«Υπεσχέθη να βοηθήση την Κύπρο»

Ο Τζίμι Κάρτερ απεβίωσε την περασμένη εβδομάδα 29 Δεκεμβρίου 2024, στη γενέτειρά του, την πόλη Πλέινς της Τζόρτζια, σε ηλικία 100 ετών. Είχε εκλεγεί πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, με τους Δημοκρατικούς, στις αμερικανικές εκλογές του Νοεμβρίου του 1976 (αντίπαλός του ο Ρεπουμπλικανός Τζέραλντ Φορντ) και ανακηρύχθηκε ως ο 39ος πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών στις 20 Ιανουαρίου 1977, μένοντας στον Λευκό Οίκο ώς τις 20 Ιανουαρίου 1981. Τι κάνει όμως τον πρόεδρο Κάρτερ σημαντικό για την Κύπρο ή έστω πώς η εκλογή ενός Αμερικανού προέδρου αφορά την Κύπρο; Η εξήγηση είναι πως οι δηλώσεις του για την Κύπρο και το Κυπριακό ήταν αρκετά έντονες και μάλλον υπέρ των Ε/κ, κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου, που έθρεψαν μεγάλες ελπίδες στους Ε/κ πρόσφυγες, που μόλις δύο χρόνια πριν είχαν εκδιωχθεί από τις πόλεις, τις κωμοπόλεις και τα χωριά τους, εξαιτίας της τουρκικής εισβολής, το καλοκαίρι του 1974. Και φυσικά υπήρχε η αίσθηση πως η προηγούμενη διακυβέρνηση Φορντ, με ΥΠΕΞ τον Χένρι Κίσινγκερ, ήταν εκ των υπαιτίων της κυπριακής τραγωδίας.

Σε συνέντευξή του ο Τζίμι Κάρτερ στην αθηναϊκή «Ακρόπολη» για παράδειγμα σχετικά με το Κυπριακό απαντάει: «Εάν οι δύο αυτοί σύμμαχοι [σ.σ. Ελλάδα και Τουρκία] των ΗΠΑ πρόκειται να παίξουν ένα ισχυρό ρόλο στη συμμαχία τότε θα πρέπει να υπάρξη μια δίκαιη και ταχεία διευθέτησι της τραγικής καταστάσεως στην Κύπρο. […] Η ειρήνη πρέπει να βασίζεται στην απόφασι των Ηνωμένων Εθών της 1ης Νοεμβρίου 1974 που προσυπέγραψαν η Κύπρος, η Ελλάδα και η Τουρκία. Η απόφαση αυτή ζητούσε μεταξύ άλλων την απομάκρυνσι όλων των ξένων στρατευμάτων από την Κύπρο και την επιστροφή των προσφύγων στις εστίες τους».

Μέρος του Τύπου της εποχής μετέφερε από νωρίς τον ενθουσιασμό του ε/κ πολιτικού κόσμου και μερίδας του πληθυσμού, που πίστευαν πως η νίκη Κάρτερ θα έφερνε τη λύση του κυπριακού προβλήματος και θα τερμάτιζε την τουρκική κατοχή. Διαβάζουμε στο πρωτοσέλιδο της εφημερίδας «Σημερινή» στις 2 Νοεμβρίου 1976: «Έχει δημιουργηθή η εντύπωση ότι η εκλογική νίκη του Κάρτερ θα συμβάλη στην δίκαιη λύση του Κυπριακού. Η εντύπωση μ’ αυτή την έννοια είναι δικαιολογημένη. Δηλαδή με την έννοια και τα μέτρα της συμβολής στη λύση του Κυπριακού. Είναι δικαιολογημένη γιατί ο κ. Κάρτερ πήρε σαφείς προεκλογικές θέσεις πάνω στο Κυπριακό πρόβλημα. Ανεξάρτητα από τους ψηφοθηρικούς λόγους, πού υπαγόρευσαν τις θέσεις αυτές σημασία έχει, ότι εδεσμεύθη πολιτικά και ηθικά· Δεν θα μπορούσε μετεκλογικώς να ατιμάση τις υποσχέσεις. Να σιωπήση ή να αδρανήση […]» και πως χρειάζεται από πλευράς των ΗΠΑ «ένα είδος πολιτικού τετραγωνισμού του κύκλου» και πως επιβάλλεται «συγκεκριμενοποίηση των στόχων μας, των μέσων επιτεύξεώς τους και την τακτική αγώνος […]».

