Kathimerini.com.cy
Με αφορμή το 17ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Λεμεσού που πραγματοποιείται αυτή την εβδομάδα στον Χαρουπόμυλο Λανίτη (1-8 Αυγούστου, 2022), έχει ενδιαφέρον να δούμε τι κάνει το ντοκιμαντέρ κάτι περισσότερο από την απλή οπτική καταγραφή γεγονότων και πραγματικότητας μέσα από εικόνες. Η ίδια η λέξη άλλωστε προέρχεται από το «ντοκουμέντο», την απόδειξη δηλαδή ότι ένα γεγονός ή μία κατάσταση υπήρξε στην πραγματικότητα. Ποια είναι όμως η ιδεολογική δύναμη του ντοκιμαντέρ, που βασίζεται μεν στην καταγραφή της πραγματικότητας, κοιτώντας την όμως μέσα από το υποκειμενικό πρίσμα του δημιουργού;
«Πραγματικό», «αφηρημένο», «συμβολικό», «εμπειρικό». Όλοι αυτοί οι χαρακτηρισμοί μπορούν να δοθούν σε ένα φιλμ που υπήρξε αποτέλεσμα της ματιάς του δημιουργού του πάνω στην οπτική κατανόηση και αποτύπωση μιας πραγματικής κατάστασης. Μια πειστική ψευδαίσθηση της πραγματικότητας είναι απαραίτητη για να γίνει δυνατή η αφήγηση, ακόμα και στο είδος του ντοκιμαντέρ. Ενώ στις ταινίες μυθοπλασίας ο θεατής μπαίνει στην αίθουσα έχοντας ως δεδομένο ότι αυτό που θα δει είναι μια μίμηση της πραγματικότητας, και άρα θα προσπαθήσει να παρατείνει όσο μπορεί τη δυσπιστία του, στη θέαση ενός δημιουργικού ντοκιμαντέρ δεν συμβαίνει ακριβώς αυτό.
Ο/η δημιουργός του ντοκιμαντέρ θα εμποτίσει την ταινία με τις δικές του/της εμπειρίες, βιώματα, ιδιοσυγκρασίες, ακόμα και αν αυτό δε μπορεί να το εντοπίσει κανείς με την πρώτη ματιά. Θα επιλέξει τη γωνία λήψης στο δωμάτιο, το κοντινό ή το μακρινό πλάνο, να κόψει ή να συμπεριλάβει μια σκηνή από την αφήγηση, να αφήσει τον φυσικό ήχο ή να καλύψει το ηχοτοπίο με μουσική. Με τις επιλογές που θα κάνει θα ξαναεπισκεφθεί την πραγματικότητα, δημιουργώντας την εκ νέου μέσα από την προσωπική ματιά, και τα δημιουργικά εργαλεία του μέσου: την κάμερα, τον ήχο, το φως, τη μουσική, το μοντάζ, ακόμα και τη χρωματική επεξεργασία της εικόνας.
Στο ντοκιμαντέρ «Exposing Muybridge» που θα δούμε στο Φεστιβάλ o πρωτοπόρος αυτός φωτογράφος, ο Eadweard Muybridge, ήταν ίσως ο πρώτος εφευρέτης της κινούμενης εικόνας. Οι φωτογραφικές του μελέτες από ανθρώπινες φιγούρες, και ζώα που προσπαθούσαν να ξεκολλήσουν από το σταθερό πλάνο της φωτογραφίας και να αποκτήσουν κίνηση έμειναν στην ιστορία. Με την πρώτη ματιά ένας άνθρωπος απλώς πετάει ένα δίσκο, και ένα άλογο τρέχει σε μία κούρσα. Οι κινούμενες αυτές εικόνες έκρυβαν όμως μυστικά που αφότου αποκαλύπτονταν θα έκαναν τον θεατή να αναδιοργανώσει τις σκέψεις του και την αντίληψη του προς το τι είναι αυτό που βλέπει. Ποια είναι η πραγματικότητα δηλαδή. Ο ίδιος ο Muybridge λοιπόν, ο «πατέρας» της κινούμενης εικόνας, με τον ιδιόμορφο χαρακτήρα του, και την πολυτάραχη ζωή του επηρεάζει την καταγραφή του πραγματικού ακόμα και σε αυτές τις πρώτες κινούμενες εικόνες του 19ου αιώνα, και δημιουργεί γύρω από αυτές ένα μυστήριο.
Το Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Λεμεσού προβάλλει 19 ταινίες ντοκιμαντέρ από ολόκληρο τον κόσμο σε παγκύπρια πρεμιέρα
Στο ντοκιμαντέρ λοιπόν ο/η δημιουργός θα καταγράψει κινηματογραφικά και μετά θα ξαναεπισκεφθεί τo ακατέργαστο υλικό, δίνοντάς του μια νέα μορφή. Οι γνώσεις και οι δεξιότητές του θα πρέπει να ξεπερνούν τις κλασικές δημοσιογραφικές ικανότητες του ρεπορτάζ, αφού εδώ τα πράγματα θα πάρουν μια νέα τροπή. Θα κληθεί να βρει ισορροπία μεταξύ της απόδοσης της πραγματικότητας και της επεξεργασίας των γεγονότων μέσα από το δικό του/της οπτικό πεδίο. Για να γίνει το ντοκιμαντέρ τέχνη, ο/η δημιουργός θα πρέπει να εξαντλήσει όλες τις δυνατότητες του οπτικοακουστικού μέσου, αλλά και να του δώσει νέο σχήμα. Αντλώντας υλικό από την πραγματικότητα, και αποφεύγοντας την αποστειρωμένη αντιγραφή της. Έχοντας
σεβαστεί τον πυρήνα της, θα ξετυλίξει την αφήγηση γύρω από το πραγματικό γεγονός, για να μιλήσει στον συναισθηματικό κόσμο του θεατή, και να τον βοηθήσει να προεκτείνει τις ιδεολογικές του προσλαμβάνουσες.
Η κα Δανάη Στυλιανού είναι σκηνοθέτρια ντοκιμαντέρ & υπεύθυνη Επικοινωνίας Διεθνούς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Λεμεσού
