Οποιος και αν είναι ο επόμενος Πάπας, ένα πράγμα μπορεί να θεωρείται βέβαιο για το μέλλον της Καθολικής Εκκλησίας και του 1,3 δισεκατομμυρίου πιστών της.
Σχεδόν σε κάθε γωνιά του πλανήτη, καθολικοί ακτιβιστές εμπνευσμένοι από τη διδασκαλία του Πάπα Φραγκίσκου θα συνεχίσουν να προάγουν την οικολογική ευαισθητοποίηση, να αντιπαλεύουν τις τοπικές και διεθνείς απειλές κατά του φυσικού περιβάλλοντος και να ενθαρρύνουν πρακτικές που θα μπορούσαν να συμβάλουν στην αποκατάσταση της ανθεκτικότητας της Γης.
Φέτος συμπληρώνονται δέκα χρόνια από τη «Laudato Si», την περιβαλλοντική εγκύκλιο του Πάπα Φραγκίσκου, η οποία ενέπνευσε ένα παγκόσμιο κίνημα: έναν καλά οργανωμένο φορέα που έχει εκπαιδεύσει περισσότερους από 25.000 κοινοτικούς ακτιβιστές και έχει αποκτήσει ισχυρή φωνή στον διεθνή διάλογο για το μέλλον του πλανήτη.
Το κίνημα είναι πιο δραστήριο στις φτωχότερες περιοχές του πλανήτη, εκεί όπου οι επιπτώσεις της οικολογικής απερισκεψίας γίνονται αισθητές με μεγαλύτερη ένταση. Σε αντίθεση με τη θεσμική Εκκλησία, το δίκτυο αυτό αναδεικνύει τον πρωταγωνιστικό ρόλο των γυναικών, τόσο σε τοπικό όσο και σε διεθνές επίπεδο – ενώ η ανάγκη για συλλογική δράση με στόχο τη σωτηρία του πλανήτη, πέρα από φυλετικά, εθνοτικά και πολιτισμικά όρια, είναι βαθιά εδραιωμένη. Πρόκειται, αναμφίβολα, για μία από τις πιο ανθεκτικές παρακαταθήκες του Πάπα Φραγκίσκου· τόσο ισχυρή που κανένας μελλοντικός Πάπας δεν θα μπορέσει να αναιρέσει.
Αυτό που συχνά παραβλέπεται είναι ο διακριτικός ρόλος του Οικουμενικού Πατριάρχη στην ανάδυση αυτού του κινήματος. Είναι μια ιστορία που αξίζει να ειπωθεί.
Το 2007 πραγματοποιήθηκε μια συνάντηση-ορόσημο καθολικών επισκόπων από όλη τη Λατινική Αμερική, στην Απαρεσίδα της Βραζιλίας. Ο καρδινάλιος Χόρχε Μπεργκόλιο της Αργεντινής –ο μετέπειτα Πάπας Φραγκίσκος– είχε την ευθύνη για τη σύνταξη του τελικού κειμένου. Προς έκπληξή του –και όχι χωρίς ενόχληση– οι Βραζιλιάνοι επίσκοποι επέμειναν στην ανάγκη να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στη διατήρηση του τροπικού δάσους και στην προστασία των κατοίκων του.
Ο καρδινάλιος Μπεργκόλιο μελέτησε τον φάκελο και τελικά πείστηκε πως η μοίρα της Γης και εκείνη των φτωχών είναι άρρηκτα συνδεδεμένες. Αυτή ήταν η απαρχή της ανάδειξής του σε πρωτοπόρο της οικολογικής σκέψης. Μα γιατί, θα αναρωτηθεί κανείς, έδειχναν τόσο έντονη ανησυχία οι Βραζιλιάνοι επίσκοποι για το τροπικό δάσος; Αλλωστε, και για εκείνους ήταν ένας σχετικά καινούργιος τομέας ενδιαφέροντος. Η απάντηση είναι απλή: ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος τούς είχε δείξει τον δρόμο.
