Ζήστε μια «μοναδική 10ήμερη ταξιδιωτική εμπειρία στη βόρεια Νορβηγία, από το Βόρειο Ακρωτήριο μέχρι τα νησιά Λοφότεν. Συναρπαστικές πεζοπορίες, εκπληκτικές παραλίες και ο μαγευτικός ήλιος του μεσονυκτίου σάς περιμένουν». Αυτές είναι μερικές από τις εκφράσεις της διαφημιστικής καμπάνιας στη Νορβηγία. Εκτιμούν πως με την κλιματική κρίση να τρέχει με αμείλικτους ρυθμούς και τη Μεσόγειο να φλέγεται κάθε καλοκαίρι, το τουριστικό προϊόν τους θα εκτοξευτεί τα επόμενα χρόνια.
Ακούγεται παράδοξο σα σκέψη, για μία χώρα που βάσισε την ανάπτυξή της στα ορυκτά καύσιμα. Τα νησιά Λοφότεν όμως έχουν μία άλλη ιστορία να διηγηθούν. Διαμόρφωσαν ένα μέλλον εναλλακτικής ενέργειας στην Αρκτική. Η πετρελαϊκή εποχή της Νορβηγίας ξεκίνησε τη δεκαετία του 1960, όταν η εξερεύνηση στη Βόρεια Θάλασσα οδήγησε σε σημαντικές ανακαλύψεις πετρελαίου. Έκτοτε, πολυάριθμα υπεράκτια κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου έχουν αναπτυχθεί κατά μήκος της νορβηγικής ηπειρωτικής υφαλοκρηπίδας, με τα πρώτα πεδία να αναπτύσσονται στη Βόρεια Θάλασσα και στη συνέχεια στη Νορβηγική Θάλασσα και τη Θάλασσα του Μπάρεντς, καθώς οι δραστηριότητες σταδιακά επεκτάθηκαν σημαντικά.
Τα έσοδα από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο διαδραματίζουν πλέον κεντρικό ρόλο στην οικονομική ευημερία της Νορβηγίας, αντιπροσωπεύοντας σχεδόν το ήμισυ των εσόδων από τις εξαγωγές της χώρας το 2021. Από το 2021, η βιομηχανία πετρελαίου και φυσικού αερίου της Νορβηγίας παρήγαγε το 60% των εθνικών εξαγωγών και το 15% του ΑΕΠ της χώρας.
Η συζήτηση για το αν θα επιτραπεί η γεώτρηση στα νησιά Λοφότεν και στην ευρύτερη περιοχή LoVeSe (Lofoten, Vesterålen και Senja) κέρδισε αυξανόμενη προσοχή στα μέσα της δεκαετίας του 1990, τόσο σε τοπικό όσο και σε εθνικό επίπεδο. Μια συζήτηση που έγινε ολοένα και πιο διχαστική και πολωτική. Οι υπέρ του πετρελαίου υποστήριξαν ότι το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο θα έφερναν την απαραίτητη οικονομική ευημερία σε μια περιοχή που αντιμετωπίζει ταχεία μετανάστευση, αγροτική παρακμή και οικονομικές προκλήσεις. Η «άλλη πλευρά» εξέφρασε ανησυχίες για τους πιθανούς περιβαλλοντικούς κινδύνους που συνδέονται με τις δραστηριότητες γεώτρησης. Οι τελευταίοι ανησυχούσαν ιδιαίτερα για τις επιβλαβείς επιπτώσεις που θα μπορούσε να έχει μια πετρελαιοκηλίδα στο απόθεμα μπακαλιάρου του Βορείου Ατλαντικού, του δημοφιλούς ψαριού που έχει την κύρια περιοχή αναπαραγωγής του έξω από το αρχιπέλαγος Lofoten και ήταν ο βασικός τρόπος διαβίωσης της περιοχής για αιώνες. Ο συνασπισμός λαϊκής βάσης από ψαράδες, περιβαλλοντικούς ακτιβιστές και κατοίκους, «The People's Action for an Oil Free Lofoten, Vesterålen and Senja», εμφανίστηκε και εξελίχθηκε σε ένα ισχυρό κοινωνικό κίνημα ευρείας βάσης, πολεμώντας ενάντια στις πετρελαϊκές δραστηριότητες στην περιοχή για πάνω από μια δεκαετία. Το 2001, το νορβηγικό κοινοβούλιο ανέβαλε την απόφαση για την έναρξη γεωτρήσεων στις περιοχές και έκτοτε συνέχισε -αν και απρόθυμα- να επεκτείνει την de facto απαγόρευση των γεωτρήσεων στην περιοχή. Το τελειωτικό χτύπημα ήρθε το 2019. Το Νορβηγικό Εργατικό Κόμμα ανακοίνωσε ότι αποσύρει την υποστήριξη για γεωτρήσεις στα ανοικτά των ακτών της περιοχής LoVeSe.
