Του Ανδρέα Χατζηκυριάκου
Το 1963 ήταν κακή χρονιά και για την αρχιεπισκοπική ράβδο και για το βασιλικό σκήπτρο. Ο βασιλιάς Παύλος προσβλήθηκε από επιθετικής μορφής καρκίνο του στομάχου, ενώ στη Λευκωσία, ο Μακάριος –ένα χρόνο μετά την παραμυθένια επίσκεψη της πριγκίπισσας Ειρήνης– έβλεπε την πρωτοβουλία του για αναθεώρηση του κυπριακού συντάγματος να βυθίζει το νησί σε μια χριστουγεννιάτικη διακοινοτική βία χωρίς τελειωμό. Είναι άγνωστο, αλλά μάλλον απίθανο, εάν ένας υγιής Παύλος θα μπορούσε να είχε συγκρατήσει τον Μακάριο.
Από την ανάρρησή του στον θρόνο, το 1947, ο βασιλιάς Παύλος τασσόταν ανεπιφύλακτα υπέρ της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα. Ακόμη και μετά την ανεξαρτησία συνέχισε, πιο διπλωματικά και συγκεκαλυμμένα, στην ίδια γραμμή. Το διάγγελμά του όμως για το νέο έτος 1964 θα ήταν σε άλλο μήκος κύματος. Οι χειρισμοί τού Μακαρίου απειλούσαν να σύρουν την Ελλάδα σε πόλεμο. Οι Βρετανοί είχαν συγκαλέσει Πενταμερή Διάσκεψη στο Λονδίνο τον Ιανουάριο με στόχο τον τερματισμό των εχθροπραξιών στο νησί, τη σύσταση νατοϊκής ειρηνευτικής δύναμης που θα επιτηρούσε την τάξη και θα κρατούσε το πρόβλημα εντός της νατοϊκής οικογένειας. Το μήνυμα του Παύλου προς τον Μακάριο ήταν σαφές. Παρά το ότι «το Πανελλήνιον ευρίσκεται σήμερα εστραμμένον προς τους εν Κύπρω αδελφούς και παρακολουθεί μετ’ ανησυχίας τας δυσχερείς ημέρας τας οποίας διέρχεται η Δημοκρατία της Κύπρου», ήταν «ευχάριστος η διαπίστωσης ότι αντιμετωπίζομεν τα γεγονότα ταύτα εν αγαστή σύμπνοια μετά των συμμάχων μας», δηλαδή των εταίρων της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ.
Η τελευταία πολιτική πράξη του βασιλιά Παύλου ήταν να ορκίσει την κυβέρνηση του Γεώργιου Παπανδρέου, ο οποίος στις 16 Φεβρουαρίου είχε σαρώσει στις εκλογές εξασφαλίζοντας 52% των ψήφων.
Ο καρκίνος
Ο Παύλος είχε προσβληθεί από καρκίνο του στομάχου τους τελευταίους μήνες του 1963. Αρχικά το παλάτι είτε το κρατούσε μυστικό, είτε πράγματι πίστευε ότι ήταν «στένωση του πυλωρού, συνέπεια γαστρικού έλκους», όπως ανέφεραν τα ιατρικά ανακοινωθέντα. Ακόμη και σήμερα, η επίσημη βασιλική εκδοχή είναι ότι «η διάγνωση της επάρατου νόσου έγινε στα τέλη Ιανουαρίου» (The Royal Chronicles). Όποια κι αν είναι η αλήθεια, το γεγονός είναι ότι στη διάρκεια της Πενταμερούς του Λονδίνου, η Αθήνα είχε υπηρεσιακή κυβέρνηση, βρισκόταν σε προεκλογική περίοδο, ο βασιλιάς ήταν ασθενής και η βασίλισσα Φρειδερίκη