Μία από τις κεντρικότερες ιδέες που προωθεί εδώ και αρκετό καιρό ο υποψήφιος για την Προεδρία της Δημοκρατίας, γνωστός νομικός σε υποθέσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, Αχιλλέας Δημητριάδης, αποτελεί η σύσταση Επιτροπής Αλήθειας στην Κύπρο, στο πρότυπο λειτουργίας παρόμοιων Επιτροπών σε άλλες χώρες. Η ιδέα για σύσταση Επιτροπών Αλήθειας προέκυψε στη Λατινική Αμερική αρχές της δεκαετίας του 1980 μετά την κατάρρευση πολλών δικτατορικών καθεστώτων, ως αντίδραση στις μαζικές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η πρώτη τέτοιου είδους Επιτροπή συστάθηκε στην Αργεντινή το 1983. Το 1990 συστάθηκε στη Χιλή η πρώτη Επιτροπή που περιελάμβανε στην ονομασία της τις λέξεις «Αλήθεια» και «Συμφιλίωση».
Η πλέον γνωστή Επιτροπή Αλήθειας και Συμφιλίωσης είναι αυτή της Νότιας Αφρικής, η οποία συστάθηκε το 1996 με πρωτοβουλία του Νέλσον Μαντέλα, με κεντρικό στόχο την εκπόνηση μιας όσο το δυνατό ολοκληρωμένης εικόνας των μαζικών παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά τη διάρκεια του Απαρτχάιντ. Η Επιτροπή, υπό τον Αρχιεπίσκοπο Ντέσμοντ Τούτου, ολοκλήρωσε την εργασία της τον Οκτώβριο 1998. Παρά την έντονη κριτική που δέχθηκε και τα πενιχρά αποτελέσματα, σε σχέση με το εύρος των μαζικών παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, το έργο της Επιτροπής στη Νότια Αφρική θεωρείται επιτυχημένο και πρότυπο για δημιουργία τέτοιων Επιτροπών σε άλλες χώρες.
Σε παγκόσμιο επίπεδο δημιουργήθηκαν πάνω από 40 Επιτροπές Αλήθειας, οι οποίες είχαν μεν διαφορετική αφετηρία, ενίοτε διαφορετικούς σκοπούς και στόχους, όλες, όμως, είχαν στο επίκεντρο του έργου τους να λάμψει η αλήθεια και να ικανοποιηθεί όσο καλύτερα ήταν δυνατό το αίσθημα δικαίου ανάμεσα στους πολίτες. Μεταξύ άλλων, συστάθηκαν Επιτροπές Αλήθειας στη Λατινική Αμερική, την Αφρική την Ασία, τον Καναδά, το Ανατολικό Τιμόρ, στην πρώην Γιουγκοσλαβία και σε άλλες χώρες.
Υπάρχει ανάγκη σύστασης Επιτροπής Αλήθειας στην Κύπρο; Η ανάγκη για σύσταση μιας Επιτροπής Αλήθειας στην Κύπρο προκύπτει από την ίδια τη σύγχρονη ιστορία της χώρας μας, τα τελευταία περίπου 60 χρόνια: Διακοινοτικές ταραχές, εμφύλιος διχασμός, δολοφονίες και δολοφονικές απόπειρες, εμπρησμοί και άλλης μορφής βία με πολιτικά κίνητρα, με αποκορύφωμα το πραξικόπημα και την τουρκική εισβολή και την τραγωδία των αγνοουμένων. Η ανάγκη γίνεται επιτακτική από το γεγονός ότι ουδέποτε έγιναν σοβαρές προσπάθειες εξιχνίασης των συνθηκών σοβαρών παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων και εγκληματικών πράξεων με πολιτικά κίνητρα, με αποτέλεσμα η κυπριακή κοινωνία να παραμένει ακόμα διχασμένη, ενώ τα διάφορα αφηγήματα, αλλά και οι ψίθυροι και ισχυρισμοί για πολλές και διαφορετικές εγκληματικές περιπτώσεις τείνουν ενίοτε να καταστούν η κυρίαρχη άποψη.
Τα πιο πάνω ισχύουν και για πολλές περιπτώσεις αγνοούμενων προσώπων, για τις οποίες το κράτος, για πολλά χρόνια, δεν έπραξε ό,τι ήταν δυνατό για εξιχνίαση της τύχης τους και ενημέρωση των συγγενών. Είναι γνωστό ότι για μεγάλο διάστημα μετά το πραξικόπημα και την εισβολή, δεν υπήρχε κατάλογος αγνοούμενων προσώπων, ενώ όταν δημοσιεύθηκε ήταν ανακριβής και ελλιπής και αναθεωρήθηκε κάποιες φορές.
