Η μετάβαση στην νέα πραγματικότητα των παιδιών του Νηπιαγωγείου
Η μετάβαση είναι μια δυναμική διαδικασία, η οποία αρχίζει με τη γέννηση του παιδιού και συνεχίζεται δια βίου. Η μετάβαση από το οικογενειακό στο σχολικό περιβάλλον είναι μια διαδικασία που περιλαμβάνει αλληλεπιδράσεις πολλών και πολύπλοκων παραγόντων (Landsberg, 2013). Άγχος, αγωνία, ανυπομονησία, ενθουσιασμός, περιέργεια, φόβος είναι κάποια από τα πολλά και ανάμεικτα συναισθήματα τα οποία βιώνει ένα παιδί το οποίο μεταβαίνει από το Νηπιαγωγείο στο Δημοτικό Σχολείο. Η μετάβαση ενός παιδιού από το νηπιαγωγείο στο δημοτικό σχολείο θεωρείται μια από τις πιο κρίσιμες περιόδους της παιδικής ηλικίας.
Η διαδικασία της μετάβασης είναι μια δυναμική διαδικασία η οποία αρχίζει από το νηπιαγωγείο και ολοκληρώνεται κατά τη διάρκεια του πρώτου ή του δεύτερου σχολικού έτους με βάση τον προσωπικό ρυθμό ανάπτυξης του κάθε παιδιού αλλά και την στήριξη την οποία θα λάβει από το σχολικό αλλά και οικογενειακό του περιβάλλον. Το κάθε παιδί χρειάζεται τον δικό του χρόνο να ενστερνισθεί τη νέα ταυτότητα και τον συνεπαγόμενο από αυτή ρόλο του μαθητή ή της μαθήτριας. Το θέμα της μετάβασης είναι ένα ζήτημα συστημικό και όχι ένα θέμα που αφορά μόνο το ίδιο το παιδί. Σχολικό σύστημα και οικογενειακό περιβάλλον χρειάζεται να συνεργαστούν έτσι ώστε να προετοιμάσουν το παιδί για να είναι σε θέση να προβλέψει, να ελέγξει και να διαχειριστεί δημιουργικά όλες τις αλλαγές που θα συναντήσει. Αλλαγές οι οποίες σχετίζονται με τον αριθμό των παιδιών στη σχολική αίθουσα, αλλαγή του χώρου και της διαρρύθμισης της τάξης , μεγαλύτερο χρονικό διάστημα παραμονής των μαθητών μέσα στην τάξη, αλλαγές στον τύπο και στον βαθμό εμπλοκής των γονέων, αύξηση προσδοκιών για ατομική εργασία, λιγότερη ατομική βοήθεια, διαφορετικό περιεχόμενο προγράμματος, διαφοροποίηση του τρόπου διδασκαλίας, μείωση του χρόνου παιχνιδιού και τόσα άλλα.
Τα τελευταία χρόνια η επιστημονική και εκπαιδευτική κοινότητα μελετά με έντονο ενδιαφέρον τη μετάβαση των παιδιών, που ξεκινά από το νηπιαγωγείο και ολοκληρώνεται κατά τη διάρκεια της πρώτης ή της δεύτερης σχολικής τάξης του δημοτικού (Ζωγράφου- Τσαντάκη 2014). Με δεδομένο ότι η συγκεκριμένη αποτελεί μία από τις πιο σημαντικές εκπαιδευτικές μεταβάσεις στη ζωή του παιδιού (Γουριώτου, 2012, Μπαγάκης 2006), η ομαλή εξέλιξή της και οι πρώτες εμπειρίες που αποκτούν τα παιδιά στο σχολικό περιβάλλον καθορίζουν τα μακροπρόθεσμα αποτελέσματα στη μαθησιακή πορεία τους, την κοινωνικοποίηση, αλλά και στη διαμόρφωση της προσωπικότητας (Γουργιώτου, 2012, Σωτηρίου & Ζαφειροπούλου, 2003,Ματσαγγούρας, 2003). Επιστημονικές έρευνες έχουν δείξει ότι σημαντικά προβλήματα όπως η σχολική φοβία, η σχολική αποτυχία, ο λειτουργικός αναλφαβητισμός, αλλά και η αρνητική στάση των μαθητών προς τη μάθηση συνδέονται άμεσα με αυτή την κρίσιμη περίοδο της ζωής των παιδιών (Ματσαγγούρας, 2003, Αλευριάδου 2008, Τόζιου, 2012).