Το 2006, ο Οικουμενικός Πατριάρχης συγκάλεσε μια ιστορική συνάντηση στη Μανάους –την πόλη στην καρδιά του Αμαζονίου– φέρνοντας στο ίδιο τραπέζι θρησκευτικούς ηγέτες, επιστήμονες, περιβαλλοντολόγους και αυτόχθονες πληθυσμούς. Προσήλθε με πνεύμα απόλυτης ταπεινότητας – όχι ως εκπρόσωπος κάποιας αποικιακής δύναμης, και ευτυχώς, χωρίς να φέρει το βάρος του σκοτεινού παρελθόντος της Καθολικής Εκκλησίας ως απολογητή του ευρωπαϊκού ιμπεριαλισμού. Ηταν το έκτο συμπόσιο που τελούσε υπό την αιγίδα του Πατριάρχη, αφιερωμένο στο νερό, και αποσκοπούσε στην εξέταση του μέλλοντος της Γης, των ποταμών και των θαλασσών της, μέσα από την πνευματική αλλά και την επιστημονική οπτική. Ηταν το πρώτο του συμπόσιο εκτός Ευρώπης και, χωρίς αμφιβολία, το πιο σημαντικό. Η Μαρίνα Σίλβα, υπουργός Περιβάλλοντος της Βραζιλίας, είναι μία από τις πολλές εξέχουσες προσωπικότητες που θυμούνται εκείνη τη διοργάνωση ως καθοριστικό ηθικό ορόσημο.
Οι επιστήμονες ανέλυσαν τη σύνδεση ανάμεσα στην αποψίλωση των δασών και στην ξηρασία που έπληττε τις πόλεις της Βραζιλίας. Ο σύμβουλος του Πατριάρχη, μητροπολίτης Περγάμου Ιωάννης, παρουσίασε μια γενική αναδρομή στην ιστορία του Χριστιανισμού: από την εποχή του νεοπλατωνισμού, ο Χριστιανισμός αγωνίστηκε –συχνά χωρίς επιτυχία– να ισορροπήσει ανάμεσα στην υπερβατικότητα του Θεού και στην ιερότητα του υλικού κόσμου. Σε μια τελετή που μεταδόθηκε σε όλη τη Βραζιλία, αλλά και από πολλά διεθνή δίκτυα, ο Πατριάρχης ευλόγησε τα νερά στο σημείο όπου δύο μεγάλοι ποταμοί ενώνονταν για να σχηματίσουν τον Αμαζόνιο. Μέσα σε πνεύμα αμοιβαίου σεβασμού –χωρίς κανέναν επιπόλαιο συγκρητισμό– παρακολούθησε μια ομάδα αυτόχθονων ηγετών να πραγματοποιεί τη δική της τελετή ευλογίας των υδάτων. Για πολλούς παρατηρητές, η στιγμή αυτή αποτέλεσε ιστορική πράξη συμφιλίωσης ανάμεσα στους αυτόχθονες του Αμαζονίου και στη θρησκεία του Παλαιού Κόσμου, που κάποτε είχε νομιμοποιήσει την αποικιοκρατία μέσω του λεγόμενου Δόγματος της Ανακάλυψης.
Μετά το συμπόσιο, στο οποίο συμμετείχαν εκπρόσωποι όλων των βαθμίδων της Καθολικής Εκκλησίας της Βραζιλίας, η ηθική στάση άλλαξε.
Ηταν πλέον αδύνατο για τους χριστιανούς της χώρας να αδιαφορήσουν για το ζήτημα των τροπικών δασών, ακόμη κι αν ζούσαν 3.000 χιλιόμετρα μακριά από την καρδιά του Αμαζονίου. Αυτό αποτέλεσε το έναυσμα για τον οικολογικό προσανατολισμό της Εκκλησίας σε ολόκληρη τη Λατινική Αμερική.
Ο Πάπας Φραγκίσκος δεν ξέχασε ποτέ το ηθικό και πνευματικό χρέος του απέναντι στον Πατριάρχη. Η περίφημη εγκύκλιός του περιλαμβάνει πολλές αναφορές γεμάτες ευγνωμοσύνη τόσο προς τον ίδιο τον Πατριάρχη όσο και προς τον μητροπολίτη Ιωάννη για τη συμβολή τους στη θεμελίωση μιας «πράσινης» χριστιανικής θεολογίας. Αυτή η πατριαρχική συμβολή αξίζει να μνημονεύεται ευρύτερα.
Ο κ. Μπρους Κλαρκ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας.