βρισκόταν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Μακάριος, λοιπόν, σε αντίθεση με το παρασκήνιο των συμφωνιών Ζυρίχης – Λονδίνου το 1959, τον Ιανουάριο του 1964 ήταν ήδη πρόεδρος κράτους, δεν ήταν ο ίδιος στο Λονδίνο να δέχεται τις πιέσεις, αλλά αντιπρόσωποί του, και, απέναντί του, στην Αθήνα, δεν είχε ένα αρραγές, αλλά ένα ασθενές μέτωπο να του διαμηνύει να συμβιβασθεί. Οι οδηγίες του στην κυπριακή αντιπροσωπεία –παρά τις πρωτοχρονιάτικες νουθεσίες του Παύλου– ήταν να βραχυκυκλώσει την Πενταμερή ώστε να αποφύγει το νατοϊκό πλαίσιο και να μεταφέρει το Κυπριακό στα Ηνωμένα Έθνη. Οι αγγλοαμερικανοί πρότειναν τη δημιουργία ειρηνευτικής δύναμης από χώρες-μέλη του NATO. Η Ελλάδα δέχτηκε. Ο Μακάριος όχι. Ο διάδοχος Κωνσταντίνος ζήτησε να συναντήσει τον πρέσβη της Κύπρου στην Ελλάδα Νίκο Κρανιδιώτη και «μου αποκάλυψε ότι η αποστολή του [στρατιωτικού διοικητή του ΝΑΤΟ] Στρατηγού Λέμνιτσερ [σε Ελλάδα και Τουρκία] έγινε ύστερα από ενέργειες της βασίλισσας Φρειδερίκης», η οποία του διαμήνυσε να είναι πιο διαλλακτικός στην Πενταμερή. (Κρανιδιώτης, σελ. 111). Στις 06:30 το πρωί της Κυριακής, 2 Φεβρουαρίου, η Φρειδερίκη, από τη σουίτα της στο Γόλτορφ Αστόρια της Νέας Υόρκης, συνομίλησε με τον Παύλο, «ασθενούντα εν Τατοΐω» και ακολούθως με τον διάδοχο Κωνσταντίνο και αποφάσισαν όπως η μεγαλειοτάτη αναχωρήσει εσπευσμένως το απόγευμα της ίδια μέρας για την Αθήνα «λόγω επιδεινώσεως του Κυπριακού» (Ημερολόγιο Βασίλισσας Φρειδερίκης, σελ. 301). Πιο ισορροπημένη θα ήταν η καταχώρηση εάν ανέφερε λόγω επιδείνωσης του Κυπριακού, αλλά και της υγείας του Παύλου. Μέχρι να προσγειωθεί στην Αθήνα η Φρειδερίκη, ο Μακάριος ενημέρωσε γραπτώς στις 4 Φεβρουαρίου ότι δεν αποδεχόταν τις εισηγήσεις της Πενταμερούς. «Η ελληνική κυβέρνηση τελούσε τότε κάτω από την άμεση επιρροή της Φρειδερίκης και του διαδόχου, και δεν ήθελε κατ’ ουδένα λόγο να έλθει σε σύγκρουση με το ΝΑΤΟ και την Αμερική. Γι’ αυτό άρχισε φορτικές πιέσεις στον Αρχιεπίσκοπο» επιμένοντας να δεχθεί τις αγγλοαμερικανικές προτάσεις ώστε να μην ναυαγήσει η Πενταμερής (Κρανιδιώτης, σελ. 117). Ούτε η Φρειδερίκη θα τον έπειθε. Η διάσκεψη έληξε άδοξα στις 10 Φεβρουαρίου 1964, και ο Μακάριος κατάφερε στις 4 Μαρτίου 1964 το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ να ψηφίσει υπέρ της σύστασης της ειρηνευτικής δύναμης για την Κύπρο, την ΟΥΝΦΙΚΥΠ, η οποία συμπλήρωσε αυτόν τον μήνα 60 χρόνια αδιάλειπτης παρουσίας στην Κύπρο.
