Του Ανδρέα Χατζηκυριάκου
Η αποδέσμευση απόρρητων εγγράφων –συνήθως από ΗΠΑ και Βρετανία– μετά την παρέλευση κάποιων χρόνων φωτίζει πτυχές κρίσιμων ιστορικών στιγμών, φέρνοντας στην επιφάνεια και πληθώρα άλλων πληροφοριών που παραμένουν στο περιθώριο της ιστορίας, άγνωστες στο ευρύ κοινό. Συχνά ο ερευνητής, αναζητώντας κάτι άλλο, «σκουντουφλά» σε τέτοιες πληροφορίες που είτε έχουν αξία, διότι φανερώνουν συμπεριφορές και νοοτροπίες ιστορικών προσώπων, είτε απλώς γιατί οι λεπτομέρειές τους είναι πικάντικες και ελκυστικές για τους φίλους της ιστορίας.
Το σημερινό άγνωστο στιγμιότυπο διαδραματίζεται στις αρχές Ιανουαρίου 1973, συμπίπτει με την έναρξη δράσης της ΕΟΚΑ Β΄ στην Κύπρο και εγείρει το ερώτημα εάν Ισραήλ και Άραβες διαδραμάτισαν ρόλο και αν ναι, ποιος ήταν αυτός στη δική μας εμφύλια διαμάχη.
Οι 24 ώρες, από τα ξημερώματα της Πέμπτης 25 Ιανουαρίου 1973 μέχρι τα ξημερώματα της Παρασκευής, ήταν κυριολεκτικά και μεταφορικά εκρηκτικές. Εννέα εκρήξεις σε Λευκωσία και Πάφο ξεσήκωσαν τα κρύα μεσάνυχτα από τα ζεστά κρεβάτια τους δεκάδες αγουροξυπνημένους και τρομοκρατημένους πολίτες. Οι οκτώ εκρήξεις ταρακούνησαν φιλήσυχες γειτονιές, χωρίς, ευτυχώς, θύματα. Η 8η Φεβρουαρίου, ημέρα υποβολής υποψηφιοτήτων για τις προεδρικές εκλογές του 1973, πλησίαζε και η ΕΟΚΑ Β΄ αναλάμβανε δράση.
Η ένατη έκρηξη όμως ήταν αλλιώτική. Έγινε την Πέμπτη, μισή ώρα μετά τα μεσάνυχτα, σε δωμάτιο ξενοδοχείου στη Λευκωσία. Στο «Ολύμπικ Χοτέλ», επί της Γρίβα Διγενή, μόλις 200 μέτρα ανατολικά του Αστυνομικού Σταθμού Λάρνακος (γνωστού σήμερα ως Λυκαβηττού), με κατεύθυνση προς την αγορά Αγίου Αντωνίου, διαγωνίως απέναντι από το κεντρικό κατάστημα Woolworth. Σε αντίθεση με τις άλλες εκρήξεις, στις οποίες διερχόμενα αυτοκίνητα έριχναν δέσμες δυναμίτη σε αυλές σπιτιών ή τις τοποθετούσαν στην εξώπορτα ή κάτω από αυτοκίνητα, στο δωμάτιο 9 στο ισόγειο του «Ολύμπικ» οι εμπειρογνώμονες της αστυνομίας βρέθηκαν απέναντι σε ένα υψηλής τεχνολογίας μηχανισμό. Είχαν ακούσει για τέτοιου είδους βόμβες, αλλά στην Κύπρο δεν τις είχαν συναντήσει ξανά. Ο μηχανισμός δεν ήταν η μόνη διαφορά. Στο «Ολύμπικ» υπήρχε νεκρός και δεν ήταν Κύπριος.
Ο τίτλος της εφημερίδας Ελευθερίας: «Εξαπλή η φονική έκρηξη εις το ‘Ολύμπικ’». Αυτή η εκδοχή όμως δεν έλυνε το μυστήριο του αποκεφαλισμένου σώματος του Χουσεΐν Μπακίρ.
