Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε τη δωδέκατη έκδοση του EU Justice Scoreboard, μια ετήσια έκθεση που περιλαμβάνει δείκτες και αναλύει τάσεις σχετικά με τις επιδόσεις των εθνικών συστημάτων δικαιοσύνης. Κάθε χρόνο, ο πίνακας αποτελεσμάτων για τη δικαιοσύνη προσφέρει μια περιεκτική περίληψη δεδομένων σχετικά με τρία θεμελιώδη στοιχεία τα οποία κρίνουν τη λειτουργικότητα των εθνικών συστημάτων δικαιοσύνης: αποτελεσματικότητα, ποιότητα και ανεξαρτησία. Ο φετινός πίνακας αποτελεσμάτων περιλαμβάνει πολλά νέα στοιχεία σχετικά με την προσβασιμότητα στη δικαιοσύνη. Η έκδοση του 2024 εισάγει επίσης, για πρώτη φορά, συγκεκριμένα νέα στοιχεία σχετικά με τη δικαστική ανεξαρτησία, όπως οι διαδικασίες διορισμού προέδρων δικαστηρίων, τα εθνικά πλαίσια για τις δηλώσεις περιουσιακών στοιχείων και οι διαδικασίες απόλυσης για τους γενικούς εισαγγελείς.
Όπως τονίζεται, μεγάλος αριθμός κρατών μελών συνέχισαν τις προσπάθειές τους για περαιτέρω βελτίωση της αποτελεσματικότητας των συστημάτων δικαιοσύνης τους. Η Κύπρος έχει συμμετάσχει σε νομοθετικές και ρυθμιστικές ενέργειες σχετικά με το δικαστικό της σύστημα το 2023. Συγκεκριμένα, η Κύπρος έχει υιοθετήσει μέτρα σε διάφορες κατηγορίες, όπως στο δικονομικό δίκαιο, στον διορισμό δικαστών, στον επανασχεδιασμό του δικαστικού χάρτη, στην εξειδίκευση των δικαστηρίων και στις Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) στο δικαστικό σύστημα. Επιπλέον, ορισμένες πρωτοβουλίες όπως οι μέθοδοι Εναλλακτικής Επίλυσης Διαφορών (ΕΕΔ), η διοίκηση των δικαστηρίων και η νομική συνδρομή βρίσκονται υπό συζήτηση. Παρά τις προσπάθειες αυτές, η Κύπρος παραμένει στο χαμηλότερο σημείο του φάσματος σε σύγκριση με άλλα κράτη μέλη ως προς τον αριθμό και το εύρος των μέτρων που έχουν εγκριθεί και προγραμματιστεί. Η απόδοση της Κύπρου στα αποτελέσματα δικαιοσύνης της Ε.Ε. για το 2024, είναι η χειρότερη στην Ενωση.
Το EU Justice Scoreboard παρακολουθεί την αποτελεσματικότητα των συστημάτων δικαιοσύνης χρησιμοποιώντας τρεις κύριους δείκτες: τη διάρκεια των διαδικασιών, το ποσοστό εκκαθάρισης και τον αριθμό των εκκρεμών υποθέσεων. Όσον αφορά τη διάρκεια των διαδικασιών η Κύπρος παρουσίασε μείωση στον εκτιμώμενο χρόνο που απαιτείται για την επίλυση αστικών, εμπορικών, διοικητικών και άλλων υποθέσεων το 2022 σε σύγκριση με τα δύο προηγούμενα χρόνια. Ωστόσο, η Κύπρος εξακολουθεί να έχει τη μεγαλύτερη διάρκεια στην Ευρώπη για επίλυση δικαστικών υποθέσεων και συγκεκριμένα κατά μέσο όρο 800 ημέρες σε πρωτοβάθμια δικαστήρια. Επιπλέον, η Κύπρος δεν έχει παράσχει στοιχεία για τον εκτιμώμενο χρόνο επίλυσης επίδικων αστικών και εμπορικών υποθέσεων σε πρωτοβάθμια δικαστήρια για το 2020-2022. Το 2022, η Κύπρος είχε επίσης τον μεγαλύτερο χρόνο στα δευτεροβάθμια δικαστήρια που απαιτούσαν περίπου 1700 ημέρες.
