Το αίτημα των Ελληνοκυπρίων για την αποτίναξη της βρετανικής κατοχής και τη Ένωση με την Μητέρα Ελλάδα, εκδηλώθηκε στις 15 Ιανουαρίου 1950 με το δημοψήφισμα, το οποίο διοργάνωσε η Κυπριακή Εκκλησία. Στο δημοψήφισμα εκείνο το 95,7% των Ελληνοκυπρίων, ψήφισε την Ένωση με την Ελλάδα. Ήταν η περίοδος που η Μ. Βρετανία άρχισε να αντιμετωπίζει τη δυναμική αντίδραση των χωρών, οι οποίες βρίσκονταν υπό την κατοχή της και η αποικιοκρατία γενικά βρισκόταν μπροστά σε μεγάλη κρίση.
Καταρχάς, η ελληνοκυπριακή ηγεσία με πρωτοπόρο τον Αρχιεπίσκοπο της Κύπρου Μακάριο τον Γ΄ προσπάθησε να λύσει το πρόβλημα ειρηνικά, απευθυνόμενη προς τους εκάστοτε Άγγλους κυβερνήτες της Μεγαλονήσου. Δυστυχώς όμως αντιμετώπιζε πάντοτε τη σθεναρή άρνηση των Βρετανών αξιωματούχων, για να ανταποκριθούν στο δίκαιο αίτημα των Ελληνοκυπρίων. Ακόμη, οι κυβερνήσεις των Αθηνών κατόπι συνεννόησης με την ηγεσία της Κύπρου, προσπαθούσαν να διεθνοποιήσουν το ζήτημα με διάφορες προσφυγές στον ΟΗΕ, δίχως και πάλι αποτέλεσμα. Δυστυχώς η Κύπρος αποτελούσε σημαντικό παράγοντα για τα συμφέροντα της Βρετανίας, για να την εγκαταλείψει τόσο απλά και εύκολα. Οπότε τελικά η ελληνοκυπριακή πλευρά, αποφάσισε να καταφύγει σε ένοπλο αγώνα.
Στις 10 Νοεμβρίου 1954, έφθασε κρυφά στη Μεγαλόνησο από την Ελλάδα ο Κύπριος στην καταγωγή απόστρατος συνταγματάρχης Γεώργιος Γρίβας «Διγενής», με στόχο την έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα και την Ένωση με την Ελλάδα. Ο Γρίβας ίδρυσε την Ε.Ο.Κ.Α. { Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών}, η οποία έδρασε στο νησί από το 1955 έως το 1959.
Από το 1954 ξεκίνησαν να καταφθάνουν στην Κύπρο από την Ελλάδα πολεμοφόδια, υπό άκρα μυστικότητα. Τα δύο πρώτα πλοιάρια προσάραξαν με επιτυχία στην Πάφο, αλλά το τρίτο κατασχέθηκε από τους κατακτητές, κατόπι προδοσίας.
Η έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα της Ε.Ο.Κ.Α. ξεκίνησε τα ξημερώματα της 1ης Απριλίου 1955 με επιθέσεις σε κυβερνητικά κτίρια, αστυνομικούς σταθμούς, στο ραδιοσταθμό και στο βρετανικό στρατόπεδο της Αμμοχώστου.
Η δράση της Ε.Ο.Κ.Α. έγινε δεκτή με ενθουσιασμό και με μεγάλη ανακούφιση από όλους τους Ελληνοκύπριους. Τα μέλη της οργάνωσης αυξάνονταν διαρκώς και η δίψα για Ελευθερία όλο και φούντωνε στις καρδιές των σκλαβωμένων.
Εδώ πρέπει να αναφέρουμε ότι, η μαθητιώσα νεολαία έπαιξε ένα από τους σημαντικότερους ρόλους στην αντίσταση. Στελεχωμένη στην Α.Ν.Ε. { Άλκιμος Νεολαία Ε.Ο.Κ.Α.], πετούσε προκηρύξεις και εφοδίαζε με οπλισμό και εφόδια τους αντάρτες , οι οποίο κρύβονταν σε κρησφύγετα στα βουνά. Δεν ήταν λίγοι οι μαθητές γυμνασίων που φυλακίστηκαν και βασανίστηκαν μέχρι θανάτου, στα κρατητήρια της Κοκκινοτρεμυθιάς, της Πύλου, των Πλατρών, των Κεντρικών φυλακών Λευκωσίας. Δεν ήταν λίγες οι δωδεκάχρονες και δεκατριάχρονες μαθήτριες που συνελήφθηκαν εν ώρα δράσεως, οδηγήθηκαν στα κρατητήρια και κακοποιήθηκαν μέχρι εσχάτων, για να ομολογήσουν τα μεγαλύτερα μέλη και στελέχη της Α.Ν.Ε.
Εν το μεταξύ οι Άγγλοι, με την τακτική του «διαίρει και βασίλευε» που τους διακρίνει, στρατολόγησαν άξεστα ακραία τουρκικά στοιχεία και τα διόρισαν αστυνομικούς, δίχως καμία ιδιαίτερη εκπαίδευση. Οι Ελληνοκύπριοι τους ονόμασαν «Επικουρικούς» αστυνομικούς. Ο κύριος ρόλος των Τούρκων Επικουρικών ήταν να παρακολουθούν και να συλλαμβάνουν μαθητές και μαθήτριες σε διαδηλώσεις, διαμαρτυρίες ή συνέδρια και να τους οδηγούν στα κρατητήρια. Τα στοιχεία αυτά έπαιζαν το σπουδαιότερο ρόλο στα κρατητήρια και της φυλακές, βασανίζοντας, φονεύοντας και στέλνοντας στην αγχόνη αμούστακα παλληκάρια, όπως τον Ευαγόρα Παλληκαρίδη.
Ο απελευθερωτικός αγώνας των Ελληνοκυπρίων διήρκεσε από το 1955 έως το 1959 και έληξε με τις «Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου» στις 19 Φεβρουαρίου 1959, με τις οποίες η Κύπρος ανακηρύχθηκε ανεξάρτητο κράτος, με την επωνυμία Κυπριακή Δημοκρατία.
Οι αγωνιστές της Ε.Ο.Κ.Α. δέχτηκαν τις συμφωνίες εκείνες με σκεπτικισμό και απογοήτευση. Ο στόχος της Ένωσης για τον οποίο αγωνίστηκαν, δεν πραγματοποιήθηκε. Πολλοί αγωνιστές θυσίασαν την ίδια τους τη ζωή, για να χαθεί στο τέλος η Ένωση για πάντα. Αντί αυτού, η μισή Κύπρος βρίσκεται σήμερα υπό την κατοχή της Τουρκίας- με τις ευλογίες βέβαια της Αγγλίας- η οποία ρυθμίζει τα εκάστοτε τεκταινόμενα στο νησί, εκδικούμενη μια χούφτα Έλληνες, οι οποίοι τόλμησαν να σηκώσουν κεφάλι σε μια αποικιοκρατική Μ. Βρετανία της εποχής εκείνης.
Και θέτουμε το ερώτημα. Άδικα άραγε πικραίνονται και προβληματίζονται οι ελάχιστοι απομείναντες εν ζωή αγωνιστές της Ε.Ο.Κ.Α. του 1955-59, με τη σημερινή κατάσταση στη Μεγαλόνησο;
*Τέρψα Αγαθοκλέους-Παπακώστα, Εκπαιδευτικός και Συγγραφέας
