Κάθε που έχει εκλογές γινόμαστε δέκτες ωραίων και ευφάνταστων ιδεών για διάφορα θέματα. Η τρέχουσα προεκλογική περίοδος δεν αποτελεί εξαίρεση. Η ειδοποιός διαφορά αυτή τη φορά, συγκεκριμένα στο ζήτημα του Κυπριακού, είναι ότι έχει επέλθει ένα σημαντικό αδιέξοδο και μαζί του ένας κορεσμός. Όχι βέβαια ως προς την επιθυμία για λύση, αλλά ως προς το τι μπορεί να προταθεί ή τι μπορεί να γίνει για να διαχειριστούμε την κατάσταση που έχουμε ενώπιόν μας.
Δυστυχώς, αυτό που παρατηρείται διαχρονικά είναι το γεγονός πως ως κράτος δεν έχουμε μια συνεκτική στρατηγική για το πώς θα προσεγγίσουμε τα σημαντικά ζητήματα που ταλαιπωρούν τον τόπο. Κινούμαστε κατά κανόνα σπασμωδικά, εκτροχιαζόμενοι συχνά από τις μεταξύ μας διαφωνίες αναφορικά με τον σκοπό που επιδιώκουμε. Στο θέμα του Κυπριακού, τα ψηφίσματα του ΟΗΕ και το Εθνικό Συμβούλιο του κράτους δεν μπορούν από μόνα τους να δώσουν κατεύθυνση στην ευρύτερη στρατηγική του κράτους – στην υψηλή στρατηγική της Κυπριακής Δημοκρατίας, αν θέλουμε να το θέσουμε υπερβολικά.
Πολλοί μίλησαν και μιλούν για στρατηγική. «Νέα» στρατηγική, «εναλλακτική» στρατηγική, στρατηγική «αλλαγής» και ούτω καθ’ εξής. Λίγοι όμως αναφέρθηκαν συγκεκριμένα στο τι σημαίνει αυτό. Στην Κύπρο των εύκολων και γρήγορων «λύσεων», η έννοια της στρατηγικής δεν γίνεται εύκολα κατανοητή, τουλάχιστον στο επίπεδο των πολιτικών ελίτ. Πολύ απλά διότι η στρατηγική χρειάζεται χρόνο ως προς τον σχεδιασμό, την εφαρμογή και την (ενεργό) αναμονή των αποτελεσμάτων. Ένας από τους λόγους που οι προσπάθειές μας στην επίλυση του Κυπριακού αλλά και στη βέλτιστη διαχείριση των σημαντικών ζητημάτων αυτού του τόπου, όπως η οικονομία και η ενέργεια, δεν τελεσφορούν όπως θα θέλαμε, είναι η απουσία ενός στρατηγικού πλαισίου, του συναφούς νομικού πλαισίου και των κατάλληλων θεσμών. Απουσιάζουν δηλαδή εκείνα τα στοιχεία που θα θέσουν τους στρατηγικούς σκοπούς πάνω από την όποια πολιτική ή κομματική δύναμη βρίσκεται στο πηδάλιο της χώρας, που θα δημιουργήσουν στρατηγική συνοχή μεταξύ των κρίσιμων τομέων πολιτικής και ασφάλειας του κράτους, και που θα προσδώσουν συνέχεια και διαχρονικότητα στις επιδιώξεις του. Κατ’ επέκταση, ένα τέτοιο πλαίσιο, τροφοδοτεί άλλα ζητήματα όπως ο διεθνής προσανατολισμός της χώρας, το οικονομικό της μοντέλο, η πολιτική ασφάλειας και άμυνας, οι προσπάθειες ανάπτυξης των κατάλληλων μέσων κτλ.