Φυσικά, δεν συμμερίζονταν άπαντες στην ε/κ πλευρά τον ενθουσιασμό αυτό, και αρθρογράφοι όπως ο Φίφης Ιωάννου στον «Φιλελεύθερο» της 31ης Οκτωβρίου 1976: «Ακούμε να μας τα λέει πάρα πολύ καλά (ο κ. Κάρτερ) για νάναι πράγματι καλά!! […] Μόλις βγει λέει Πρόεδρος θα εργασθή “για την εφαρμογή του ψηφίσματος των Ην. Εθνών, που προβλέπει την απομάκρυνση όλων των ξένων στρατευμάτων από την Κύπρο και την επιστροφή των προσφύγων στα σπίτια τους”!» και συνεχίζει: «Αισθανόμαστε, όντως, πως θάταν μεγάλη αδικία να τον κακοκαρδίσουμε τον καλόκαρδο τον Κάρτερ […]. Έλα όμως που η μακρόχρονη εμπειρία μάς έμαθε “ν’ ακούμε πολλά και να πιστεύουμε λίγα”».

Στην εφημερίδα «Κύπρος» της 1ης Νοεμβρίου 1976 δημοσιεύεται η ανταπόκριση του απεσταλμένου του ελληνικού «Βήματος» στη Νέα Υόρκη, ο οποίος εκφράζει απορίες για την αισιοδοξία των Ελλήνων, με την εκλογή Κάρτερ. «Είναι να απορεί κανείς με την “αισιοδοξία”, πραγματική ή κατά παραγγελία αδιάφορο, εκείνων που ελπίζουν στην προώθηση και δικαίωση των ελληνικών συμφερόντων επειδή θα εκλεγεί ο Τζίμμυ Κάρτερ» και συνεχίζει λέγοντας: «Τα συμφέροντα των Ηνωμένων Πολιτειών παραμένουν πάντοτε τα ίδια από την εποχή του τερματισμού του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου υπενθύμιζε πρόσφατα ο Τζόζεφ Σίσκο, […] Αλλά και ειδικότερα σε όλα τα στάδια της προεκλογικής του προσπάθειας ο Τζίμμυ Κάρτερ απέφυγε να αποσαφηνίσει τις “φιλελληνικές” μεγαλοστομίες του και να συγκεκριμενοποιήσει την πολιτική που θα ασκήσει π.χ. στο Κυπριακό. Ή μάλλον, ένα πράγμα έκανε σαφές: Ότι θεωρεί και την Ελλάδα και την Τουρκία καλούς συμμάχους στο ΝΑΤΟ και επομένως οι διαφορές τους θα πρέπει να επιλυθούν μέσα στα συμμαχικά πλαίσια».

Μέρος του Τύπου της εποχής μετέφερε από νωρίς τον ενθουσιασμό του ε/κ πολιτικού κόσμου και μερίδας του πληθυσμού, που πίστευαν πως η νίκη Κάρτερ θα τερμάτιζε την τουρκική κατοχή.

Σχετικά με το κλίμα που είχε καλλιεργηθεί στην ε/κ πλευρά ενδιαφέροντα είναι και όσα αναφέρεται σε υπόμνημά του ο βοηθός υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Aρθουρ Χάρτμαν προς τον ΥΠΕΞ Χένρι Κίσινγκερ, στις 3 Νοεμβρίου 1976, όπου μεταξύ άλλων κάνει λόγο για τις υπερβολικές προσδοκίες που έχουν καλλιεργηθεί σε Ελλάδα, Κύπρο και Τουρκία. Σημειώνοντας επίσης πως οι κυβερνήσεις της Αθήνας και της Λευκωσίας «αναμένουν διευρυμένη πολιτική και υλική υποστήριξη για την Ελλάδα και τα ελληνικά συμφέροντα και ξεκάθαρες αποδείξεις για τη στήριξη της νέας κυβέρνησης [σ.σ. των ΗΠΑ] για διευθέτηση του Κυπριακού κοντά σε αυτήν που προτιμούσε ο Πρόεδρος Μακάριος και αντικατοπτρίζεται στα ψηφίσματα του ΟΗΕ» και αναφέρει πως στην Τουρκία υπάρχει ο φόβος πως η νέα κυβέρνηση των ΗΠΑ, θέλοντας να εκπληρώσει τις υποσχέσεις στους Ελληνοαμερικανούς, θα υιοθετήσει θέσεις που θα μπορούσαν να αναγκάσουν την Τουρκία να βγει από το σύστημα της δυτικής συμμαχίας».

