Η ώρα του λογαριασμού

Λένε πως στη ζωή πάντοτε φθάνει η ώρα του λογαριασμού, η στιγμή δηλαδή που εισπράττεται το τίμημα των πράξεων και παραλείψεων που προηγήθηκαν. Δεν έχω ιδέα αν πράγματι ισχύει κάτι τέτοιο, όμως γνωρίζω πως τουλάχιστον στις δημοκρατίες η πιθανότητα να συμβεί είναι πολύ μεγαλύτερη απ’ ό,τι, αν όχι στη ζωή, τουλάχιστον στα αυταρχικά καθεστώτα. Αφορμή είναι η πρόσφατη αποπομπή του Βρετανού πρωθυπουργού Μπόρις Τζόνσον, που είχε χαρακτήρα γενικευμένης απαξίωσης αφού προήλθε από το ίδιο του το κόμμα, και μάλιστα τους πιο έμπιστους συνεργάτες του.

Γιατί όσο και να πονάει η εκλογική ήττα, η εκπαραθύρωση από το κόμμα σου είναι πικρότερη. Εκ των υστέρων, μπορούν να ειπωθούν πολλά για το αναπόφευκτο της κατάληξης αυτής, όμως είναι εξίσου αλήθεια πως μέχρι να φθάσει στο σημείο αυτό ο Βρετανός πολιτικός διέψευσε επανειλημμένως όσους προέβλεπαν το τέλος του, κατορθώνοντας όχι μόνο να κυριαρχήσει στο πολιτικό σύστημα της χώρας του, αλλά να το επιτύχει με φαντασμαγορικό τρόπο. Η αποχώρηση της Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ενωση και μάλιστα όπως έγινε, είναι σε μεγάλο βαθμό δικό του έργο. Οταν όμως πολιτεύεσαι, όπως έκανε, δίχως αρχές και έρμα, κάποια στιγμή θα έρθει η ώρα που τα ψέματα θα τελειώσουν. Και από ψέματα, ο Μπόρις Τζόνσον χόρτασε τους Βρετανούς, έτσι ώστε να γίνουν το σήμα κατατεθέν της καριέρας του. Αλλωστε, από το ξεκίνημά του, ως ανταποκριτής της Daily Telegraph στις Βρυξέλλες, η καριέρα του υπήρξε μια αλυσίδα αδιάκοπης, σχεδόν παθολογικής ψευδολογίας, που τη χειριζόταν με την ελαφράδα και άνεση ενός χαριτωμένου και αυτοσαρκαστικού ύφους.

Ωσπου το ποτήρι των ψεμάτων ξεχείλισε και τα ψεύδη μεταμορφώθηκαν σε ασήκωτα βάρη. Προσπάθησε να γαντζωθεί στην πρωθυπουργική καρέκλα ώς την τελευταία στιγμή αδυνατώντας παρ’ όλ’ αυτά να διορθώσει τη συμπεριφορά του, γιατί απλούστατα ήταν η ίδια του η φύση. Και καθώς το ένα σκάνδαλο διαδεχόταν το άλλο, ο κόσμος άρχιζε να απομακρύνεται από αυτόν. Η ειρωνεία είναι πως οι Βρετανοί κατάπιαν τις καταστροφικές συνέπειες του Brexit αμάσητες, για να συγκλονιστούν από τα κορονοπάρτι του πρωθυπουργικού γραφείου και τα σεξουαλικά σκάνδαλα των συνεργατών του. Είναι όμως αλήθεια πως συχνά το μικρό και το συγκεκριμένο γίνονται πολύ πιο εύκολα αντιληπτά από τις μάζες σε σχέση με το τεράστιο και το αφηρημένο. Δεν είναι αλήθεια περισσότεροι εκείνοι που έψεξαν τον Τσίπρα για τη συμπεριφορά του στο Μάτι από όσους του καταλογίζουν την «περήφανη διαπραγμάτευση» του 2015 και το καταστροφικό δημοψήφισμα;

Στις δημοκρατίες, η στιγμή του λογαριασμού συμπίπτει συνήθως με τις εκλογές. Ορισμένες φορές, βέβαια, προηγείται. Αυτό γίνεται όταν οι πολιτικοί αντιλαμβάνονται πως ο ηγέτης τους έχει μετατραπεί σε βαρίδι που μειώνει την πιθανότητα επανεκλογής τους – και αυτό συνέβη στη Βρετανία. Είναι ένα από τα πολύ ενδιαφέροντα συστατικά της δημοκρατίας, καθώς στρέφει την προσωπική φιλοδοξία των πολιτικών εναντίον των ηγετών τους, εξυπηρετώντας έτσι το δημόσιο συμφέρον. Είναι παράλληλα ένα στοιχείο που στα μάτια των αυταρχικών ηγετών φαντάζει αυτάρεσκο και αυτοκαταστροφικό. Αρκεί να φανταστούμε το πώς αντιλαμβάνονται την πτώση του Μπόρις ο Ερντογάν, ο Πούτιν ή ο Σι. Εκεί ακριβώς ωστόσο έγκειται η δύναμη της δημοκρατίας: όχι μόνο γιατί επιτρέπει την έκφραση του λαϊκού αισθήματος, αλλά και γιατί διευκολύνει το κλάδεμα των ηγετών. Γι’ αυτό και είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς μια απόφαση τύπου εισβολής στην Ουκρανία σε μια δημοκρατική χώρα ή, τουλάχιστον, έναν ηγέτη να κατορθώνει να παραμείνει στην εξουσία ύστερα από ένα τέτοιο σφάλμα. Οσοι θα μπορούσαν να τον αμφισβητήσουν δεν έχουν ούτε τη δυνατότητα αλλά, κυρίως, ούτε το κίνητρο να το κάνουν. Εκτός και αν ρισκάρουν (κυριολεκτικά) το κεφάλι τους. Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.