Η Αλ Φατάχ
Ο 30χρόνος Παλαιστίνιος, με συριακό διαβατήριο και ταξιδιωτικά έγγραφα Λιβάνου, Χουσεΐν Μπακίρ είχε σβήσει το λαμπατέρ στο κομοδίνο του, έκλεισε τα μάτια του και αφέθηκε στο πρωτοΰπνι, όταν μια ισχυρή έκρηξη απέκοψε από το υπόλοιπο σώμα το κεφάλι και ένα χέρι.
Αρχικά οι άνδρες του Τμήματος Ανιχνεύσεως Εγκλημάτων θεώρησαν ότι ήταν μια έκρηξη βόμβας απ’ αυτές που είχαν εξετάσει ξανά. Γι’ αυτό η πρώτη εκδοχή ήταν ότι ο Μπακίρ, που έκρυβε στο δωμάτιό του αριθμό βομβών, επεξεργαζόταν ένα εκρηκτικό μηχανισμό, κάτι πήγε λάθος, αυτός ενεργοποιήθηκε και η πρώτη έκρηξη προκάλεσε τις υπόλοιπες. Εξ ου ο τίτλος της εφημερίδας Ελευθερίας: «Εξαπλή η φονική έκρηξη εις το ‘Ολύμπικ’». Αυτή η εκδοχή όμως δεν έλυνε το μυστήριο του αποκεφαλισμένου σώματος. Κατεύθυνση στις αστυνομικές έρευνες έδωσε η ανακοίνωση της παλαιστινιακής οργάνωσης Αλ Φατάχ. Ο Μπακίρ ήταν ο επικεφαλής της οργάνωσης στην Κύπρο, έφερε το ψευδώνυμο Αμπού Σαμ και δολοφονήθηκε «υπό προδοτικών Σιωνιστικών χειρών». Η Αλ Φατάχ υποσχόταν ότι «το αίμα του δεν θα παραμείνει χωρίς εκδίκηση».
Η Κυπριακή αστυνομία συνέλαβε κάποιους από τους Παλαιστίνιους και ήταν «πεπεισμένη ότι οι εκρηκτικές ύλες και τα όπλα τα οποία έφεραν ή και χρησιμοποίησαν παραδόθηκαν σε αυτούς από άλλους συνεργάτες τους στην Κύπρο» («Ελευθερία», 11 Απριλίου 1973).
Αυτό που δεν είχε συναντήσει προηγουμένως η κυπριακή αστυνομία ήταν εκρηκτικό μηχανισμό τόσο μικρό που να τοποθετείται κάτω από μαξιλάρι χωρίς να γίνεται αισθητός από το θύμα, όταν ξαπλώσει και η πυροδότησή του να γίνεται εξ αποστάσεως, με τηλεχειριστήριο. Σβήνοντας το λαμπατέρ ο Μπακίρ ουσιαστικά έκανε σινιάλο στους δολοφόνους που περίμεναν σε σημείο, απ’ όπου είχαν οπτική επαφή με το παράθυρο του δωματίου. Μόλις έσβησε το φως πάτησαν το κουμπί. «Η έκρηξη έγινε σε ηλεκτρονική συσκευή, η οποία μπορούσε να τεθεί σε λειτουργία από μακριά διά ασύρματου πομπού», εξήγησε ο κυβερνητικός εκπρόσωπος.
Η Μοσάντ
Στην περιοχή της Κύπρου μόνο η Μοσάντ θα μπορούσε να έχει στη διάθεσή της τέτοια προηγμένη τεχνολογία. Σε αντίθεση με την Αλ-Φατάχ, η Μοσάντ δεν εξέδωσε ανακοίνωση για το συμβάν, αλλά αργότερα άφησε να γίνει γνωστό ότι ο Μπακίρ ήταν στόχος της επιχείρησης «Οργή του Θεού». Στους Ολυμπιακούς αγώνες του 1972 στο Μόναχο, Παλαιστίνιοι δολοφόνησαν έντεκα Ισραηλινούς αθλητές. Η πρωθυπουργός Γκόλντα Μέιρ ενέκρινε τα αντίποινα, την επιχείρηση «Οργή του Θεού» στην οποία Μοσάντ και επίλεκτες μονάδες του ισραηλινού στρατού δολοφόνησαν τους σχεδιαστές της σφαγής του Μονάχου και συνεργάτες τους.
