Του Ανδρέα Χατζηκυριάκου
Περί τα τέλη του 1965, άγνωστο από ποιον και πώς, ήρθε στα χέρια του Μακαρίου αντίγραφο επιστολής, με ημερομηνία 18 Οκτωβρίου 1965, την οποία φερόταν να είχε στείλει ο προσωπικός γραμματέας του βασιλιά Κωνσταντίνου, ταγματάρχης Μιχάλης Αρναούτης στον στρατηγό Γρίβα, διοικητή της Ανωτέρας Στρατιωτικής Διοίκησης Αμύνης Κύπρου (ΑΣΔΑΚ), η οποία είχε συσταθεί μόλις τον περασμένο Ιούλιο και έθετε υπό τις διαταγές του τις ελληνοκυπριακές και ελλαδικές δυνάμεις στο νησί.
Το περιεχόμενο της επιστολής ήταν εκρηκτικό. Αναφερόταν σε «συνεργασία των ελληνικών δυνάμεων και των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών, σε ένα συνωμοτικό κίνημα στην Κύπρο» (Κρανιδιώτης, σελ. 348), με στόχο την ανατροπή του προέδρου και αρχιεπισκόπου Μακαρίου.
Στο πλαίσιο του ψυχρού πολέμου, ο Μακάριος μετατρεπόταν ταχύτατα από ενοχλητικός σε επικίνδυνο για τους Αμερικανούς. Είχε αρχίσει να αποκτά τη φήμη του Κάστρο της Μεσογείου μετά την παραγγελία των σοβιετικών αντιαεροπορικών πυραύλων, μόλις τρία χρόνια μετά την κρίση των πυραύλων στην Κούβα.
Δυσπιστία και αντιζηλία
Ο Μακάριος κάλεσε στο γραφείο του τον Γρίβα. Μεταξύ τους υπήρχε αμοιβαία δυσπιστία και αντιζηλία, αλλά δεν είχαν φτάσει ακόμη στη σύγκρουση. Χωρίς εισαγωγή, ο κληρικός ενεχείρισε την επιστολή στον στρατιωτικό και κάρφωσε το βλέμμα του στο πρόσωπό του μπας και τον παρατηρούσε. Στο τέλος της ανάγνωσης, όχι μόνο το πρόσωπο, αλλά ολόκληρος ο Γρίβας ήταν έξαλλος. Πέταξε την επιστολή στο προεδρικό γραφείο.
Φαίνεται χαλκευμένη, του είπε, και ουδέποτε είχε λάβει τέτοια επιστολή. Αυτό όμως που έθιξε τη στρατιωτική του περηφάνεια ήταν ότι τον εμφάνιζε να λαμβάνει οδηγίες. «Αν ήθελα να κινηθώ πραξικοπηματικά εναντίον σου, διαθέτω ικανούς αξιωματικούς στην Κύπρο και δεν χρειαζόταν να μου εκπονήσουν σχέδια από την Ελλάδα», φέρεται να είπε στον αρχιεπίσκοπο (Παπαγεωργίου, σελ. 116).
Ο Γρίβας έστειλε άρον άρον αντίγραφο στον βασιλιά Κωνσταντίνο, ο οποίος ομολογούσε ότι βαριόταν να διαβάζει τις επιστολές του στρατηγού («Χωρίς Τίτλο», σελ. 54-55). Η συγκεκριμένη όμως τον θορύβησε. Έδωσε οδηγίες στον αυλάρχη του να διαβεβαιώσει γραπτώς τον Μακάριο ότι η επιστολή Αρναούτη είχε πλαστογραφηθεί, «από ανθρώπους που έχουν συμφέρον να δημιουργήσουν ζητήματα σε βάρος των εθνικών μας επιδιώξεων».
Ο πλαστογράφος
Ο Μακάριος απάντησε στην επιστολή του αυλάρχη ότι αποδεχόταν πως ήταν πλαστό το έγγραφο Αρναούτη. Το έπραξε για να κλείσει το θέμα ή όντως είχε πεισθεί ότι ήταν χαλκευμένη; Ο στενός του σύμβουλος και πρέσβης τότε στην Ελλάδα Νίκος Κρανιδιώτης, γράφει ότι το περιεχόμενο της επιστολής «έχει αμφισβητηθεί από τον αρχιεπίσκοπο», ενώ ένας εκ των εκφραστών του αντιμακαριακού στρατοπέδου, ο Σπύρος Παπαγεωργίου, είναι απόλυτος ότι ο Μακάριος «θα παραδεχόταν χωρίς δισταγμό» την πλαστότητα της επιστολής.
