα προβλήματα το ότι η Κύπρος θα έμπαινε χωρίς προηγουμένως να επιλυθεί το Κυπριακό και δεν αναμενόταν ότι θα υπήρχαν βίαιες συγκρούσεις. Το 2003-2004 άλλωστε, η κατάσταση επί του εδάφους έγινε πολύ καλύτερη. Υπήρξε πολλή συνεργασία, επαφή μεταξύ των δύο κοινοτήτων και σίγουρα η κατάσταση για τον κόσμο της Κύπρου ήταν πολύ καλύτερη παρά κάποια χρόνια προηγουμένως.
–Εσείς προσωπικά έχετε μετανιώσει για κάτι από όλη αυτή τη διαδικασία;
–Ούτε έχω μετανιώσει ούτε έχω οποιαδήποτε αισθήματα πικρίας. Η Κύπρος είναι ένα σεβαστό μέλος της Ε.Ε., τηρεί τις υποχρεώσεις της και ανήκει στην ευρωπαϊκή οικογένεια. Ωστόσο, υπάρχει μία κατάσταση σε εκκρεμότητα, όσο η σύγκρουση δεν επιλύεται.
–Έχετε πει πως δεν θέλετε να κρίνετε το σχέδιο, ωστόσο μία μεγάλη μερίδα της ε/κ κοινότητας, νιώθει πως το Σχέδιο Ανάν δεν ανταποκρινόταν στις ανησυχίες της σε ό,τι αφορά την ασφάλεια. Θα μπορούσε να υπάρξει ένα καλύτερο αποτέλεσμα σε συγκεκριμένες πτυχές του σχεδίου όπως η ασφάλεια ή να προσεγγιστούν κάποια θέματα με διαφορετικό τρόπο;
–Μία βασική προϋπόθεση για την επιτυχία είναι οι καλές προθέσεις όλων των πλευρών. Σε αυτή την περίπτωση δεν δοκιμάστηκαν οι προθέσεις προηγουμένως. Όπως έχω πει, ο Τάσσος Παπαδόπουλος είπε από την αρχή: «εγώ δεν πρόκειται να το δεχτώ αυτό». Και το είπε, πριν ακόμα ξεκινήσουμε. Θα μπορούσαμε να αλλάξουμε την άποψή του αν γίνονταν πραγματικές διαπραγματεύσεις. Θυμάμαι συγκεκριμένα που είχα συνάντηση με τον Κόφι Ανάν και τον ρώτησα πότε θα ξεκινήσουμε τις διαπραγματεύσεις. Με κοίταξε έκπληκτος και διερωτήθηκε τι εννοώ. Του είπα: «πότε θα καλέσουμε τα εμπλεκόμενα μέρη να καθίσουν στο τραπέζι να συζητήσουμε και να καταλήξουν σε κάποιες συναινέσεις; Και αν χρειαστεί θα πρέπει να τους πεις να μείνουν στο δωμάτιο χωρίς να πιουν, να φάνε, μέχρι να βρουν λύση.». Αυτός ωστόσο δεν ήταν ο τρόπος που τα Ηνωμένα Έθνη λειτουργούσαν…
–Αν ήταν άλλο πρόσωπο στην προεδρία της Κυπριακής Δημοκρατίας, θεωρείτε πως θα είχαμε διαφορετικά αποτελέσματα;
–Είναι πιθανό. Όπως είπα, εμπιστευόμουν τον κ. Κληρίδη και κατά την άποψή μου θα βρίσκαμε λύση μαζί του.
–Πέρασαν 20 χρόνια από την απόρριψη του Σχεδίου Ανάν. Εξακολουθείτε να πιστεύετε πως δεν ήμασταν ποτέ τόσο κοντά σε λύση όσο τότε;
–Ναι.
–Να υποθέσουμε πως δεν είστε ιδιαίτερα αισιόδοξος για μελλοντικές εξελίξεις;
–Όχι, δεν είμαι, γιατί δεν υπάρχει ένα σημαντικό στοιχείο για λύση πλέον. Το κίνητρο της τουρκικής συμμετοχής. Αυτό έχει τελειώσει. Η Ε.Ε. έχει χάσει την Τουρκία, δεν θα πω για πάντα, αλλά η Τουρκία οδηγείται σε διαφορετική κατεύθυνση πλέον. Συνεπώς η Ε.Ε. δεν μπορεί να αναμένει από την Τουρκία να είναι ιδιαίτερα βοηθητική για λύση του Κυπριακού.