Πώς ορίζεται η μετάβαση και ποια τα στάδια της
Μετάβαση είναι το «πέρασμα» από μια γνωστή κατάσταση σε μια άλλη, άγνωστη σε εμάς η οποία μπορεί ν΄ αφορά οποιαδήποτε πτυχή της ζωής ενός ατόμου. Κατά τη διάρκεια της ζωής ενός παιδιού θα προκύψουν πολλές αλλαγές, πολλές μεταβάσεις, τις οποίες θα καλείται να διαχειριστεί. Αυτός άλλωστε είναι και ο λόγος όπου το Σχολείο και η οικογένεια είναι σημαντικό να βοηθήσουν τα παιδιά έτσι ώστε να αποκτήσουν δεξιότητες διαχείρισης καταστάσεων μετάβασης. Οι μεταβάσεις αφορούν αναμενόμενες αλλαγές στη ζωή ενός ατόμου αφού πολλές φορές σηματοδοτούν περιόδους καμπής και κρίσιμες περιόδους. Η μετάβαση από το Νηπιαγωγείο στο δημοτικό σχολείο είναι μια από τις πολλές μεταβάσεις που θα βιώσει ένα παιδί στη ζωή του. Ο ερχομός ενός νέου παιδιού στην οικογένεια, το διαζύγιο ενός ζεύγους, η απώλεια, μια ασθένεια στην οικογένεια, η μετάβαση στο λύκειο, στο πανεπιστήμιο, στον έγγαμο βίο, στη μητρότητα, στην πατρότητα και άλλες πολλές, είναι κάποιες από τις σημαντικότερες μεταβάσεις τις οποίες τα παιδιά ως μελλοντικοί ενήλικες θα κληθούν να διαχειριστούν.
Η διαδικασία της μετάβασης περιλαμβάνει τρία πολύ σημαντικά στάδια τα οποία Σχολείο και Οικογένεια χρειάζεται να γνωρίζουν έτσι ώστε η διαδικασία να πραγματοποιηθεί όσο πιο ομαλά και αποτελεσματικά γίνεται για το κάθε παιδί ξεχωριστά.
Στάδιο προετοιμασίας
Το πρώτο στάδιο αφορά την προετοιμασία του παιδιού για τη μετάβαση στο Δημοτικό Σχολείο. Το νηπιαγωγείο χρειάζεται να σχεδιάσει και να υλοποιήσει ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα προετοιμασίας το οποίο σε συνεργασία με το δημοτικό σχολείο της περιοχής να τεθεί σε εφαρμογή καθ΄ όλη τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς. Το πρόγραμμα αυτό μπορεί να περιλαμβάνει ενδεικτικά: επισκέψεις στο δημοτικό σχολείο, παρακολούθηση μαθημάτων, ενημέρωση για το ωρολόγιο πρόγραμμα, τα διαλείμματα, τους κανόνες καθώς και τη γενικότερη λειτουργία του δημοτικού σχολείου. Project με θέμα το δημοτικό σχολείο όπου τα παιδιά θα έχουν την ευκαιρία μέσα από ελεύθερο και δομημένο παιχνίδι να εκφράσουν τα συναισθήματα και τις απόψεις τους για την μετάβαση, και ταυτόχρονα να υποδυθούν ρόλους μέσω του κοινωνικό – δραματικού παιχνιδιού, οι οποίοι θα τους βοηθήσουν να κατανοήσουν εις βάθος τις αλλαγές σε μια τάξη δημοτικού (π.χ κέντρα μάθησης: τάξη δημοτικού σχολείου, καντίνα, αυλή κ.α).
Επιπρόσθετα ενημέρωση και επιμόρφωση των γονέων για τη σωστή προετοιμασία του παιδιού καθώς και για τη διαχείριση πιθανών προβλημάτων κατά τη διάρκεια της μετάβασης. Οι γονείς συζητούν μαζί με τα παιδιά δικές τους εμπειρίες αναφορικά με την δική τους πρώτη μέρα στο σχολείο, αγοράζουν μαζί όλα τα απαραίτητα για το νέο τους ξεκίνημα, επισκέπτονται το σχολείο μαζί με τα παιδιά και συζητούν για τη λειτουργία και τους κανόνες του, δημιουργούν ευχάριστες ρουτίνες προετοιμασίας, διαβάζουν μαζί με τα παιδιά παραμύθια σχετικά με την πρώτη μέρα στο σχολείο, επικοινωνούν και συζητούν καθημερινά με το παιδί για όσα το προβληματίζουν και το απασχολούν.