Σε αυτό ακριβώς το πλαίσιο, στην ομιλία του, στην Τουρκοκυπριακή Ομοσπονδιακή Συνέλευση στις 4 Νοεμβρίου 1976, όπως αναφέρεται στην τ/κ εφημερίδα «Bozkurt» ο Τανσέλ Φικρί, πρόεδρος της Επιτροπής Εξωτερικών, εξήγησε, δίνοντας παραδείγματα, ότι μετά την ειρηνευτική επιχείρηση τόσο η τουρκοκυπριακή κοινότητα όσο και η Τουρκία κατέβαλαν κάθε προσπάθεια για να φέρουν οριστική πολιτική λύση στο Κυπριακό και επέκρινε τις φιλοελληνικές δηλώσεις του Κάρτερ, ο οποίος τήρησε «ανεύθυνη στάση». Λέγοντας ότι η ανεύθυνη πολιτική του Κάρτερ απειλεί την περιφερειακή και παγκόσμια ειρήνη κάτι που πρέπει να ανησυχεί τις Ηνωμένες Πολιτείες και όχι την Τουρκία και την τουρκοκυπριακή κοινότητα και κατηγόρησε τον Κάρτερ ότι δεν γνωρίζει την πραγματικότητα της Κύπρου.

«Θ’ αλλάξουν πολλά»

Αυτές οι προσδοκίες και οι όποιες ελπίδες υπήρχαν για μία κατά κάποιον τρόπο λύτρωση της Κύπρου αποτυπώνονται σε ορισμένους πηχυαίους τίτλους των εφημερίδων. «Με την θριαμβευτική εκλογή του Κάρτερ σαν Προέδρου θ’ αλλάξουν πολλά» διαβάζουμε στον «Φιλελεύθερο» της 4ης Νοεμβρίου 1976. Ενθουσιασμός που συνεχίζεται στον τίτλο της επόμενης ημέρας, 5 Νοεμβρίου: «Έκδηλη ικανοποίηση για τους Έλληνες, παγωνιά για τους Τούρκους» το υπέρτιτλο, και ο τίτλος: «Νέες προοπτικές για την Κύπρο», δημοσιεύοντας και δηλώσεις του εκλεγμένου προέδρου στην «Ακρόπολη» των Αθηνών, πως διαβεβαιώνει ότι θα εφαρμόσει όσα είπε για την Κύπρο. Περισσότερο συγκρατημένη η «Χαραυγή» στις 4 Νοεμβρίου 1976 κυκλοφορεί με τον τίτλο «Προσδοκούμε εφαρμογή υποσχέσεων», με υπότιτλο «Ο Κάρτερ διαβεβαιώνει ότι θα τις πραγματοποιήσει». Η «Σημερινή» στις 4 Νοεμβρίου κυκλοφορεί με τίτλο: «Θρίαμβος του Κάρτερ στις εκλογές των ΗΠΑ», με υπότιτλο «Θα τηρήσω –δήλωσε– τις υποσχέσεις που έδωσα στην Κύπρο και την Ελλάδα». Η μικρότερης κυκλοφορίας εφημερίδα, «Η Φωνή του Κυπριακού Λαού», στην πρώτη της σελίδα στις 6 Νοεμβρίου 1976 φιλοξενεί άρθρο με φωτογραφία του Τζίμι Κάρτερ με τον τίτλο «Ο Μεσσίας της Κυπριακής Ελευθερίας», σημειώνοντας ωστόσο: «Από ημάς τους Κυπρίους εξαρτάται, από τον πατριωτισμόν της Κυπριακής Κυβερνήσεως, από την θέλησιν και τον αγωνιστικόν ψυχισμόν όλων μας, η αξιοποίησις του θριάμβου ενός μεγάλου ανθρώπου, ενός μεγάλου Αμερικανού, του Προέδρου Τζίμμυ Κάρτερ, του γεωργού από την Ατλάντα».