Δεν είναι γνωστός ο ρόλος του Μπακίρ στο Μόναχο. Στην κυπριακή ΚΥΠ όμως ήταν γνωστός για άλλους λόγους. Ερχόταν τακτικά στην Κύπρο και φαίνεται να εμπλεκόταν στο εμπόριο όπλων. Σύμφωνα με τον φιλομακαριακό ερευνητή Άνδρο Παυλίδη, το 1972, μετά την εξαναγκαστική παράδοση στην ΟΥΝΦΙΚΥΠ του οπλισμού που είχε φέρει μυστικά από την Τσεχοσλοβακία για να εξοπλίσει το Εφεδρικό και ομάδες υποστηρικτών του, ο Μακάριος –μέσω του προέδρου της ΕΔΕΚ Βάσου Λυσσαρίδη– είχε παραγγείλει οπλισμό από τη Συρία και τους Παλαιστίνιους. Ο Μπακίρ είχε αναλάβει τη συγκέντρωση του οπλισμού αυτού (Άντρος Παυλίδης, «Φάκελος Κύπρου», σελ. 482).
Η ΕΔΕΚ και το εκφραστικό της όργανο, «Τα Νέα», είχαν εξοργιστεί με τη δολοφονία Μπακίρ. Υποστηρικτές της ΕΔΕΚ προέπεμψαν τη σορό του μέχρι το αεροδρόμιο Λευκωσίας και η εφημερίδα καταδίκασε τους «απαίσιους πράκτορες» που δολοφόνησαν «ένα τίμιο αγωνιστή», αλλά και όσους απέδωσαν την έκρηξη σε ατύχημα. Ο Λυσσαρίδης επιτέθηκε με δριμύτητα σε όσους υπαινίχθηκαν ότι ο Μπακίρ σχετιζόταν με το φιλομακαριακό στρατόπεδο και υποστήριξε ότι το αντίθετο συνέβαινε. Αυτή που είχε ντόπιους συνεργάτες ήταν η Μοσάντ. Τα «Νέα», επικαλούμενα το Associated Press (δεν έχει εντοπισθεί η συγκεκριμένη ανταπόκριση) είχαν γράψει ότι το Ισραήλ «προμηθεύει στην ΕΟΚΑ Β΄ όπλα Ρωσικής κατασκευής» και ότι «η Γριβική παράταξη υποσχέθηκε ότι όταν ανατραπεί ο Μακάριος, που διάκειται φιλικά προς τους Άραβες, η νέα κυβέρνηση θα εγκαθιδρύσει πρεσβεία στην Ιερουσαλήμ αντί στο Τελ-Αβίβ όπου έχουν την έδρα τους όλες οι ξένες διπλωματικές αντιπροσωπείες» («Τα Νέα», 28 Ιανουαρίου 1973).
Η ΕΔΕΚ και το εκφραστικό της όργανο, «Τα Νέα», είχαν εξοργιστεί με τη δολοφονία Μπακίρ. Υποστηρικτές της ΕΔΕΚ προέπεμψαν τη σορό του μέχρι το αεροδρόμιο Λευκωσίας και η εφημερίδα καταδίκασε τους «απαίσιους πράκτορες».