Στάδιο του αποχωρισμού
Πρώτη μέρα στο Σχολείο και οι γονείς χρειάζεται να είναι πολύ καλά προετοιμασμένοι ώστε να ενδυναμώσουν συναισθηματικά τα παιδιά τους σε αυτό το μεγάλο βήμα. Είναι θετικοί, ευδιάθετοι και δείχνουν εμπιστοσύνη στο παιδί τους ότι θα καταφέρει. Κατά τη στιγμή του αποχωρισμού είναι πολύ σημαντικό να αποχαιρετήσουν το παιδί δίνοντας του μια αγκαλιά και ένα φιλί διαβεβαιώνοντας το ταυτόχρονα ότι το αγαπάνε και ότι είναι σίγουροι ότι θα περάσει τέλεια με τους φίλους και τη δασκάλα του. Δίνουμε στο παιδί μια ρεαλιστική εικόνα της σχολικής καθημερινότητας που θα μπει από φέτος στη ζωή του. Του εξηγούμε πώς θα είναι τα θρανία μέσα στην τάξη, του μιλάμε για το σεβασμό απέναντι στη δασκάλα του, για το διάλειμμα και τα παιχνίδια στο σχολείο. Του δίνουμε κίνητρα για να πάει σχολείο τονίζοντάς του τα θετικά στοιχεία, όπως τους καινούριους φίλους που θα γνωρίσει, τα πράγματα που θα μάθει (θα διαβάζει μόνο του τις αγαπημένες του ιστορίες), τα ομαδικά παιχνίδια, τις εκδρομές.
Οι εκπαιδευτικοί της πρώτης τάξης χρειάζεται να δημιουργήσουν ένα κλίμα συναισθηματικής ασφάλειας στην τάξη τους και σε συνεργασία με την διεύθυνση του Σχολείου καλό θα ήταν να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν ένα μικρό πρόγραμμα ομαλής μετάβασης από το Νηπιαγωγείο στο Δημοτικό Σχολείο. Θα μπορούσαν για παράδειγμα να δημιουργήσουν ένα εκπαιδευτικό περιβάλλον με παιχνίδια και δραστηριότητες γνωριμίας των παιδιών μεταξύ τους, εξοικείωσης με το δημοτικό σχολείο και ενημέρωσης των παιδιών για όλες τις αλλαγές τις οποίες καλούνται να διαχειριστούν. Επιπρόσθετα θα μπορούσαν να οργανωθούν συναντήσεις με τις νηπιαγωγούς των παιδιών αλλά και τους γονείς έτσι ώστε να συλλέξουν πληροφορίες για το στάδιο ετοιμότητας των παιδιών, τις δεξιότητες και τα ενδιαφέροντα τους έτσι ώστε να έχουν μια εικόνα για το παρελθόν και το στάδιο ανάπτυξης του κάθε παιδιού. Ταυτόχρονα κατά τη διάρκεια του σταδίου του αποχωρισμού των παιδιών χρειάζεται από την πρώτη στιγμή να αγκαλιάσουν το κάθε παιδί αλλά και τους γονείς του με αγάπη και κατανόηση έτσι ώστε η μετάβαση του παιδιού να είναι όσο πιο ομαλή και ευχάριστη γίνεται.
Στάδιο της ενσωμάτωσης
Μέχρι το παιδί να φτάσει στο στάδιο της ενσωμάτωσης χρειάζεται υπομονή, επιμονή, χώρος και χρόνος καθώς και μια συνεχής επικοινωνία και συνεργασία οικογένειας και σχολείου. Το κάθε παιδί είναι μοναδικό και ξεχωριστό. Κουβαλά το δικό του παρελθόν το οποίο το Σχολείο οφείλει να γνωρίζει έτσι ώστε να διαμορφώσει για αυτό ένα δημιουργικό και γεμάτο εκπαιδευτικές προκλήσεις παρόν αλλά ταυτόχρονα και ένα παιδαγωγικά ενδυναμωμένο μέλλον.
Προετοιμάζοντας το παιδί για τη μετάβαση από το νηπιαγωγείο στο δημοτικό σχολείο. Ενδεικτικές εισηγήσεις για γονείς
Είναι το παιδί μου έτοιμο για το δημοτικό σχολείο; Πώς μπορώ να το βοηθήσω; Ποιες είναι οι απαραίτητες γνώσεις και δεξιότητες που θα πρέπει να έχει για να πετύχει σε αυτή τη δύσκολη και σημαντική μετάβαση από το νηπιαγωγείο στο δημοτικό σχολείο;
- Διαβάζουμε παραμύθια, εφημερίδες και γενικότερα οτιδήποτε ενδιαφέρει τα παιδιά και μετά συζητούμε για αυτά που διαβάσαμε. Εστιάζουμε σε παραμύθια που έχουν θέμα την μετάβαση από το Νηπιαγωγείο στο Δημοτικό Σχολείο αλλά και τα συναισθήματα.
