Του Ανδρέα Χατζηκυριάκου
Στη θυελλώδη συνάντησή του με τον Μακάριο, μετά την άρνηση της Αθήνας να προσφέρει αεροπορική κάλυψη στην Κύπρο από την τουρκική αεροπορική επιδρομή στην Τηλλυρία τον Αύγουστο 1964, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος είχε εκφράσει την περίεργη θέση ότι οι Έλληνες δεν ήθελαν να ενωθούν με την Κύπρο, αλλά μόνο οι Κύπριοι με την Ελλάδα. Η θέση του νεαρού βασιλιά ήταν περίεργη, γιατί ακριβώς εκείνη την περίοδο το θέμα που συζητείτο εντατικά στην Αθήνα ήταν είτε κήρυξη μονομερούς ένωσης, είτε η αποδοχή κάποιας εκδοχής του σχεδίου Άτσεσον, το οποίο προέβλεπε ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα και εδαφικό αντάλλαγμα στην Τουρκία υπό τη μορφή στρατιωτικής βάσης στο νησί. Οι Αμερικανοί μάλιστα, είχαν κατανείμει συγκεκριμένο ρόλο στον Κωνσταντίνο σ’ αυτές τις συζητήσεις. Ανέμεναν ότι «ο βασιλιάς θα πρέπει να εξασφαλίσει την συμφωνία της ΕΡΕ» του Παναγιώτη Κανελλόπουλου, που βρισκόταν στην αντιπολίτευση και του στρατηγού Γρίβα (Παπαχελάς, σελ. 132-133). Ο ρόλος του Κωνσταντίνου είχε αρχίσει να γίνεται ιδιαίτερα σημαντικός. Στις 18 Αυγούστου διέκοψε τον παραθερισμό του στο ανάκτορο Μον Ρεπό στην Κέρκυρα και επέστρεψε στην Αθήνα, όπου στις 19 Αυγούστου προήδρευσε σε σύσκεψη στα ανάκτορα με τη συμμετοχή τού Κανελλόπουλου. Σύσσωμη η πολιτική ηγεσία της Ελλάδας ενέκρινε το σχέδιο μονομερούς ενώσεως με την Κύπρο, χωρίς φυσικά να αποκαλύπτεται ότι μετά την επίτευξή της θα παραχωρείτο στην Τουρκία στρατιωτική βάση. Η σύσκεψη αποφάσισε να σταλεί στην Κύπρο ο υπουργός Άμυνας Πέτρος Γαρουφαλιάς για να εξασφαλίσει τη συναίνεση του Μακαρίου.
Αντιβασιλέας
«Είμαστε σύμφωνοι, μου είπε ο αρχιεπίσκοπος, αλλά θα ήθελα, όταν θα κηρυχθεί η Ένωση, να έλθει και να παραμείνει για λίγες μέρες στην Κύπρο ο βασιλιάς». Ο Γαρουφαλιάς τού εξήγησε ότι αυτό δεν θα ήταν πρέπον, διότι αν και η πιθανότητα η μονομερής ένωση να προκαλούσε πόλεμο με την Τουρκία ήταν «κάτω των 10%», υπήρχε «η πιθανότης κινδύνου» και δεν θα έπρεπε να εκτεθεί ο Άναξ σε κίνδυνο. Ήταν σε εκείνη τη συνάντηση που, σύμφωνα με τον Γαρουφαλιά, ο Μακάριος τον ρώτησε αν θα μπορούσε να γίνει αντιβασιλέας. «Δυστυχώς απάντησα το σύνταγμα δεν προβλέπει παρόμοιο θεσμό». Του αντιπρότεινε τη θέση του Υπουργού – Γενικού Διοικητού. «Αυτό δεν με ενδιαφέρει», του απάντησε ο Μακάριος (Γαρουφαλιάς, σελ. 197-198). Σύμφωνα με τον Γαρουφαλιά, αυτός που υπαναχώρησε από το σχέδιο μονομερούς ενώσεως ήταν ο Παπανδρέου, ο οποίος στο μεταξύ είχε αποδεχθεί το σχέδιο Άτσεσον (Γαρουφαλιάς, σελ. 204). Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος ισχυρίζεται ότι είχε καταφέρει να πείσει και τον Μακάριο να δεχθεί το σχέδιο Άτσεσον, αν και είναι πιθανότερο να ερμήνευσε τη διγλωσσία του Μακαρίου ως κατάφαση.
«Παλιάνθρωπος»
Ο Κύπριος ιεράρχης, όμως, παράλληλα με τις συνομιλίες με την Αθήνα και τους Αμερικανούς, προχωρούσε τις διαβουλεύσεις του με τους Σοβιετικούς και τους Αιγύπτιους, που κορυφώθηκαν με την παραγγελία αντιαεροπορικών πυραύλων εδάφους-αέρος, τύπου SAM-2 και άλλου στρατιωτικού υλικού, που θα έφτανε στην Κύπρο στις αρχές Ιανουαρίου του 1965. Στόχος ήταν η Κύπρος να μη μείνει ξανά απροστάτευτη σε περίπτωση τουρκικής αεροπορικής επιδρομής. Σε αντίθεση με άλλες ενέργειες του Μακαρίου αυτή ήταν σε γνώση των Αθηνών. Παρά τη συναίνεση Παπανδρέου στην παραγγελία σοβιετικών εξοπλισμών, ο Έλληνας Πρωθυπουργός, με αμερικανική παρότρυνση, επιδίωκε να εξουδετερώσει τον Μακάριο για να προχωρήσει η υλοποίηση του σχεδίου Άτσεσον. Σύμφωνα με πολλές πηγές όμως, δίσταζε ή, ακόμα, και να φοβόταν ότι ο αρχιεπίσκοπος θα προκαλούσε σοβαρά προβλήματα στην κυβέρνησή του. Στη μάχη επιβολής του σχεδίου Άτσεσον, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος ήταν ταγμένος υπέρ των αμερικανικών θέσεων. Σε τέτοιο βαθμό μάλιστα, που τον Σεπτέμβριο σε συνάντησή του με τον Αμερικανό πρέσβη στην Αθήνα, αποκάλεσε τον Μακάριο «παλιάνθρωπο», αναφερόμενος στις δυσκολίες να πεισθούν οι Κύπριοι να δεχθούν το σχέδιο και εξέφρασε την πρόθεση να βρει τρόπο να τον «παγιδεύσει» (Παπαχελάς, σελ. 134-135).
Υποκρισία;
Ο σκαιός τρόπος με τον οποίο ο ίδιος ο Κωνσταντίνος ισχυρίζεται ότι μίλησε στον Μακάριο και η υβριστική αναφορά του στους Αμερικανούς θέτει υπό αμφισβήτηση την ειλικρίνεια της σχέσης του με τον αρχιεπίσκοπο. Το πιθανότερο είναι η φιλία που ο Κωνσταντίνος λέει ότι ένιωσε για τον Μακάριο να αναπτύχθηκε αργότερα, όταν πλέον ο βασιλιάς είχε χάσει τον θρόνο του το 1967 και πολύ περισσότερο το 1974. Ο Μακάριος όντως «έμεινε πιστός φίλος ως τέλος…», όπως αναγνώρισε, δεκαετίες αργότερα ως τέως πλέον βασιλιάς Κωνσταντίνος.
Το 1964, όμως, «ο Μακάριος ήταν ένα περίεργο φαινόμενο», κατά τον Κωνσταντίνο. «Με τον Γέρο δεν είχε καλές σχέσεις. Γενικώς ο Μακάριος δεν συμπαθούσε κανένα. Ούτε τον Γέρο, ούτε τον Ανδρέα, ούτε τον Καραμανλή. Ο Μακάριος συμπαθούσε τελικά μόνο τον Μακάριο. Πολλοί πίστευαν ότι δεν ήθελε απλά την ένωση, αλλά να γίνει ο Εθνάρχης των Ελλήνων και Κυπρίων», γράφει στα απομνημονεύματά του ο Κωνσταντίνος, ο οποίος αφού καταγράφει την αιχμή για το μέγεθος της φιλοδοξίας τού Μακαρίου, ο ίδιος επιχειρεί να αποστασιοποιηθεί. «Εγώ όμως αυτό δεν το πιστεύω. Ήταν ένα τόσο εξωπραγματικό σενάριο που δεν μπορώ να φανταστώ ότι το πίστευε πραγματικά». («Χωρίς Τίτλο», σελ. 61).
Γυάλιζε το μάτι του Γρίβα
Αν σε κάτι συμφωνούσε ο Μακάριος με τον Γρίβα ήταν στο ότι και οι δύο ήταν ένθερμοι υποστηρικτές της μοναρχίας στην Ελλάδα. Και αν ήταν συνεπής σε κάτι ο Κωνσταντίνος ήταν ο υποκριτικός και υποτιμητικός τρόπος με τον οποίο αντίκρυζε και τους δύο. Είδαμε πώς αντιμετώπισε τον Μακάριο στη συνάντησή τους το 1964. Τον Ιούνιο του 1964 ο Γρίβας είχε τεθεί επικεφαλής των ελληνικών και ελληνοκυπριακών στρατιωτικών δυνάμεων στην Κύπρο και ηγήθηκε των επιχειρήσεων στην Τηλλυρία τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς. Για εκείνη την περίοδο ο Κωνσταντίνος γράφει για τον στρατηγό, στον οποίο ο βασιλιάς Παύλος είχε απονείμει το αριστείο ανδρείας και λίγο αργότερα τον Μεγαλόσταυρο του Αγίου Γεωργίου, το οποίο είχε εκνευρίσει τον Καραμανλή: «Από τον Γρίβα ελάμβανα επιστολές σχεδόν κάθε εβδομάδα! Από ένα σημείο και μετά, είχα σταματήσει πια να τις διαβάζω», αναγνωρίζοντας, ωστόσο, στον Κύπριο στρατιωτικό ότι ήταν «από τους πρώτους που έλεγαν ότι υπάρχει χούντα και ότι κάποια στιγμή θα έκαναν την κίνησή τους. Δυστυχώς, όμως, ήταν τόσα αυτά που έλεγε ο Γρίβας, τα περισσότερα από τα οποία παντελώς αναξιόπιστα, ώστε δύσκολα κανείς ελάμβανε τα λεγόμενά του σοβαρά υπόψη. Ήταν σοβαρός άνθρωπος, αλλά είχε δημιουργήσει προβλήματα το ’61. […] Ήταν πάντως από τους ανθρώπους που γυάλιζε το μάτι τους». (σελ. 54-55). Όταν φυσικά οι επιστολές του Γρίβα βόλευαν την ατζέντα του βασιλιά, δεν τις θεωρούσε ασόβαρες. Το 1965 είχε ξεσπάσει η υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ που αφορούσε καταγγελίες για συνωμοσία στο ελληνικό στράτευμα. «Το ’65 έλαβα πολλές επιστολές από τον Γρίβα, ο οποίος ήταν πεπεισμένος ότι υπάρχει συνωμοσία. Αυτός ήταν η κύρια πηγή των πληροφοριών για την υπόθεση αυτή» παραδέχεται ο Κωνσταντίνος και όχι οι μυστικές υπηρεσίες από τις οποίες κανονικά «θα έπρεπε να έχω ενημέρωση».
Βιβλιογραφία:
Γαρουφαλιάς Πέτρος, «Ελλάς και Κύπρος – Τραγικά Σφάλματα, Ευκαιρίες που Χάθηκαν», Αυτοέκδοση, Αθήνα, 1982.
«Κωνσταντίνος Β’, 45 μήνες βασιλιάς», Εκδόσεις Καθημερινή, 2η έκδοση, 2023.
Μαλούχος Π. Γεώργιος (συγγραφική αρωγή), «Βασιλεύς Κωνσταντίνος, Χωρίς Τίτλο», Εκδόσεις Το Βήμα, 2015.
Παπαχελάς Αλέξης, «Ο Βιασμός της Ελληνικής Δημοκρατίας», Εκδόσεις Εστία, 1997.