Η Μεγαλόχαρη
Η τελευταία πολιτική πράξη του βασιλιά Παύλου ήταν να ορκίσει την κυβέρνηση του Γεώργιου Παπανδρέου, ο οποίος στις 16 Φεβρουαρίου είχε σαρώσει στις εκλογές εξασφαλίζοντας 52% των ψήφων. Το πρωί της 21ης Φεβρουαρίου, σε αίθουσα των ανακτόρων του Τατοΐου, που είχε μετατραπεί σε χειρουργείο, ο βασιλιάς Παύλος υποβλήθηκε σε χειρουργική επέμβαση. Με επιθυμία της βασίλισσας Φρειδερίκης, τα ιατρικά όργανα και ο απαραίτητος εξοπλισμός μεταφέρθηκαν από τον Ευαγγελισμό στα ανάκτορα την προηγούμενη ημέρα. Η εγχείρηση δεν ήταν αρκετή για να σώσει τον Παύλο. Οι ελπίδες εναποτέθηκαν στον Θεό. Χωρίς, μέχρι σήμερα, να είναι ξεκάθαρο με ποιου την πρωτοβουλία μεταφέρθηκε στις 3 Μαρτίου στα ανάκτορα από την Τήνο η ιερή εικόνα της Παναγίας. Τρεις μέρες αργότερα, το πρωί της 6ης Μαρτίου στο Τατόι, σε ηλικία 63 χρονών ο Παύλος έφυγε από τη ζωή μετά από 17 χρόνια βασιλείας. Στα κράτη με πολίτευμα τη βασιλεία, ο θάνατος του βασιλιά αγγέλλεται με τη φράση «Ο βασιλιάς απέθανε, ζήτω ο βασιλιάς», εννοώντας την ορκωμοσία του διαδόχου και την ανάληψη της εξουσίας απ’ αυτόν. Ο διάδοχος Κωνσταντίνος ορκίσθηκε στις 7 το απόγευμα της ίδιας μέρας βασιλιάς των Ελλήνων και αρχηγός των ενόπλων δυνάμεων.
Προτού πεθάνει, ο Παύλος είχε συμβουλεύσει τον Κωνσταντίνο: «μην μπλέξεις με την Κύπρο, θα σ’ τα φορτώσουν» (Χωρίς Τίτλο, σελ. 56). Ο διάδοχος όμως δεν θα είχε επιλογή. Κυριολεκτικά από την πρώτη μέρα που ανέβηκε στον θρόνο μέχρι τον Δεκέμβριο, 1967, όταν έφυγε από την Ελλάδα μετά το αποτυχημένο αντικίνημά του, το Κυπριακό θα τον «κυνηγούσε».
Μια κηδεία κι ένας γάμος
Πριν όμως ασχοληθεί με τα πολιτικά ζητήματα, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος είχε δύο άλλα θέματα να ρυθμίσει. Πρώτα ήταν η κηδεία του πατέρα του. Ο Μακάριος παρέστη στη νεκρώσιμη ακολουθία στη Μητρόπολη Αθηνών στις 12 Μαρτίου και, σύμφωνα με το αμερικανικό περιοδικό Time, στην πομπή από τη Μητρόπολη μέχρι το ξενοδοχείο Χίλτον έκλεψε την παράσταση. Περιμένοντας την επιβίβαση των επισήμων σε αυτοκίνητα για τη μεταφορά τους στο Τατόι, όπου θα γινόταν η ταφή, ο Μακάριος αποσπάστηκε από τους υπόλοιπους επισήμους. «Έπαιξε» με το πλήθος, μοίραζε χαμόγελα, δεχόταν το χειροφίλημα των πιστών και χαιρετούσε τον κόσμο εξασφαλίζοντας, όπως σημειώνει το Time, «το πιο ηχηρό χειροκρότημα», απ’ όλους τους επισήμους, που δεν ήταν ούτε λίγοι, ούτε τυχαίοι. Μαζί με τον Μακάριο ήταν ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ Χάρι Τρούμαν, η σύζυγος του τότε προέδρου Λίντον Τζόνσον, πέντε βασιλείς και πολλοί πρόεδροι ή ηγέτες χωρών πολύ μεγαλύτερων της Κύπρου. Οι επευφημίες όμως ήταν για τον Μακάριο και συνοδεύονταν από το σύνθημα της «Ένωσης», υπογραμμίζοντας ότι το Κυπριακό ήταν «το πιεστικό πρόβλημα της Ελλάδας». Σύμφωνα με το περιοδικό, «αν και οι [Γεώργιος] Παπανδρέου [που ήταν πρωθυπουργός] και Κωνσταντίνος τάσσονται υπέρ μιας μετριοπαθούς λύσης στο Κυπριακό, η λαϊκή αγανάκτηση για το ζήτημα θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο την κυβέρνηση –και τον θρόνο– εκτός αν επιτευχθεί κάποιου είδους διευθέτηση σαφώς ευνοϊκή για την Ελλάδα. Έτσι, το μέλλον ενός γέρου ονόματι Παπανδρέου και ενός νεαρού άνδρα ονόματι Κωνσταντίνου εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό από έναν μεσήλικα που λέγεται Μακάριος», (ΤΙΜΕ, 20/3/1964).