Επειδή στα ανάκτορα είχαν τις υποψίες τους, στην επιστολή του ο αυλάρχης προκάλεσε τον Μακάριο να αποκαλύψει την ταυτότητα αυτού που του έδωσε το έγγραφο Αρναούτη. Ένα χρόνο προηγουμένως, ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε πει στη Λε Μοντ (5/10/1964) ότι «ορισμένες δυτικές δυνάμεις επιχείρησαν να μας φέρουν σε διάσταση με τον πρόεδρο Μακάριο και μας ζήτησαν να καταγγείλουμε την πολιτική του». Προκλήθηκε τότε θύελλα αντιδράσεων, και τον Νοέμβριο του 1964 ο Παπανδρέου παραιτήθηκε από την κυβέρνηση του πατέρα του. Πέντε μέρες αργότερα, ήταν ο επίσημος προσκεκλημένος του Μακαρίου στην Κύπρο. Ο Μακάριος αρνήθηκε να αποκαλύψει τον πληροφοριοδότη του και δέχτηκε δριμεία κριτική από τον ελλαδικό Τύπο.
Ο συνωμότης
Αν το έγγραφο Αρναούτη ήταν ή όχι πλαστό, μάλλον δεν θα γίνει ποτέ γνωστό. Ωστόσο, εάν το 1965 και 1966 γινόταν γνωστό το περιεχόμενο των συζητήσεων του βασιλιά Κωνσταντίνου με τους Αμερικανούς για τον Μακάριο, λίγοι θα πίστευαν ότι ήταν πλαστό διότι οι προθέσεις των ανακτόρων λίγο διέφεραν από τους σχεδιασμούς που περιλαμβάνονταν στο έγγραφο.
Τον Αύγουστο του 1964 ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Ντιν Ρασκ έθετε ανοικτά θέμα Μακαρίου. Σε τηλεγράφημα προς αμερικανικές διπλωματικές αποστολές εξέφραζε την έντονη δυσφορία του για την αποτυχία του σχεδίου Άτσεσον και πρόσθετε: «Είχαμε υποθέσει ότι η ελληνική κυβέρνηση θα έπαιρνε μέτρα για να παρακάμψει τον Μακάριο και να επιφέρει άμεση ένωση με όποιο μέσο έκρινε απαραίτητο. Αυτός μας φαίνεται ο μόνος δυνατός τρόπος για να επιτευχθεί μια λύση αυτού του προβλήματος. Εάν η ελληνική κυβέρνηση δεν το καταλάβει αυτό, δεν μπορούμε να δούμε πώς μπορεί να επιτευχθεί οποιαδήποτε λύση».
Ο κατά τα άλλα φίλος του Μακαρίου, Κωνσταντίνος, εμφανίστηκε πρόθυμος να εξυπηρετήσει τους Αμερικανούς. Τον Σεπτέμβριο 1964 κόμπαζε στον Αμερικανό πρέσβη ότι μπορούσε να ελέγξει τον αρχιεπίσκοπο. Ζητούσε όμως τη συμβουλή του Χένρι Λαμπουίς για το «πώς θα ήταν δυνατόν να ″παγιδέψει τον Μακάριο″». Ο Λαμπουίς εμφανίζει ένα βασιλιά με σοβαρή έλλειψη αντίληψης της θέσης του. «Κάποια στιγμή ο βασιλιάς ρώτησε, χαμογελώντας, κατά πόσο ήθελα να ξεφορτωθεί τον Παπανδρέου».
Ο αδιάβαστος
Σε ένα ακόμη περιστατικό που φανέρωνε όχι απλώς την απειρία του, αλλά και την έλλειψη στοιχειώδους γνώσης του θέματος, πρότεινε στον Λαμπουίς κάτι άκρως παράδοξο. Τον ρώτησε τι θα γινόταν εάν ο Μακάριος πειστεί «να κηρύξει την Κύπρο ανεξάρτητη, ζητώντας αποχώρηση όλων των ξένων στρατευμάτων, λέγοντας ότι στη συνέχεια θα διαπραγματευόταν με την Τουρκία για μία ή δύο βάσεις». Ο Λαμπουίς έμεινε εμβρόντητος. Ο βασιλιάς πήγε να τα μπαλώσει. Αν ο Μακάριος δεν ενεργούσε προς αυτή την κατεύθυνση, επανήλθε, ενδεχομένως ο Γρίβας θα μπορούσε να τον παραμερίσει. «Φυσικά», κατέληξε «τίποτα τέτοιο δεν θα μπορούσε να γίνει χωρίς την έγκριση των ΗΠΑ, σιωπηρή ή με άλλο τρόπο». Ο Λαμπουίς χαρακτήρισε την πρόταση «αρκετά ανέφικτη», μιας και ούτως ή άλλως «η Κύπρος ήταν ανεξάρτητη», όπως του υπέδειξε. Επιπλέον «δεν μπορούσα να φανταστώ τους Τούρκους να είναι διατεθειμένοι να αποσύρουν το απόσπασμά τους [ΤΟΥΡΔΥΚ] από το νησί έναντι κάποιας υπόσχεσης για μελλοντικές διαπραγματεύσεις». Ο Αμερικανός διπλωμάτης προειδοποίησε το Στέιτ Ντιπάρτμεντ να σταθμίζει με προσοχή τις βασιλικές προτάσεις για δράση λόγω του ενθουσιασμού και της απειρίας του Κωνσταντίνου.
