Οσο ακραίο κι αν ακούγεται, ο ηλικιωμένος κύριος με την πορτοκαλόχροα κόμη, που ορκίστηκε πρόσφατα πρόεδρος των ΗΠΑ, θα ήταν, υπό κανονικές συνθήκες, στη φυλακή, όχι στον Λευκό Οίκο. Το πόρισμα του ειδικού ανακριτή Τζακ Σμιθ για τις προσπάθειες του Τραμπ να ανατρέψει το αποτέλεσμα των προεδρικών εκλογών του 2020 ήταν καταπέλτης (ΝΥΤ, 14/9/25). Περιγράφει, μεταξύ άλλων, τις ισχυρές πιέσεις που άσκησε ο Τραμπ στον αντιπρόεδρο Πενς να μην επικυρώσει το αποτέλεσμα.
Αναφέρει το πόρισμα: «Ο κ. Τραμπ είπε [στον Πενς] ότι “εκατοντάδες χιλιάδες” άνθρωποι θα τον “μισούσαν” και θα σκέφτονταν ότι ήταν “ηλίθιος”, και ότι ο κ. Πενς ήταν “πολύ έντιμος”». Ο Τραμπ διέπραξε το μεγαλύτερο έγκλημα στη δημοκρατία – προσπάθησε να ανατρέψει την εκπεφρασθείσα λαϊκή βούληση. Ο ανακριτής αναφέρει ότι, με το αποδεικτικό υλικό που συγκέντρωσε, αν ο Τραμπ δικαζόταν, η καταδίκη του θα ήταν σχεδόν βέβαιη. Όχι μόνο δεν δικάστηκε αλλά, ως πρόεδρος πλέον, αμνήστευσε τις χιλιάδες βανδάλων που εισέβαλαν στο Καπιτώλιο στις 6/1/21. Στις εκλογές του 2024 ο Τραμπ δεν διακινδύνευσε μόνο την επιθυμία του αλλά την ίδια την ελευθερία του. Έπαιξε και κέρδισε – κέρδισε όχι μόνο την προεδρία αλλά και την ασυλία. Αν έχανε, είχε προαναγγείλει τι θα έκανε: δεν θα αναγνώριζε το αποτέλεσμα και θα υποκινούσε, ξανά, τους οπαδούς του στη βία.
Σε όλη του τη ζωή, ο Τραμπ έμαθε να λειτουργεί δεσποτικά, ικανοποιώντας το ναρκισσιστικό εγώ του, όχι να συμμορφώνεται με κανόνες. Το μόνο αποτέλεσμα που αναγνωρίζει είναι η νίκη. Ο «κακοήθης ναρκισσισμός» του εμποτίζει με επιθετικότητα την αίσθηση μεγαλείου που τον διακατέχει («με έσωσε ο Θεός για να σώσω την Αμερική»). Η ομιλία του στην τελετή ορκωμοσίας αντανακλά τον χαρακτήρα του.
Τρεις είναι οι βασικές αρχές της κοσμοαντίληψής του: ο καθένας νοιάζεται για τον εαυτό του· η συναλλαγή είναι το παν στη ζωή· κερδίζεις, όταν σε φοβούνται. Στερούμενος ιδεολογικό πυρήνα (η ιδιοτέλεια και η ισχύς δεν συνιστούν ιδεολογία), η σκέψη του βρίθει αντιφάσεων. Σταθερό μοτίβο παραμένει η επιθετικότητα.
Εκκλησιάζεται αλλά δαιμονοποιεί αντιχριστιανικά (συχνά ψευδολογώντας) τους μετανάστες («όνειδος» χαρακτήρισε το σχέδιό του για μαζικές απελάσεις ο Πάπας). Επιθυμεί να περάσει στην ιστορία ως «ειρηνοποιός» αλλά επιδιώκει την «εδαφική επέκταση», απειλώντας τον Παναμά και τη Γροιλανδία. Θέλει «ανάπτυξη» αλλά θα επιβάλλει δασμούς. Μιλά για «κρίση εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση» αλλά απολύει κρατικούς αξιωματούχους και επιλέγει για υπουργούς, επί το πλείστον, ανεπαρκείς αυλοκόλακες.