Με λίγα λόγια, πριν βιαστούμε να προωθήσουμε την Α ή Β στρατηγική στο οποιοδήποτε θέμα με κύριο γνώμονα τον λαϊκισμό και τα εκλογικά αποτελέσματα, θα πρέπει να προωθήσουμε τη διαβούλευση και εκείνες τις διαδικασίες που θα καταρτίσουν ένα στρατηγικό πλαίσιο το οποίο θα αποτυπώνει τις ανάγκες, τις απειλές, τον οραματισμό και τους στόχους του κράτους – το ποιοι θέλουμε να είμαστε και το τι ρόλο θέλουμε να παίζουμε. Στο παρελθόν προτάθηκε ορθά η σύσταση ενός Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας (ΣΕΑ) ή ενός άλλου συμβουλίου που θα προσομοιάζει στο Κυβερνητικό Συμβούλιο Εξωτερικών και Άμυνας της Ελλάδας που το 2019 μετατράπηκε σε Κυβερνητικό Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας (ΚΥΣΕΑ). Έγινε μια παρόμοια προσπάθεια από την κυβέρνηση του Νίκου Αναστασιάδη το 2014 με τη σύσταση του Συμβουλίου Γεωστρατηγικών Μελετών (ΣΓΜ), αλλά δεν ήταν σοβαρή. Και αυτό φυσικά δεν οφείλεται στους ειδικούς που το στελέχωσαν. Κάθε άλλο. Οφείλεται στην ίδια, προβληματική λογική των σπασμωδικών κινήσεων που διέπει διαχρονικά τις κυβερνήσεις της χώρας – δηλαδή στο πλαίσιο της σύστασης και λειτουργίας του Συμβουλίου.
Σε κάθε περίπτωση, το ΣΕΑ ή ένα συμβούλιο τύπου ΚΥΣΕΑ δεν είναι πανάκεια αλλά είναι αναγκαίο για τους προαναφερθέντες λόγους. Πώς φτάνουμε, όμως, στην εγκαθίδρυση ενός τέτοιου θεσμού; Σίγουρα όχι με μια απλή πολιτική απόφαση της εκτελεστικής εξουσίας (όπως ήταν το ΣΓΜ). Το οποιοδήποτε συμβούλιο θα πρέπει οπωσδήποτε να νομοθετηθεί-θεσμοθετηθεί. Για παράδειγμα, το ΣΕΑ των ΗΠΑ συστάθηκε με τον νόμο National Security Act του 1947, ο οποίος στη συνέχεια τροποποιήθηκε. Το δε ΚΥΣΕΑ θεσπίστηκε με νόμο του 1995. ΣΕΑ διαθέτει και η Τουρκία από το 1962, ενώ προηγήθηκαν ανάλογης αρμοδιότητας όργανα από το 1933. Παρόμοιους θεσμούς διατηρούν περισσότερα από 60 κράτη στον κόσμο, με διαφοροποιημένες ωστόσο εντολές, μεταξύ των οποίων και μικρότερα κράτη όπως η Γεωργία, το Ισραήλ, η Κροατία και η Σερβία. Αυτό που μπορεί κανείς να παρατηρήσει είναι ότι τέτοιους θεσμούς διατηρούν χώρες που είτε λαμβάνουν σοβαρά υπόψη το θέμα της ασφάλειας, είτε αντιμετωπίζουν σοβαρά ζητήματα ασφάλειας. Μπορεί η Κύπρος να μη λαμβάνει σοβαρά το θέμα της ασφάλειας, αλλά σίγουρα ανήκει στις χώρες που αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα αυτής της φύσης.
Άρα λοιπόν, αν η κυβέρνηση –οποιαδήποτε κυβέρνηση– και οι βουλευτές μας θέλουν πραγματικά να διατείνονται ότι ενδιαφέρονται για την ασφάλεια και το μέλλον τούτου του τόπου, υπάρχουν συγκεκριμένα πράγματα που μπορούν να κάνουν. Θα πρέπει πρώτα να παραμερίσουν τις κομματικές τους διαφορές και τις μικροπολιτικές σκοπιμότητες και στη συνέχεια να μπουν σε έναν πραγματικό και ειλικρινή διάλογο που στόχο θα έχει τη σύντομη και αποτελεσματική νομοθέτηση ενός ΣΕΑ το οποίο, με τη σειρά του, θα αναλάβει θεσμικά και όχι αμιγώς ιδεολογικο-πολιτικά να καταρτήσει μια στρατηγική εθνικής ασφάλειας. Δεν υπάρχει άλλος χρόνος, δεν υπάρχουν άλλες εύκολες και γρήγορες λύσεις. Κάθε τι που αξίζει χρειάζεται προσπάθεια. Ιδού η Ρόδος.
Ο δρ Ζήνωνας Τζιάρρας είναι λέκτορας στο Τμήμα Τουρκικών και Μεσανατολικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Κύπρου. Επιμελητής του βιβλίου «The Foreign Policy of the Republic of Cyprus» (Palgrave Macmillan, 2022).