Ο βασιλιάς δεν το έβαζε κάτω. Τον Φεβρουάριο του 1965 συνάντησε στο Λονδίνο τον Ντιν Ρασκ και του ανέπτυξε «ένα σχέδιο για την απομάκρυνση του Μακαρίου από την ηγεσία της Κύπρου υπό το πρόσχημα της προαγωγής του στην εκκλησιαστική ιεραρχία» (Παπαχελάς, σελ. 163).
Πραξικόπημα κατά Καραμανλή σχεδίαζαν Κωνσταντίνος – Αρναούτης
Τον Ιούλιο του 2021 η «Καθημερινή» είχε δημοσιεύσει μια έρευνα για το σχέδιο δολοφονίας του Κωνσταντίνου Καραμανλή και ανατροπής του δημοκρατικού πολιτεύματος μέσα από ένα στρατιωτικό πραξικόπημα. Αξιοποιώντας τα αρχεία του Κωνσταντίνου Καραμανλή, αποκάλυψε μια εκπληκτική ιστορία με πρωταγωνιστές τον τέως βασιλιά Κωνσταντίνο, τον πιστό του Μιχαήλ Αρναούτη και τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες. Στα «Αρχεία Καραμανλή» υπήρχε η πληροφορία ότι ο Καραμανλής ενημερώθηκε το 1975 για σχεδιαζόμενο βασιλικό πραξικόπημα εναντίον του από τον διοικητή του στόλου αντιναύαρχο Σπύρο Κονοφάο. Δύο χρόνια αργότερα, ο Λεωνίδας Παπάγος, πρέσβης και υιός του Αλέξανδρου Παπάγου, ο οποίος είχε συνεργαστεί με τον βασιλιά Κωνσταντίνο, στο βιβλίο του «Σημειώσεις 1967-1977» σημείωνε ότι ο Αρναούτης σχεδίαζε πραξικόπημα κατά του Καραμανλή το 1975.
Η «Κ» αποκάλυψε ότι η συνωμοσία δεν ήταν στιγμιαία, αλλά διατηρείτο ενεργή επί δυόμισι χρόνια και ότι κατά τη διάρκεια των προετοιμασιών συζητήθηκε ακόμα και το ενδεχόμενο δολοφονίας του Καραμανλή καθώς και άλλων πολιτικών. Είναι μία σκοτεινή υπόθεση η οποία ξεκινάει το φθινόπωρο του 1975 και συνεχίστηκε έως τις αρχές του 1978. Συγκλονιστική όμως είναι και η αποκάλυψη πως οι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες είχαν εγκαταστήσει σύστημα καταγραφής των συνομιλιών του τέως βασιλιά στο Λονδίνο και έδωσαν όλες τις πληροφορίες –αλλά όχι τις μαγνητοταινίες– στον Καραμανλή.
Βιβλιογραφία
Κρανιδιώτης Νίκος, «Ανοχύρωτη Πολιτεία, Κύπρος 1960-1974», Τόμος Α΄, εκδόσεις Εστία, 1985.
Μαλούχος Π. Γεώργιος (συγγραφική αρωγή), «Βασιλεύς Κωνσταντίνος, Χωρίς Τίτλο», Τόμος Β΄, εκδόσεις Το Βήμα, 2015.
Παπαγεωργίου Σπύρος, «Από τη Ζυρίχη στον Αττίλα», Τόμος Γ΄, εκδόσεις Γ. Λαδιά, Αθήνα, 1980.
Παπαχελάς Αλέξης, «Ο Βιασμός της Ελληνικής Δημοκρατίας», εκδόσεις Εστία, 1997.
*1 Department of State, Central Files, POL 27 CYP. Secret; Flash; Exdis-TAG. Drafted and approved by Ball. Repeated to Ankara, London, and Geneva for Acheson.
*2 Department of State, Central Files, POL 27 CYP. Secret; Priority; Exdis. Repeated to London and Ankara.
*3 Department of State, Central Files, POL 15–1 GREECE. Secret; Priority; Limit Distribution. Drafted by Labouisse.