Η κίνηση αυτή σηματοδότησε το τέλος της πολιτικής υποστήριξης για περαιτέρω εξερεύνηση στα ύδατα της Αρκτικής και θεωρήθηκε σημαντικό πλήγμα για τη βιομηχανία πετρελαίου και φυσικού αερίου της Νορβηγίας, η οποία για μεγάλο χρονικό διάστημα θεωρούσε την πρόσβαση στην περιοχή ως ιερό δισκοπότηρο. Σήμερα παραμένει σε ισχύ η απαγόρευση που θεσπίστηκε το 2001 και δεν έχουν εκδοθεί άδειες στην περιοχή.
Η οριστική νίκη όμως ήρθε τον Ιούνιο του 2022, όπου η Λαϊκή Δράση κήρυξε τη νίκη στην εκστρατεία της για ένα ελεύθερο LoVeSe και ψήφισε ομόφωνα τη διάλυση της οργάνωσης. Το γεγονός ότι ένας ευρείας βάσης συνασπισμός, κυρίως λαϊκών παραγόντων, μπόρεσε να σταματήσει την ανάπτυξη πετρελαίου και φυσικού αερίου στην περιοχή LoVeSe είναι εξαιρετικά ασυνήθιστο, δεδομένης της σημασίας της παραγωγής πετρελαίου για τη νορβηγική οικονομία και της κυρίαρχης τάξης, η οποία χαρακτηρίζεται από βαθιά εδραιωμένα συμφέροντα υπέρ του άνθρακα.
Η υπόθεση LoVeSe δείχνει ότι συντελούνται μεγάλες ανατροπές, ακόμα και στη φαινομενικά σκληρά κωδικοποιημένη ενσωμάτωση του νορβηγικού πετρελαίου, στον ίδιο τον ιστό της νορβηγικής ταυτότητας και κοινωνίας. Οι δύο βασικοί λόγοι της ανατροπής ήταν οι εξής: Η πρώτη ήταν αυτή της αλιείας, ως ζωτικής σημασίας πολιτιστικής κληρονομιάς και μακροχρόνιας οικονομικής δραστηριότητας στην περιοχή. Η δεύτερη θεωρεί τον τουρισμό -ιδιαίτερα τον τουρισμό με βάση τη φύση- σημαντικό για το μέλλον της περιοχής και υποστηρίζει ότι οι δραστηριότητες πετρελαίου και φυσικού αερίου συγκρούονται με τους στόχους της περιφερειακής τουριστικής ανάπτυξης.
Έχει η υπόθεση LoVeSe κάποια μηνύματα να μεταφέρει για τη Μεσόγειο; Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τις εξελίξεις. Πάντως, το υπό αναθεώρηση Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα της Ελλάδας δεν περιλαμβάνει κεφάλαια για τις εξορύξεις υδρογονανθράκων.
*Ο κ. Χάρης Δούκας είναι καθηγητής στο ΕΜΠ και υποψήφιος δήμαρχος Αθηναίων.
