Τέτοιες μέρες δεν μπορεί παρά να σκέφτομαι το Κυπριακό και να φέρνω στο μυαλό μου ξεχασμένες πτυχές του. Μια από αυτές ήταν και η στάση του μεγάλου πνευματικού ανδρός Γιώργου Θεοτοκά. Για να εκτιμήσουμε το τόλμημά του θα πρέπει να μεταφερθούμε στο κλίμα του 1954. Η Ελλάδα βρισκόταν σε έναν εθνικό παροξυσμό με αίτημα την ένωση της Κύπρου με τη μητέρα πατρίδα. Πανεπιστήμια, σχολεία, Εκκλησία, σωματεία, εφημερίδες και πολιτικοί είχαν στρατευθεί σε αυτόν τον αγώνα. Διαδηλώσεις συγκλόνιζαν όλη τη χώρα. Δεν ακουγόταν άλλη φωνή, διότι θα γνώριζε το συλλογικό ανάθεμα. Στις 17 Δεκεμβρίου 1954 απορρίφθηκε η ελληνική προσφυγή στον ΟΗΕ, με την ψήφο και των κρατών του ΝΑΤΟ. Οι κύριοι εκφραστές της ενωτικής, αδιαπραγμάτευτης πολιτικής ήταν ο Αλέξης Κύρου, αδελφός του εκδότη της εφημερίδας «Εστία», τα μέλη της κυπριακής εθναρχίας και πολλά πρωτοκλασάτα στελέχη του Συναγερμού. Οι φωνές αγανάκτησης για τη στάση των συμμάχων ήταν τόσο έντονες ώστε προκάλεσαν την ανησυχία σε όσους –και ήταν ελάχιστοι– μπορούσαν να δουν τη μεγάλη εικόνα. Δύο εξ αυτών ήταν ο Παναγιώτης Πιπινέλης και ο Γιώργος Θεοτοκάς. Και οι δύο με άρθρα τους στην «Καθημερινή» ζήτησαν να επικρατήσει η μετριοπάθεια και να γίνει αποδεκτή μια λύση, στο πλαίσιο του δυτικού κόσμου, μέσα από συντεταγμένα βήματα.
Ο Γιώργος Θεοτοκάς έγραψε στις 22 Δεκεμβρίου 1954* ένα άρθρο στην «Καθημερινή» με τίτλο «Ελληνες και Αγγλοι». Σε αυτό, αφού ασκούσε δριμεία κριτική στον τρόπο που χειρίστηκε το Κυπριακό ο υπουργός Εξωτερικών της Μ. Βρετανίας Αντονι Ιντεν, στη συνέχεια αναφερόταν στα λάθη της δικής μας πολιτικής, γράφοντας: «Αφού ωστόσο πήγαμε (στον ΟΗΕ), θα έπρεπε να καταβληθεί κάθε προσπάθεια ώστε να γίνει ο αγώνας μέσα στα όρια που επιβάλλει η επιτακτική ιστορική ανάγκη –δηλαδή η συμμαχία των εθνών του δυτικού κόσμου για την προάσπιση του κοινού πολιτισμού– και χωρίς να ζημιωθεί το εθνικό μας κύρος». Αποδοκιμάζει τη στάση της πανεπιστημιακής κοινότητας και της Εκκλησίας διότι ξέφυγαν από την αποστολή τους, καθώς και «την ενθάρρυνση των σκηνών του δρόμου». «Αν εκκλησιαστικοί ηγέτες και ακαδημαϊκοί δάσκαλοι και οδηγοί της κοινής γνώμης αγωνίζονται να κλονίσουν την πίστη στις συμμαχίες μας αφ’ ενός και αφ’ ετέρου στο σύστημα αξιών του δυτικού κόσμου, τότε πού θα στραφούν οι μάζες οι οποίες τους ακούν;».
Επειτα από αυτή την επιστολή ο Γιώργος Θεοτοκάς γνώρισε το εθνικό ανάθεμα. Δέχθηκε πρωτοφανείς επιθέσεις, ώστε σκέφτηκε να εγκαταλείψει την Ελλάδα. Γράφει, γεμάτος απογοήτευση, στον Γ. Σεφέρη στις 6 Ιανουαρίου 1955* (ίδια παραπομπή): «Δεν ξέρω αν έχεις υπόψη σου τις συνέπειες του άρθρου μου εξ αφορμής του Κυπριακού ζητήματος... Ολος ο οχετός της ψευτοπνευματικής, ψευτολογοτεχνικής και ψευτοπανεπιστημιακής μας ζωής ξέσπασε απάνω μου με συνοδεία του κίτρινου τύπου, φυσικά».
Σας θυμίζει κάτι;
* Γιώργος Θεοτοκάς - Γιώργος Σεφέρης, «Αλληλογραφία (1930-1966)», φιλολογική επιμέλεια Γ. Π. Σαββίδης, Αθήνα 1975.