Οι κωδωνοκρουσίες

Οπωσδήποτε μεταξύ των Ε/κ, και περισσότερο στους πρόσφυγες, είχε όπως είπαμε καλλιεργηθεί το αίσθημα, πως ο Κάρτερ θα ήταν η απάντηση που αναζητούσαν προκειμένου να λυθεί το κυπριακό πρόβλημα, και πως και αυτοί, μέσω των Ελληνοαμερικανών, είχαν καταφέρει να μαυρίσουν τους Φορντ και Κίσινγκερ. Έτσι μόλις τα αποτελέσματα έγιναν γνωστά, οι συγκεντρωθέντες στην Αμερικανική Πρεσβεία, ή στην Αμερικανική Βιβλιοθήκη ξέσπασαν σε ζητωκραυγές και όπως αναφέρεται στον «Φιλελεύθερο», μαθητές περιέφεραν το φέρετρο των Φορντ και Κίσινγκερ, και μάλιστα αξιωματούχοι της πρεσβείας άνοιξαν τις πύλες και υποδέχθηκαν αντιπροσωπεία μαθητών, οι οποίοι επέδωσαν σχετικό ψήφισμα, με τους υπαλλήλους της πρεσβείας να τους προσφέρουν σαμπάνια. Στο Αμερικανικό Κέντρο οι πολίτες που είχαν συγκεντρωθεί μόλις έμαθαν τα αποτελέσματα άρχισαν να χειροκροτούν και να φωνάζουν ρυθμικά «Κάρτερ-Κάρτερ».

Φυσικά, αυτό που μέχρι τις μέρες μας επιζεί στη συλλογική μνήμη, ίσως κατά τι διογκωμένο, είναι οι κωδωνοκρουσίες. Όπως μας πληροφορεί ο ρεπόρτερ του «Φιλελευθέρου», στη Λευκωσία, στη Λεμεσό, κι αλλού βρέθηκαν άνθρωποι που εξωτερίκευσαν τα αισθήματά τους χτυπώντας χαρμόσυνα τις καμπάνες των εκκλησιών. Μάλιστα, δημοσιεύει ένα ευτράπελο, όταν κάποιος άκουσε την καμπάνα της Παναγίας στην Παλλουριώτισσα να χτυπάει, και μάλιστα τριπλοφάτσιην, δηλαδή σε αναστάσιμο ύφος, ζήτησε να μάθει τι συνέβη, τότε μία «γυναικούλα» τον πληροφόρησε ολόχαρη: «Έτο, εν να θάψωμεν… τον Φόρντ τζιαι τον Κίσσιγκερ!».

Γι’ αυτές τις κωδωνοκρουσίες κάνει λόγο και η τ/κ εφημερίδα «Bozkurt» στις 4 Νοεμβρίου 1976. Ο δημοσιογράφος αναφέρει πως η νίκη του Κάρτερ πυροδότησε κύματα χαράς «στις ελληνικές περιοχές» και πως αμέσως μετά που η είδηση ​έφτασε στην Κύπρο, οι μοναχοί και οι ιερείς της ορθόδοξης εκκλησίας στις ελληνικές περιοχές άρχισαν να χτυπούν στις καμπάνες των εκκλησιών. Αναφέρει επίσης πως διάφορες οργανώσεις έστελναν συγχαρητήρια μηνύματα στον Κάρτερ, και στους ελληνικής καταγωγής γερουσιαστές. Στο δίστηλο της εφημερίδας αναφέρεται επίσης πως παρατηρήθηκε ότι οι στρατιώτες της «Ελληνικής Εθνοφρουράς ξεκίνησαν προκλήσεις στην πράσινη γραμμή και σε άλλα σημεία. Σύμφωνα με τις πληροφορίες που ελήφθησαν, Έλληνες στρατιώτες φώναζαν “Θα διώξουμε τους Τούρκους στρατιώτες” και πως Έλληνες αξιωματικοί έκαναν προσβλητικά σχόλια σε Τούρκους αξιωματούχους μέσω τηλεφώνου».