Ο γάμος
Προτού όμως εμφανισθούν οι πρώτες σκιές στη σχέση του Μακαρίου με τον Κωνσταντίνο, ένα ακόμη βασιλικό, γαμήλιο παραμύθι θα γοήτευε το κοινό τους. Σ’ αντίθεση με τον γάμο της Σοφίας με τον Χουάν Κάρλος, ο Μακάριος θα παρευρισκόταν στον γάμο του Κωνσταντίνου με την τριτότοκη κόρη του βασιλιά της Δανίας Φρειδερίκου, Άννα Μαρία. Οι αρραβώνες του ζεύγους είχαν γίνει τον Ιανουάριο του 1963, αλλά ο πατέρας της νύφης είχε θέσει ως απαράβατο όρο την ενηλικίωσή της προκειμένου να συγκατατεθεί στον γάμο, καθιστώντας τους τούς πιο νεαρούς βασιλείς του κόσμου. Ο γάμος έγινε στις 18 Σεπτεμβρίου 1964 και η συγκεκριμένη ημερομηνία είχε επιλεγεί καθώς δεν είχε βρέξει ποτέ την ημέρα εκείνη στην Αθήνα, η οποία ξύπνησε από τους 21 κανονιοβολισμούς από τα πυροβολεία του Λυκαβηττού. Ήταν ο πρώτος και ο μοναδικός γάμος εν ενεργεία βασιλέως των Ελλήνων που έγινε στην Ελλάδα.
Ο πρόεδρος της Κύπρου, Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, είχε την τιμητική του. Στο αεροδρόμιο τον υποδέχθηκε με πάσα επισημότητα προσωπικά ο γαμπρός. Στον λαιμό του Μακαρίου εκτός από το χρυσό εγκόλπιο, κρεμόταν, από μια ολόχρυση αλυσίδα, ο επιστήθιος σταυρός, ενώ στο αριστερό χέρι κρατούσε την ποιμαντορική ράβδο. Ο βασιλικός γάμος έγινε στη Μητρόπολη των Αθηνών. Το εσωτερικό του ναού ήταν διακοσμημένο με δέκα χιλιάδες γλαδιόλες κόκκινου χρώματος και παρευρίσκονταν τετρακόσιοι καλεσμένοι. Η θέση του Μακαρίου ήταν στην πρώτη σειρά, ακριβώς πίσω από τους νεόνυμφους.
Βιβλιογραφία
Κρανιδιώτης Νίκος, «Ανοχύρωτη Πολιτεία, Κύπρος 1960-1974», Τόμος Α΄, εκδόσεις Εστία, 1985.
Μαλούχος Π. Γεώργιος (συγγραφική αρωγή), «Βασιλεύς Κωνσταντίνος, Χωρίς Τίτλο», εκδόσεις Το Βήμα, 2015.
Σταματόπουλος Κώστας (επιμέλεια), «Ημερολόγιο Βασίλισσας Φρειδερίκης, 1960-1967», εκδόσεις ΚΑΠΟΝ, 2019.
Περιοδικό ΤΙΜΕ
Royal Chronicles