Θέλει την Αμερική να εμπνέει «θαυμασμό» και «σεβασμό» στον υπόλοιπο κόσμο, αλλά δεν αντιλαμβάνεται ότι ο σεβασμός δεν αγοράζεται, ούτε επιβάλλεται - κερδίζεται με ιδεώδη που απηχούν οικουμενικές αξίες και τίθενται σε εφαρμογή με υποδειγματικές πράξεις μεγαλοσύνης και αυτοπεριορισμού. Μια χώρα δεν γίνεται μεγάλη επειδή είναι ισχυρή. Γίνεται μεγάλη όταν χρησιμοποιεί φρόνιμα την ισχύ της για να προάγει οικουμενικά ιδεώδη. Ο Περικλής, στον «Επιτάφιο», δεν καυχιέται απλώς για την ισχύ της Αθήνας. Αυτό που κάνει την «πόλιν αξίαν είναι θαυμάζεσθαι», λέει, είναι οι αξίες της – η δημοκρατία, η ισότητα, ο σεβασμός των νόμων, η ελευθερία. Οι αξίες αυτές και οι αντίστοιχοι θεσμοί περιορίζουν την ισχύ των ολίγων, χάριν των «πλειόνων». Προτού γίνει πεδίο συναλλαγών, η «πόλις» είναι κοινότητα αξιών.
Αυτές είναι ακατάληπτες έννοιες για τον Τραμπ. Ανατράφηκε και έδρασε επιχειρηματικά στον αντίποδά τους. Ο «σεβασμός» και η «εμπιστοσύνη» είναι ρητορικά φύλλα συκής. Αυτό που επιδιώκει, προσωπικά και εθνικά, είναι να εμπνέει φόβο. Η συναλλακτική φιλοσοφία ζωής τον έχει διδάξει ότι κερδίζεις στις συναλλαγές σου, όταν σε φοβούνται. Για να εμπνέεις φόβο πρέπει να είσαι απρόβλεπτος, επιθετικός και αδίστακτος.
Ο Τραμπ θεωρεί την ορκωμοσία του ως αφετηρία «απελευθέρωσης τους έθνους» και «επαναφοράς του ελεύθερου λόγου». Η ελευθερία γι’ αυτόν είναι αυθαίρετα ετσιθελική δράση, όχι η δυνατότητα αυτοκαθορισμού υποκείμενη σε κανόνες. Αποσύροντας την Αμερική από τον ΠΟΥ και τη Συμφωνία του Παρισιού για το Κλίμα, «απελευθερώνει» τη χώρα του από οικειοθελείς δεσμεύσεις, οι οποίες υπηρετούν το κοινό καλό (εθνικά και πλανητικά). Το κοινό καλό γι’ αυτόν προκύπτει (αν και όσο προκύπτει) ως υποπροϊόν της εγωιστικής δράσης των συναλλασσομένων. Η «ύβρις» του είναι τέτοια που θεωρεί ότι η ισχυρή Αμερική, αφενός, δεν έχει ανάγκη από πιστούς συμμάχους, μόνο υποτακτικά συναλλασσόμενες χώρες, αφετέρου, είναι πάνω από τη φύση. Η αίσθηση μεγαλείου επιφέρει «υβριστική» αίσθηση ατρωτότητας.
Η Αμερική του Τραμπ δεν συμπεριφέρεται ως παγκόσμιος πολίτης αλλά ως εγωκεντρικός «ιδιώτης». Η «ιδιώτευση» δεν προκύπτει τυχαία – παράγεται συναλλακτικά. «Είστε πλούσιοι. Μπορείτε να μαζέψετε 1 δισ. και να με φέρετε πίσω στον Λευκό Οίκο», είπε ο Τραμπ σε δείπνο πετρελαιοβιομηχάνων δωρητών του, υποσχόμενος την άρση ανεπιθύμητων κυβερνητικών ρυθμίσεων («Washington Post», 9/5/24). Οι συνδαιτημόνες του ανταποκρίθηκαν προθύμως. Σήμερα, ο Τραμπ τηρεί την υπόσχεσή του, ενώ το πεπλανημένο πλήθος κραυγάζει περιχαρώς «drill, baby, drill». Γιατί όχι «burn, baby, burn»;
Η κορυφαία συναλλαγή-βρόχος ηγέτη-ακολούθων: ο πρόεδρος διευκολύνει τους μεγιστάνες υποστηρικτές του, οι οποίοι, δουλοπρεπώς και ιδιοτελώς, κλίνουν το γόνυ ενώπιόν του, υπό τις επευφημίες του «δήμου». Κάπως έτσι στραγγαλίζονται οι δημοκρατίες.
Ο κ. Χαρίδημος Τσούκας είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και αντεπιστέλλον μέλος της Κυπριακής Ακαδημίας Επιστημών, Γραμμάτων και Τεχνών. Το βιβλίο του «Leadership as Masterpiece Creation: What Business Leaders Can Learn from the Humanities about Moral Risk-Taking» (με τους C. Spinosa και M. Hancocks), κυκλοφορεί από το MIT Press.
