Οι πρόσφατες εξελίξεις στο Ισραήλ είναι τραγικές. Οχι μόνο εξαιτίας της βαρβαρότητας που τις χαρακτήρισε αλλά και γιατί μας υπενθυμίζουν την ισχύ της ανθρώπινης μυωπίας. Η επίθεση της Χαμάς είναι απόλυτα καταδικαστέα γιατί στόχευσε συνειδητά τους αμάχους, τους απροστάτευτους και τους αδύναμους. Η καταδίκη όμως δεν αποκλείει μία ιδιαίτερα σημαντική λειτουργία, την κατανόηση. Και αυτό γιατί δεν υπάρχει τελικά ισχυρότερο όπλο απέναντι στη βαρβαρότητα από την κατανόηση των συνθηκών που την παράγουν. Αντίθετα από ό,τι συμβαίνει συχνά, κατανόηση και καταδίκη μπορούν να συνυπάρξουν: κατανοώ δεν σημαίνει πως δικαιολογώ. Για να επιτευχθεί όμως η κατανόηση απαιτούνται δύο θεμελιώδεις προϋποθέσεις: γνώση και ψυχραιμία.
Κατ’ αρχάς γνώση: όπως συμβαίνει συχνά, η επίθεση της Χαμάς ήταν εξαιρετικά βάρβαρη, κάτι που δυστυχώς δεν σημαίνει πως ήταν πρωτοφανής. Αν υπάρχει κάτι πρωτοφανές σήμερα, αυτό είναι η βιντεογράφηση της βίας που μετατρέπει τη βαρβαρότητα σε ένα θέαμα που διεγείρει το συναίσθημα και μας καθιστά έρμαιό του. Στη συγκεκριμένη περίπτωση η τεχνολογία μάς υπονομεύει αντί να μας βοηθά. Η ιστορία της περιοχής και των λαών που εμπλέκονται σε αυτήν, ξεκινώντας με την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ το 1948, είναι γεμάτη με βία και βαρβαρότητα κάθε τύπου και μορφής. Από τη μία, η ιστορία των Παλαιστινίων είναι μια σύγχρονη τραγωδία, μέσα στην οποία η ιστορία της Γάζας κατέχει ιδιαίτερη θέση. Το αριστουργηματικό βιβλίο του Joe Sacco «Footnotes in Gaza», που έχει ως αφετηρία του δύο, ξεχασμένες σήμερα, σφαγές του 1958, μας βοηθά να κατανοήσουμε τον μαρτυρικό αυτό τόπο που γεννήθηκε ως προσωρινό στρατόπεδο βίαια ξεριζωμένων Παλαιστινίων προσφύγων για να μετατραπεί σε γιγάντιο στρατόπεδο συγκέντρωσης των απογόνων τους. Από την άλλη, η ιστορία των Εβραίων εμπεριέχει μια από τις πιο μαύρες σελίδες της ανθρώπινης βαρβαρότητας. Το Ολοκαύτωμα είναι ένα αδιανόητο ιστορικό γεγονός που δύσκολα χωρά στον ανθρώπινο νου.
Εκτός από γνώση, η κατανόηση προϋποθέτει και ψυχραιμία. Εκεί όμως που η πρόσβαση στη γνώση του παρελθόντος θα έπρεπε να μας κάνει σοφότερους, μοιάζει να λειτουργεί αντίστροφα: εργαλειοποιείται για να γίνει ένα όπλο που δικαιολογεί την αδιάκοπη κλιμάκωση της βαρβαρότητας. Οταν πολλοί από εμάς τους «απέξω» προσεγγίζουμε τα τραγικά αυτά γεγονότα δίχως περίσκεψη και με όρους που συνάδουν περισσότερο σε ποδοσφαιρικό αγώνα παρά σε τραγωδία, πώς θα μπορούσαμε να περιμένουμε διαφορετική συμπεριφορά από τους ανθρώπους για τους οποίους αποτελούν κυριολεκτικά ζήτημα ζωής και θανάτου;
Η επιλογή της Χαμάς να επιτεθεί εναντίον του Ισραήλ με τον τρόπο που το έκανε μπορεί να γίνει κατανοητή στο πλαίσιο της μακροχρόνιας, αδιέξοδης και βίαιης κατοχής που βιώνουν οι Παλαιστίνιοι. Το μόνο σίγουρο όμως είναι πως δεν θα τους βοηθήσει να βελτιώσουν τη θέση τους. Χάνουν την υποστήριξη πολλών και θα υποστούν εκτεταμένα αντίποινα. Παράλληλα, η επιλογή του Ισραήλ να πολιορκήσει και να ισοπεδώσει τη Γάζα, με επίσης βάρβαρο τρόπο, μπορεί ίσως να γίνει κατανοητή ως αναγκαία και αναπόφευκτη απάντηση στην επίθεση που δέχθηκε, με δεδομένες μάλιστα τις μνήμες και εμπειρίες του εβραϊκού λαού. Ούτε όμως αυτή θα βοηθήσει την υπόθεσή του. Τα χιλιάδες θύματα που αναμένονται τις επόμενες μέρες, εβδομάδες και μήνες, σίγουρα δεν θα το καταστήσουν πιο ασφαλές, όπως δείχνουν ανάλογες επιχειρήσεις στο παρελθόν. Θυμάμαι παλιότερα κάποιους Αμερικανούς φίλους που θεωρούσαν τον Γιάσερ Αραφάτ ενσάρκωση του απόλυτου κακού. Δεν μπορούσαν τότε καν να φανταστούν κάτι σαν τη Χαμάς.
Το παρελθόν μάς διδάσκει πως η κλιμάκωση της βίας μπορεί ίσως να μας ικανοποιήσει βραχυπρόθεσμα, αλλά συνήθως γεννάει νέα τέρατα που κάποια στιγμή στο μέλλον θα προβούν σε βιαιότητες που ξεπερνούν και την πιο αχαλίνωτη φαντασία. Δυστυχώς, μας διδάσκει ταυτόχρονα πως οι άνθρωποι δυσκολεύονται φοβερά να κατανοήσουν τι μας διδάσκει το παρελθόν.
O κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
