Η Κύπρος βρίσκεται σε μια κρίσιμη καμπή αποφάσεων όσον αφορά τον Great Sea Interconnector (GSI), μια επένδυση που υπόσχεται ενεργειακή ασφάλεια και μείωση της εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα. Ενώ το έργο αυτό έχει τη δυνατότητα να φέρει σημαντικά οφέλη, η προτεινόμενη μέθοδος χρηματοδότησης «cost-plus» ενέχει σημαντικούς κινδύνους, ειδικά αν δεν υπάρξει επαρκής ρύθμιση για τον έλεγχο του κόστους κατασκευής, λειτουργίας και συντήρησης. Το παράδειγμα των υπερβολικών επενδύσεων στις «επιχρυσωμένες» ενεργειακές υποδομές της Αυστραλίας παρέχει πολύτιμα διδάγματα, αναδεικνύοντας την ανάγκη για σωστή ρύθμιση και διαφάνεια.
Κατά τη δεκαετία του 2010, η Αυστραλία αντιμετώπισε τις συνέπειες των «επιχρυσωμένων» επενδύσεων στις ηλεκτρικές υποδομές, γνωστών ως «gold-plated» υποδομές. Εταιρείες εκμεταλλεύτηκαν το σύστημα ρυθμιζόμενης απόδοσης κεφαλαίου (WACC) για να αυξήσουν τα κέρδη τους. Η αυστραλιανή Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (AER) είχε καθορίσει εγγυημένη απόδοση μεταξύ 6-8%, αλλά οι εταιρείες χρησιμοποίησαν αυτά τα ποσοστά για να δικαιολογήσουν υπερβολικές επενδύσεις, επιβαρύνοντας τους καταναλωτές χωρίς ουσιαστική βελτίωση στο δίκτυο.
Σύμφωνα με την έκθεση του Ινστιτούτου Οικονομικών Ερευνών για την Ενέργεια (IEEFA) με τίτλο «Regulated Electricity Network Prices Are Higher than Necessary», οι πάροχοι δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας απέσπασαν κέρδη 67% υψηλότερα από το κανονικό επίπεδο μεταξύ 2014 και 2021. Αυτό μεταφράστηκε σε σημαντικές επιβαρύνσεις για τους καταναλωτές, καθώς οι τιμές ηλεκτρικής ενέργειας αυξήθηκαν χωρίς να αντιστοιχούν σε ουσιαστικές βελτιώσεις στην ποιότητα των υπηρεσιών.
Το 2022, ο Διαχειριστής της Αυστραλιανής Αγοράς Ενέργειας (AEMO) προχώρησε σε ένα εξαιρετικά ασυνήθιστο βήμα, αναστέλλοντας την αγορά χονδρικής ηλεκτρικής ενέργειας σε εθνικό επίπεδο. Οι αυξανόμενες δαπάνες στον ενεργειακό τομέα ανάγκασαν τον AEMO να επιβάλει ανώτατο όριο στις τιμές και να απαιτήσει από τους παραγωγούς να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους. Παρ’ όλα αυτά, οι προμηθευτές απείλησαν να διακόψουν την παροχή εάν δεν λάμβαναν υψηλότερες πληρωμές, θέτοντας σε κίνδυνο την αξιοπιστία του συστήματος. Ο GSI μπορεί να προσφέρει ουσιαστικά οφέλη στην Κύπρο, όπως την ηλεκτρική διασύνδεση με την Ευρώπη, μειώνοντας την εξάρτηση από εισαγόμενα καύσιμα και τερματίζοντας την ενεργειακή απομόνωση της χώρας μας. Αυτό θα ενισχύσει την ενεργειακή ασφάλεια της Κύπρου, δημιουργώντας μια πιο σταθερή και βιώσιμη ενεργειακή υποδομή.