Η ΕΟΚΑ Β΄
Δέκα μήνες αργότερα, τον Νοέμβριο 1973, ο ίδιος ο Μακάριος επικαλείτο πληροφορίες ότι «το Ισραήλ βρίσκεται πίσω από ορισμένες συνωμοσίες στην Κύπρο. Δεν μπορώ να είμαι απόλυτα σίγουρος. Έχω πληροφορηθεί ότι οι Ισραηλινοί ίσως παρέδωσαν ορισμένα υπερσύγχρονα όργανα που θα χρησιμοποιηθούν για εκρήξεις» είχε αποκαλύψει στον ηγέτη της Λιβύης Μουαμάρ Γκαντάφι σύμφωνα με τα άκρως απόρρητα πρακτικά συνάντησής τους που τηρήθηκαν στο κυπριακό υπουργείο Εξωτερικών (Κώστας Βενιζέλος - Μιχάλης Ιγνατίου, «Τα μυστικά αρχεία», σελ. 70). Ένα μήνα προηγουμένως όμως η ΕΟΚΑ Β΄ είχε διενεργήσει απόπειρα κατά του Μακαρίου, τοποθετώντας βόμβα σε δρόμο απ’ όπου θα περνούσε η αυτοκινητοπομπή του. Η βόμβα πυροδοτήθηκε εξ αποστάσεως, αλλά όχι με τηλεχειριστήριο. Η έκρηξη ήταν τόσο εκκωφαντική όσο και η αποτυχία της απόπειρας, η ευθύνη της οποίας είχε αποδοθεί στον τομέα Αμμοχώστου της ΕΟΚΑ Β΄, του οποίου ηγείτο ο Κίκης Κωνσταντίνου.
Το ενδεχόμενο η ΕΟΚΑ Β΄ να αγόρασε όπλα από το Ισραήλ δεν απέκλεισε ο Σπύρος Παπαγεωργίου, υποστηρικτής του Γρίβα και διευθυντής του Γραφείου Δημοσίων Πληροφοριών κατά το πραξικόπημα. «Σε σχέση με την αγορά των ‘καλασνίκωφ’, γράφτηκε ότι αυτά παραχωρήθηκαν από τις ισραηλινές μυστικές υπηρεσίες, μετά από εντολή της CIA. Αυτό που μπορεί να λεχθεί με βεβαιότητα είναι ότι αυτός που διαπραγματεύθηκε την αγορά των όπλων της Βηρυτού, ηγετικός παράγοντας της ΕΟΚΑ Κίκης Κωνσταντίνου, είχε την εντύπωση ότι συναλλασσόταν με λαθρεμπόρους όπλων. Κανείς δεν μπορεί με βεβαιότητα να πει εάν, ενδεχομένως, να κρυβόταν οποιαδήποτε κατάσταση πίσω από τους λαθρέμπορους…» (Διονύσιος Καρδιανός [ψευδώνυμο Σπύρου Παπαγεωργίου], «Ο Αττίλας πλήττει την Κύπρον», σελ. 27).
Στον σκοτεινό κόσμο του λαθρεμπορίου όπλων δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που ο πωλητής, μέσω διαφορετικών εκπροσώπων, εξόπλιζε τις αντιμαχόμενες πλευρές της ίδιας διένεξης. Σύμφωνα με τον Άνδρο Παυλίδη, ο Μπακίρ φαίνεται να συνδεόταν ή τουλάχιστον να γνώριζε έναν Ελληνοαμερικανό έμπορο όπλων, γνωστό με το όνομα Μ. Κυνηγός, ο οποίος φέρεται να προμήθευε με οπλισμό την ΕΟΚΑ Β΄. Η αστυνομία βρήκε στο δωμάτιο του Μπακίρ «ένα κομμάτι χαρτί το οποίο τον συνέδεε έμμεσα με τον Μ. Κυνηγό. Ο Κυνηγός ο οποίος διέμενε στο ξενοδοχείο Χίλτον (3ος όροφος, δωμάτιο 145) όταν δολοφονήθηκε ο Μπακίρ, αναζητήθηκε από την αστυνομία. Είχε όμως φύγει από την Κύπρο με πλοιάριο το ίδιο βράδυ, και από τότε δεν ξαναφάνηκε στην περιοχή» (Άνδρος Παυλίδης, σελ. 518).