Oσον αφορά το ποσοστό εκκαθάρισης, η Κύπρος πέτυχε τιμές άνω του 100% για την επίλυση αστικών, εμπορικών, διοικητικών και άλλων υποθέσεων το 2022, υποδεικνύοντας μεγαλύτερο αριθμό υποθέσεων που επιλύθηκαν από ό,τι ελήφθησαν. Αυτό αντιπροσωπεύει μια αξιοσημείωτη βελτίωση από το 2020 και το 2021, όταν οι τιμές ήταν κάτω από το 100%. Όσον αφορά τις εκκρεμείς υποθέσεις, ο αριθμός των ανεπίλυτων υποθέσεων στο τέλος του 2022 μειώθηκε ελαφρά σε σύγκριση με το 2021, αν και η κατάσταση το 2020 εμφανίστηκε καλύτερη. Αυτή η βελτίωση φαίνεται να είναι οριακή, ειδικά από τη στιγμή που η κατάσταση ήταν καλύτερη το 2020 και η Κύπρος παραμένει στις τελευταίες θέσεις όσον αφορά τις εκκρεμείς υποθέσεις.
Οι συνεχόμενες αστοχίες συλλογής δεδομένων για μια δεκαετία συνεπάγονται ένα ευρύτερο ζήτημα: την έλλειψη επενδύσεων από τις εθνικές αρχές για τη βελτίωση της ικανότητάς τους να παράγουν ακριβή δικαστικά στατιστικά δεδομένα. Επαρκείς πόροι, συμπεριλαμβανομένων των απαραίτητων επενδύσεων σε φυσική και τεχνική υποδομή, και καλά καταρτισμένο, εκπαιδευμένο και επαρκώς αμειβόμενο προσωπικό κάθε είδους, είναι απαραίτητα για τη σωστή λειτουργία του δικαστικού συστήματος. Χωρίς επαρκείς εγκαταστάσεις ή εργαλεία, υπονομεύεται η ποιότητα των διαδικασιών και των αποφάσεων. Η συνολική δαπάνη της γενικής κυβέρνησης για τα δικαστήρια σε ευρώ ανά κάτοικο της Κύπρου και ως ποσοστό του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ) είναι η χειρότερη στην Ευρώπη.
Η χρήση ψηφιακής τεχνολογίας από τα κυπριακά δικαστήρια το 2023 ήταν από τις χαμηλότερες στην Ευρώπη. Ενώ όπως αναφέρεται η Κύπρος χρησιμοποιεί τεχνολογία επικοινωνίας εξ αποστάσεως, ιδιαίτερα για μαρτυρία με εικονοτηλεδιάσκεψη (σχεδόν αποκλειστικά σε ποινικές υποθέσεις ακόμη), ηλεκτρονικό σύστημα διαχείρισης υποθέσεων και ασφαλή εξ αποστάσεως εργασία για δικαστές, η συνολική χρήση ψηφιακών εργαλείων δεν είναι τόσο ολοκληρωμένη όσο σε πολλά άλλα μέλη κράτη. Αυτή η μερική εφαρμογή υποδηλώνει ότι ενώ η Κύπρος βαδίζει προς την ψηφιοποίηση, εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικά κενά που πρέπει να αντιμετωπιστούν για να επιτευχθεί ένα πλήρως ολοκληρωμένο και αποτελεσματικό σύστημα ηλεκτρονικής επικοινωνίας στο δικαστικό σώμα της.
Η αξιοποίηση της τεχνολογίας θα μπορούσε να ενισχύσει την αποτελεσματικότητα, δεδομένης της έλλειψης δικαστών στη χώρα. Η Κύπρος είναι μία από τις χώρες με τον χαμηλότερο αριθμό δικαστών, ενώ έχει τον δεύτερο υψηλότερο αριθμό δικηγόρων μετά το Λουξεμβούργο για τα έτη 2020-2022. Αυτή η έλλειψη δικαστών σημαίνει ότι κάθε δικαστής έχει μεγαλύτερο φόρτο υποθέσεων, γεγονός που επιβραδύνει τη δικαστική διαδικασία και οδηγεί σε αυξανόμενη συσσώρευση υποθέσεων. Αν και η ύπαρξη πολλών δικηγόρων διασφαλίζει άφθονη νομική εκπροσώπηση, δεν εγγυάται την αποτελεσματικότητα, εάν το ίδιο το σύστημα δεν μπορεί να διεκπεραιώσει τις υποθέσεις αποτελεσματικά. Η ανισορροπία μεταξύ του μεγάλου αριθμού δικηγόρων και του μικρού αριθμού δικαστών υπογραμμίζει την ανάγκη για καλύτερη κατανομή των πόρων και επενδύσεις σε δικαστικές υποδομές, συμπεριλαμβανομένης της υιοθέτησης ψηφιακών εργαλείων.
Η προώθηση εναλλακτικών μεθόδων επίλυσης διαφορών (ΕΕΔ) μπορεί να συμβάλει σημαντικά στην άμβλυνση αυτής της εκκρεμότητας. Ο πίνακας αποτελεσμάτων της Ε.Ε. για τη δικαιοσύνη του 2024 συνεχίζει να αναλύει τους τρόπους με τους οποίους τα κράτη μέλη προωθούν την εθελοντική χρήση εναλλακτικών μεθόδων επίλυσης διαφορών (ΕΕΔ), συμπεριλαμβανομένης της δυνατότητας χρήσης ψηφιακών τεχνολογιών. Η Κύπρος έχει σχετικά τη χαμηλότερη συνολική βαθμολογία στην προώθηση και την παροχή κινήτρων στις μεθόδους ΕΕΔ σε όλες τις κατηγορίες σε σύγκριση με άλλα κράτη μέλη της Ε.Ε. Αν και η Κύπρος έχει θεσπίσει ορισμένα μέτρα για την προώθηση της ΕΕΔ το 2023, αυτά τα μέτρα δεν είναι τόσο εκτεταμένα όσο σε χώρες με υψηλότερη βαθμολογία, ειδικά σε αστικές και εμπορικές διαφορές, όπου η Κύπρος έχει τη χαμηλότερη βαθμολογία.
Σε σύγκριση με άλλα κράτη μέλη της Ε.Ε., η Κύπρος δείχνει σχετικά υψηλά επίπεδα ανησυχίας από το κοινό, καθώς και από εταιρείες που δραστηριοποιούνται στη χώρα σχετικά με πολιτικές αλλά κυρίως οικονομικές παρεμβάσεις στο δικαστικό σώμα. Αυτό υποδηλώνει μια ουσιαστική αντίληψη ότι εξωτερικές πιέσεις εκτός από την ουσία της υπόθεσης υπονομεύουν τη δικαστική ανεξαρτησία στην Κύπρο, συμβάλλοντας στη χαμηλή εμπιστοσύνη των πολιτών στο σύστημα και υπονομεύουν το συνολικό επενδυτικό κλίμα. Συνοπτικά, ενώ η Κύπρος έχει υιοθετήσει κάποιες μεταρρυθμίσεις και μέτρα για τη βελτίωση του δικαστικού της συστήματος, οι προσπάθειες αυτές δεν έχουν συνοδευτεί από μια αντίστοιχη αλλαγή στην κουλτούρα, τη νοοτροπία και τη φιλοσοφία όλων των παικτών του συστήματος, οι οποίοι πρέπει να υιοθετήσουν και να υποστηρίξουν αυτή τη νεοεισαχθείσα προσέγγιση. Επιπλέον, υπάρχει σημαντική ανάγκη για επιταχυνόμενες και ολοκληρωμένες προσπάθειες για την ενίσχυση της αποδοτικότητας, της ποιότητας και της ανεξαρτησίας εντός του δικαστικού συστήματος. Η αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων θα απαιτήσει δέσμευση στη διαφάνεια, βελτιωμένη αναφορά δεδομένων, αυξημένες επενδύσεις στις δικαστικές υποδομές και την υιοθέτηση ψηφιακών τεχνολογιών.
Ο δρ Νικόλας Κυριακίδης είναι πρόεδρος Επιτροπής Μεταρρύθμισης του Παγκύπριου Δικηγορικού Συλλόγου.