«Ο Κάρτερ είναι δικός μας»

Ο ίδιος ενθουσιασμός συνεχίστηκε και τις ημέρες πριν από την ορκωμοσία του Τζίμι Κάρτερ στις 20 Ιανουαρίου 1977, υπαρχόντων φυσικά και εκείνων που ήταν περισσότερο σκεπτικοί κατά πόσο η εκλογή Τζίμι Κάρτερ θα βοηθούσε όντως την κυπριακή υπόθεση. Ενεργή εμπλοκή τώρα για το Κυπριακό, στον Τύπο αναφέρεται πως θα έχει και ο νέος Αμερικανός αντιπρόεδρος Μονταίηλ, ο οποίος θα παρουσιάσει σχέδιο λύσης στις Βρυξέλλες, κατά την εκεί επίσκεψή του, θέτοντας υπόψη των υπουργών Εξωτερικών της ΕΟΚ «πλήρες σχέδιο για την επίλυση του προβλήματος». Οι ελπίδες που είχαν καλλιεργηθεί ήταν τέτοιες που δεν έλειψαν και κάποιες υπερβολές, όπως η είδηση που μεταφέρεται από τον αρθρογράφο Λεύκο Ουρανό στη στήλη του «Κυπριακό χρονογράφημα» στην εφημερίδα «Χαραυγή». Σύμφωνα με αυτή λοιπόν, πρόσφυγας από την Αμμόχωστο προσφέρει το ποσό των επτά λιρών υπέρ του πρώτου παιδιού που θα γεννηθεί στις 20 Ιανουαρίου και «περί την 12ην ώραν μεσημβρινήν ή πιο αργά», ημέρα της ορκωμοσίας του Τζίμι Κάρτερ. Στην ίδια στήλη ο συντάκτης, με έναν ειρωνικό τρόπο, στηλιτεύοντας, θεωρώ, την υπερβολικές εκφράσεις των Ε/κ γράφει: «Οφείλουμε […] να τα παίξουμε όλα για όλα και να τον φέρουμε με τα νερά μας. Να του γίνουμε στενός κορσές, δεύτερη σκιά του, βεντούζα στην πλάτη του. Κι’ η επιτυχία μας δέον να θεωρείται εξασφαλισμένη. Ο Κάρτερ είναι δικός μας». Την ημέρα της εγκαθίδρυσης του Τζίμι Κάρτερ στην Προεδρία διοργανώθηκαν μαθητικές διαδηλώσεις υπέρ του νέου προέδρου των ΗΠΑ, αλλά και διανεμήθηκαν και φυλλάδια στα σχολεία εναντίον του. Άλλες ιδιαίτερες κινήσεις που κίνησαν το ενδιαφέρον του δημοσιογραφικού κόσμου, που απορρέουν από τις ελπίδες που είχαν καλλιεργηθεί είναι η ομαδική φωτογραφία της οικογένειας του Χριστόδουλου Ιωάννου, πρόσφυγα από τον Λάρνακα της Λαπήθου, που τρία χρόνια μετά την εισβολή ζουν ακόμα σε δύο αντίσκηνα. Τα μέλη της οικογένειας Ιωάννου φωτογραφήθηκαν έξω από τα αντίσκηνά τους, φορώντας τη «γνωστή» όπως αναφέρεται στο σχετικό φωτορεπορτάζ του «Φιλελευθέρου», φωτογραφία του Τζίμι Κάρτερ με την επιγραφή: «Υπεσχέθη να βοηθήση την Κύπρο». Η φωτογραφία, μαζί με μία φανέλα και μία συνοδευτική επιστολή εστάλη στον πρόεδρο Κάρτερ. Άλλωστε, αρκετά σωματεία είχαν φροντίσει το διάστημα από την εκλογή του έως την ορκωμοσία του να αποστείλουν υπομνήματα σχετικά με διάφορες πτυχές του Κυπριακού. Τελικά, οι πολλές υποσχέσεις και οι ελπίδες διαψεύστηκαν. Η νίκη του Τζίμι Κάρτερ δεν έφερε στο νησί την ποσπασιά που αναζητούσε. Το νησί παραμένει διαιρεμένο, με τον χρόνο να δείχνει τα δόντια του, και μετά από πενήντα χρόνια από το πραξικόπημα και την εισβολή μοιάζει επίκαιρος ο στίχος του Σολωμού: «Δυστυχισμένε μου λαέ, καλέ κι ηγαπημένε, πάντοτ᾿ ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε».