Kathimerini.com.cy
Όπως και τα περισσότερα πράγματα στην Κύπρο, είναι δύσκολο να διαχωριστεί η τέχνη από την πολιτική. Αυτό είναι αντιληπτό όταν κατ’ επανάληψη βλέπουμε πως πολιτικοποιείται η θεατρική τέχνη ή όταν (και αυτό είναι συνήθως είτε διασκεδαστικό είτε γκροτέσκο) αποκτά παραστατικότητα η πολιτική. Από την εγκαθίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας άρχισαν λοιπόν να δημιουργούνται, οργανικά ή με τη βία, παράλληλες ιστορίες, αφηγήματα ατόμων ή ομάδων ανθρώπων, που σπάνια παρουσιάζονταν σε μία από τις άλλες ομάδες. Το θέατρο που παρουσιάζεται σε ένα χώρο μένει, επί το πλείστον, στον χώρο αυτό. Οι ιστορίες και τα αφηγήματα δεν μεταφέρονται, δεν μεταφράζονται (εκτός λαμπρών εξαιρέσεων), δεν αλληλο-χρηματοδοτούνται και σίγουρα δεν μπαίνουν στα must read/must watch άλλων ομάδων.
Μέσα από τον φακό της πολιτιστικής ανάλυσης, και προσπαθώντας να καταλάβουμε πώς μια πολυπολιτισμική και πολυγλωσσική αποικία δημιούργησε τα όρια αυτά μέσα σε 50 χρόνια, κάνουμε ένα πρώτο σταθμό στον βίντεο μπλόγκερ Johnny Harris. Μέσα από το σειρά του με τίτλο UNCHARTED (2021), στο πρώτο επεισόδιο καταρρίπτει μεταξύ 3.50 και 5.20, τον γεωγραφικό διαχωρισμό βορρά και νότου που έχουμε για την Κύπρο. Ο Harris μιλάει για ένα νησί που χωρίζεται σε τέσσερεις χώρους, τις Αγγλικές Βάσεις, γραμμή αντιπαράταξης/Νεκρά Ζώνη, την Κυπριακή Δημοκρατία, και το ψευδοκράτος.
Η Κύπρος λοιπόν, τα τελευταία 48 χρόνια καθορίζεται από αυτήν ακριβώς τη γεωγραφία που τη χωρίζει στα τέσσερα. Ένας διαχωρισμός που δημιουργήθηκε μέσα από τον πόλεμο, καθώς και την επέκταση της αποικιοποίησης του νησιού από την πρώην αποικιακή δύναμη, υπό τη μορφή στρατιωτικών βάσεων.
Η χωρική αυτή πραγματικότητα καθορίζει σχεδόν εξ ολοκλήρου τη δημιουργία τέχνης. Πιο συγκεκριμένα στο θεάτρου, σε καθένα από τους χώρους αυτούς, για δεκαετίες υπήρχε ανεξάρτητη θεατρική παραγωγή. Πλην της Νεκράς Ζώνης, το θέατρο στον κάθε χώρο ήταν επί το πλείστον σε μια διαφορετική γλώσσα. Ανάλογα με το χώρο ανέβαινε στην ελληνική ή κυπριακή ελληνική, στην τουρκική ή στην κυπριακή τουρκική, και στα αγγλικά. Μετά το 2003 και το άνοιγμα των οδοφραγμάτων, αρχίζει να παράγεται και να ανεβαίνει θέατρο και στη Νεκρά Ζώνη, με διάφορες εμπορικές παραγωγές και φεστιβάλ παραστατικών τεχνών.
Η Νεκρά Ζώνη και η θεατρική δημιουργία που φιλοξενείται στον χώρο αυτό αποτελεί από τα λίγα παραδείγματα μετατόπισης της αυστηρής σχέσης των χώρων αυτών με τα αφηγήματά τους. Μέσα από την παρουσία ατόμων από διάφορες γλωσσικές κοινότητες στο κοινό, τη συνεργατική δημιουργία, και τη συμμετοχικότητα μέσα από διαδραστικές θεατρικές διαδικασίες, πραγματώνεται η δημιουργία μας νέας κοινότητας. Τα μέλη αυτής της κοινότητας δεν ορίζονται από τον χώρο που ζουν, αλλά από το κατά πόσον τους ενδιαφέρει να ακούσουν ιστορίες που δεν έχουν ακούσει ξανά, από ανθρώπους που δεν ανήκουν στη δική τους ομάδα, σε μια γλώσσα που μπορεί να μην καταλαβαίνουν.
Το πιο σημαντικό ίσως στοιχείο που καταρρίπτεται, όταν η τέχνη υπερβαίνει τη χωρική αυτή διάσπαση, είναι η αμφισβήτηση της νοσταλγίας που προέρχεται από ένα κόσμο, που οριοθετείται ξεκάθαρα από το «εμείς» και το «άλλοι». Ένας κόσμος βαθιά ασφαλής, αφού ξέρουμε ποιους αγαπούμε και ποιους όχι, αλλά και ανασφαλής συνάμα, αφού συνεπάγεται πιθανό κίνδυνο από τους «άλλους». Διαβάζοντας αυτό το σύντομο κομμάτι, ίσως βάλατε τον εαυτό σας σε μια από τις ομάδες, Ελληνοκύπριος, Τουρκοκύπριος, Άγγλος, μετανάστης, αλλά αυτός δεν είναι ο μοναδικός χώρος όπου ανήκουμε. Όπως λέει και η γνωστή ρήση, «μόνη πατρίδα, τα παιδικά μας χρόνια», εκεί όπου φτιάξαμε τη νοσταλγία που διέπει την ταυτότητά μας, είτε μέσα από τον εθνικισμό, είτε από τις αποικιακές μας τάσεις. Εκεί ανήκει η αντίσταση, το ένα και μοναδικό πολύτιμο αφήγημα, η ανεξήγητη ανάγκη για προστασία.
Ανήκει στον χώρο όπου μέσα από τη νοσταλγία, φτιάξαμε τον «άλλο».
Η κα Ελλάδα Ευαγγέλου είναι δραματουργός, ερευνήτρια.