- Παίζουμε μαζί τους παιχνίδια ρόλων και φαντασίας με διάφορα σενάρια και εναλλαγές ρόλων.
- Πραγματοποιούμε συζητήσεις μαζί τους για διάφορα θέματα, εμπλουτίζοντας έτσι το λεξιλόγιό αλλά και την έκφραση τους.
- Τα εξασκούμε στην κατανόηση, στην έκφραση αλλά και στην περιγραφή των συναισθημάτων τους. Για παράδειγμα: O Μάριος ο φίλος σου φαίνεται λυπημένος σήμερα. Δεν χαμογελάει και δεν παίζει. Τι νομίζεις ότι έχει; Τι θα μπορούσες να κάνει για να τον βοηθήσεις;
- Ενθαρρύνετε τα παιδιά να συμπεριλαμβάνουν άλλα παιδιά στο παιχνίδι του
- Επιβραβεύσετέ τα όποτε βοηθούν άλλους, π.χ. «Μου άρεσε πολύ ο τρόπος που βοήθησες τον αδελφό σου σήμερα όταν δυσκολευόταν με την ζωγραφιά του
- Μιλήστε στα παιδιά σας για οποιεσδήποτε αλλαγές στην καθημερινή τους ρουτίνα, έτσι ώστε να είναι προετοιμασμένα
- Παίξετε μαζί τους παιχνίδια που περιέχουν γράμματα και αριθμούς
- Παίξετε παιχνίδια ομαδοποίησης, ταξινόμησης, σειροθέτησης (με πιρούνια και κουτάλια, όσπρια, ρούχα, κουμπιά, κλπ)
- Μιλήστε για τα γράμματα που είναι μέσα στο όνομά τους και στο δικό σας (βρείτε λέξεις που αρχίζουν/τελειώνουν με αυτά, λέξεις που είναι φαγητά ή ζώα, άλλα ονόματα που αρχίζουν με τα γράμματα αυτά, κλπ)
Παίξετε παιχνίδια μνήμης και αριθμητικά παιχνίδια
Ομαλή μετάβαση από το Νηπιαγωγείο στο Δημοτικό Σχολείο
Αξιοποιώντας τη θεωρία της οικοσυστημικής προσέγγισης, και το εννοιολογικό πλαίσιο του οικολογικού/αναπτυξιακού μοντέλου, η μετάβαση του παιδιού από την προσχολική στην πρώτη σχολική βαθμίδα χαρακτηρίζεται ομαλή όταν το παιδί αποκτήσει θετική στάση απέναντι στο σχολείο, εμπλακεί στη διαδικασία της μάθησης, ως ενεργό μέλος της ομάδας και ανταποκριθεί δημιουργικά και αβίαστα στο νέο του ρόλο και στις απαιτήσεις που απορρέουν από αυτόν. Επίσης, σύμφωνα με τις αρχές του οικοσυστημικού/αναπτυξιακού μοντέλου η ανάπτυξη της σχολικής ετοιμότητας ενός παιδιού διαμορφώνεται και σε σχέση με τις επιδράσεις που δέχεται το παιδί από το φυσικό και κοινωνικό του περιβάλλον.
Οι σχολικές μονάδες χρειάζεται να αναπτύξουν ολοκληρωμένα προγράμματα μετάβασης των παιδιών από το Νηπιαγωγείο στο Δημοτικό Σχολείο. Η μετάβαση των παιδιών από το Νηπιαγωγείο στο Δημοτικό Σχολείο αποτελεί μια μεγάλη πρόκληση για τους γονείς, τους εκπαιδευτικούς αλλά και για τα ίδια τα παιδιά. Με την κατάλληλη προετοιμασία, υπομονή και επιμονή πολύ σύντομα όλα τα παιδιά θα προσαρμοστούν ομαλά στα νέα δεδομένα.
Καλή αρχή σε όλα τα πρωτάκια! Μην ξεχνάτε ότι το παιδί θα εξακολουθήσει να είναι παιδί και τον Σεπτέμβριο. Το παιχνίδι θα πρέπει να συνεχίσει να πρωταγωνιστεί στη ζωή του!
*Νάσια Χαραλάμπους, Λειτουργός Πανεπιστημίου Κύπρου, Εκπαιδευτικός, Εκπαιδεύτρια Εκπαιδευτικών