Η Επιτροπή Αλήθειας στην Κύπρο θα μπορούσε να έχει ως πρότυπο την Επιτροπή Αλήθειας της Νότιας Αφρικής, με προσαρμογή στις ιδιαίτερες συνθήκες και ανάγκες της χώρας μας. Θα πρέπει να αποτελείται από άτομα αδιαμφισβήτητου κύρους, ακεραιότητας χαρακτήρα, αμεροληψίας και ανεξαρτησίας που να απολαμβάνουν σεβασμό και αναγνώριση από μεγάλο μέρος της κοινωνίας. Τα μέλη της θα πρέπει να προέρχονται από διάφορες κοινωνικές ομάδες, οργανώσεις και θεσμούς, με κύριο κριτήριο επιλογής την ανεξαρτησία και ακεραιότητά τους.
Θα πρέπει να προσδιοριστούν συγκεκριμένες χρονικές περίοδοι για τις οποίες θα διεξαχθούν οι έρευνες της Επιτροπής και οι οποίες να περιλαμβάνουν τις διακοινοτικές ταραχές 1963/64, την πολυτάραχη περίοδο με σχεδόν εμφυλιοπολεμικές συνθήκες 1968-1974, το πραξικόπημα και, φυσικά, την τουρκική εισβολή. Η διάρκεια των εργασιών της Επιτροπής δεν πρέπει να ξεπερνά τους 30 μήνες.
Μέχρι να ωριμάσουν οι συνθήκες για σύσταση Επιτροπής Αλήθειας για ολόκληρη την Κύπρο, κάτι το οποίο συναρτάται με την προώθηση της επίλυσης του Κυπριακού, επιβάλλεται να συσταθεί, σε πρώτο στάδιο, μονοκοινοτική Επιτροπή Αλήθειας για την ελληνοκυπριακή κοινότητα. Με αυτό τον τρόπο δείχνουμε και στην άλλη κοινότητα την ειλικρινή πρόθεσή μας για λύση, επανένωση και συμφιλίωση. Κύριος στόχος πρέπει να είναι η αποκάλυψη των πραγματικών συνθηκών εγκληματικών πράξεων με πολιτικά κίνητρα κατά τις περιόδους που αναφέρονται πιο πάνω, με δυνατότητα παροχής αμνηστίας σε πρόσωπα-θύτες που καταθέτουν στην Επιτροπή. Η Επιτροπή πρέπει να διαθέτει ευρείες αρμοδιότητες και εξουσίες αποτελεσματικής διερεύνησης.
Για το σκοπό αυτό πρέπει να γίνουν τα πιο κάτω βήματα:
1) Πρέπει να δημιουργηθούν εσωτερικοί Κανονισμοί για την εύρυθμη λειτουργία της Επιτροπής. Θα πρέπει να ετοιμαστούν με τέτοιο τρόπο ώστε να διασφαλίζουν ότι το αντάλλαγμα για αμνηστία θα αποτελέσουν η μεταμέλεια, η ειλικρίνεια και η αλήθεια.
2) Πρέπει να τροποποιηθεί ο Νόμος περί Αποδείξεως (Κεφ. 9) με τρόπο ώστε οποιαδήποτε μαρτυρία δοθεί ενώπιον της Επιτροπής να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε οποιαδήποτε ποινική, αστική ή διοικητική διαδικασία ενώπιον οποιουδήποτε Δικαστηρίου.
3) Να θεσμοθετηθεί η ασυλία. Θα πρέπει να προστατευθούν οι μάρτυρες που καταθέτουν στην Επιτροπή, είτε είναι θύτες είτε θύματα.
4) Οι ακροάσεις της Επιτροπής πρέπει να είναι δημόσιες. Με αυτό τον τρόπο αυξάνεται η εμπιστοσύνη των πολιτών έναντι του πολιτικού συστήματος και προωθείται η διαφάνεια.
5) Σε κάθε περίπτωση, το ζητούμενο δεν πρέπει να είναι η τιμωρία, αλλά η διακρίβωση της αλήθειας, μέσα από την κατά το δυνατό ακριβή αποκάλυψη των συνθηκών παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Η πρόταση του Αχιλλέα Δημητριάδη για σύσταση Επιτροπής Αλήθειας στην Κύπρο περιλαμβάνεται στο περίγραμμα των θέσεών του που ήδη έχει ανακοινώσει.
Με αυτό τον τρόπο ο Αχιλλέας Δημητριάδης αποδεικνύει ακόμα μια φορά ότι είναι ένας πραγματικά ανεξάρτητος και έντιμος υποψήφιος, ο οποίος έχει θέσει πολύ ψηλά στις προτεραιότητές του το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της διαφάνειας και του κράτους δικαίου.
Ο κ. Μιχάλης Κουμίδης είναι πρώην ανώτερος λειτουργός ΓΤΠ και πρώην σύμβουλος Τύπου της Κ.Δ. στη Βόννη, Βερολίνο και Βρυξέλλες.