Ωστόσο, όπως αποδεικνύει η περίπτωση της Αυστραλίας, τα μεγάλα έργα ενεργειακής υποδομής χωρίς επαρκείς κανονισμούς μπορεί να οδηγήσουν σε υπερβολικές χρεώσεις για τους καταναλωτές. Η μέθοδος «cost-plus» επιτρέπει στους επενδυτές να μετακυλήσουν τα κόστη στους καταναλωτές, πράγμα που σημαίνει ότι τα κόστη κατασκευής και συντήρησης του GSI θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αυξήσεις τιμολογίων.
Χωρίς διαφανείς και αυστηρούς κανόνες, υπάρχει ο κίνδυνος οι εταιρείες που θα αναλάβουν το έργο να χρησιμοποιήσουν τακτικές παρόμοιες με αυτές στην Αυστραλία. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε υπερβολικά ψηλές επενδύσεις που δεν ανταποκρίνονται στις πραγματικές ανάγκες του δικτύου, επιβαρύνοντας τους καταναλωτές χωρίς ουσιαστικά οφέλη.
Οι μελέτες από το IEEFA επισημαίνουν ότι η ανεπαρκής ρύθμιση στην Αυστραλία οδήγησε σε αδικαιολόγητα υψηλά κέρδη για τις εταιρείες δικτύου, αυξάνοντας τις τιμές ηλεκτρικής ενέργειας για τους καταναλωτές. Οι υπερβολικές αυτές χρεώσεις ήταν επιζήμιες τόσο για την οικονομική ανάπτυξη όσο και για την ενεργειακή βιωσιμότητα της χώρας, καθώς πόροι που θα μπορούσαν να επενδυθούν σε βιώσιμες λύσεις κατέληξαν στους μετόχους των εταιρειών.
Η αναστολή της αγοράς χονδρικής ηλεκτρικής ενέργειας από τον AEMO υπογραμμίζει τις σοβαρές επιπτώσεις που μπορεί να έχει η έλλειψη επαρκούς ρύθμισης. Η ανάγκη για τόσο δραστικά μέτρα δείχνει πόσο κρίσιμο είναι να υπάρχει ένα ισχυρό ρυθμιστικό πλαίσιο που θα διασφαλίζει την αξιοπιστία του συστήματος και θα προστατεύει τους καταναλωτές.
Συμπεράσματα - Προτάσεις
Η Κύπρος έχει την ευκαιρία να μάθει από τα λάθη άλλων χωρών και να εφαρμόσει πρακτικές που θα διασφαλίσουν ότι ο GSI θα είναι ένα έργο προς όφελος όλων. Για να επιτευχθεί αυτό, είναι απαραίτητο να:
• Υιοθετηθούν αυστηροί κανονισμοί που θα περιορίζουν την αύξηση του κόστους κατασκευής, λειτουργίας και συντήρησης.
• Διασφαλιστεί η διαφάνεια σε όλες τις φάσεις του έργου, από τον σχεδιασμό έως την υλοποίηση.
• Εφαρμοστεί αποτελεσματική ρύθμιση που θα προστατεύει τους καταναλωτές από υπερβολικές χρεώσεις.
• Προσαρμοστούν οι επενδύσεις στις πραγματικές ανάγκες του δικτύου, αποφεύγοντας υπερβολικές ή μη απαραίτητες δαπάνες.
Με την υιοθέτηση αυτών των μέτρων, η Κύπρος μπορεί να αξιοποιήσει τα οφέλη του GSI χωρίς να επαναλάβει τα λάθη της Αυστραλίας. Ένα ισχυρό ρυθμιστικό πλαίσιο θα συμβάλει στην ενεργειακή ασφάλεια, την οικονομική ανάπτυξη και την προστασία των καταναλωτών, διασφαλίζοντας ένα βιώσιμο ενεργειακό μέλλον για τη χώρα.
Ο δρ Ανδρέας Προκοπίου είναι πρώην ανώτερος ερευνητής στον τομέα των Έξυπνων Δικτύων, στο Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης και ερευνητής στην Électricité de France R&D στη Γαλλία.