Τα αντίποινα
Τα Νέα είχαν γράψει ότι «η Αλ Φατάχ δήλωσε ότι παρά την πρόκληση, λόγω φιλίας θα αποφύγει να μεταφέρει την αναμέτρηση στην Κύπρο» («Τα Νέα», 30 Ιανουαρίου 1973, σελ. 1). Παρ’ όλα αυτά, τα αντίποινα έγιναν στη Λευκωσία. Στις 12 Μαρτίου 1973 ένας 24χρόνος Παλαιστίνιος, με ιορδανικό διαβατήριο, πυροβόλησε και σκότωσε τον 59χρόνο Ισραηλινό Σίμχα Γκίλζερ καθώς κατέβαινε τις σκάλες του ξενοδοχείου Nicosia Palace. Ο Γκίλζερ δήλωνε επιχειρηματίας, αλλά η πρεσβεία του Ισραήλ «δεν μπορούσε να δημοσιοποιήσει λεπτομέρειες των επιχειρηματικών του δραστηριοτήτων» (www.nytimes.com/1973/03/13/archives). Η αμερικανική πρεσβεία έστειλε επείγον τηλεγράφημα στην Ουάσιγκτον για τη δολοφονία, με την πληροφορία ότι ο Ισραηλινός πρέσβης ενημέρωσε τον Αμερικανό ότι το θύμα ήταν έμπορος δερμάτινων ειδών και επισκεπτόταν συχνά την Κύπρο. Μόνο τους πρώτους δυόμισι μήνες του 1973 είχε επισκεφθεί το νησί 3 ή 4 φορές (https://wikileaks.org).
Ο Γκίλζερ ήταν μόνο η αρχή. Τον Απρίλιο 1973, σε μια διπλή επιχείρηση, ένοπλοι Παλαιστίνιοι επιτέθηκαν στην κατοικία του Ισραηλινού πρέσβη στη Λευκωσία και μέσα σε μια ώρα χτύπησαν και ένα ισραηλινό αεροσκάφος, σταθμευμένο στο αεροδρόμιο Λευκωσίας. Η Κυπριακή αστυνομία συνέλαβε κάποιους από τους Παλαιστίνιους και ήταν «πεπεισμένη ότι οι εκρηκτικές ύλες και τα όπλα τα οποία έφεραν ή και χρησιμοποίησαν παραδόθηκαν σε αυτούς από άλλους συνεργάτες τους στην Κύπρο» («Ελευθερία», 11 Απριλίου 1973). Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ επέδειξε άμεσο και πιεστικό ενδιαφέρον. Ζήτησε από την πρεσβεία να συλλέξει πληροφορίες για τους συλληφθέντες, ακόμη και τα δακτυλικά τους αποτυπώματα. «Οι πληροφορίες αυτές είναι αρκετά σημαντικές για την αμερικανική κυβέρνηση ώστε να δικαιολογείται να εγείρετε το θέμα με τον Μακάριο, αν η πρεσβεία δεν κατορθώσει να εξασφαλίσει την πληροφόρηση μέσω υφιστάμενων καναλιών». Στο ίδιο μήνυμα συμβούλευσε την πρεσβεία να λάβει «κάθε προφύλαξη» για το προσωπικό της από τον κίνδυνο απαγωγής ή καταστροφής περιουσίας λόγω της φυλάκισης των Παλαιστινίων.
Βιβλιογραφία
1) Άντρος Παυλίδης, «Φάκελος Κύπρου άκρως απόρρητον», Εκδόσεις Χρ. Ανδρέου, Β΄ Έκδοση, Λευκωσία, 1983.
2) Κώστας Βενιζέλος, Μιχάλης Ιγνατίου, «Τα μυστικά αρχεία του Κίσιντζερ», Εκδόσεις Λιβάνη, 2002.
3) Διονύσιος Καρδιανός (ψευδώνυμο Σπύρου Παπαγεωργίου), «Ο Αττίλας πλήττει την Κύπρον», Β’ έκδοση, Εκδόσεις Γ. Λαδιά, Αθήνα 1976.
