Ως γνωστό, το Σύνταγμα της Κύπρου κατοχυρώνει το δικαίωμα της ιδιοκτησίας (άρθρο 23), την εκπόνηση και θέσπιση των σχεδίων πόλεων στους δήμους (άρθρο 176), καθώς και αναθέτει την αποκλειστική ευθύνη για τα υπόγεια ύδατα, μεταλλεία και ορυχεία στην κυπριακή πολιτεία (άρθρο 23 παρ. 2), διασφαλίζοντας με αυτόν τον τρόπο την επιταγή με πρωτόλεια ψήγματα για τη διαμόρφωση του χώρου.
Η αναφορά αυτή του Συντάγματος της Κύπρου του 1960 στην οργάνωση των τότε σημαντικών παραγωγικών πηγών και της πολιτιστικής κληρονομιάς, αναδεικνύει την αναγκαιότητα σήμερα για προγραμματισμό των θεμελιωδών προτεραιοτήτων της σύγχρονης κυπριακής Πολιτείας. Ως τέτοιες νοούνται κατ’ αρχάς η οργάνωση της ανάπτυξης, δηλαδή πρωτίστως της βαριάς βιομηχανίας της χώρας –που είναι ο τουρισμός και η ανοικοδόμηση στον παράκτιο χώρο– με σεβασμό στο περιβάλλον και ιδιαίτερα εκείνων των περιοχών που βρίσκονται μέσα ή κοντά σε τοπία φυσικού κάλλους. Διότι η ανάπτυξη από μόνη της δεν είναι αυτοσκοπός, παρά το μέσο για τη διασφάλιση ικανών όρων διαβίωσης των πολιτών.
Σεβασμός σημαίνει πρώτα απ’ όλα αναζήτηση του αιτίου της εξέλιξης μιας δραστηριότητας και στη συνέχεια η διαμόρφωση των στρατηγικών κατευθυντήριων ρυθμίσεων για την υλοποίησή της με βάση ορισμένες αρχές.
Ακρογωνιαίος λίθος στην πυραμίδα των αρχών, αποτελεί ο σχεδιασμός (Planmäßigkeitsprinzip) που συνίσταται στην υποχρέωση προηγούμενου σχεδιασμού σε όλους τους τομείς του περιβάλλοντος και της χωροταξίας (ενδεικτικά οριοθέτηση προστατευόμενων και παράκτιων περιοχών με επίκαιρα σχέδια χρήσεων γης, λατομικών περιοχών, σχέδια διαχείρισης υδάτων-αποβλήτων, βιοτόπων). Ο σχεδιασμός του περιβαλλοντολογικού και χωροταξικού-πολεοδομικού σχεδιασμού, όπως και η έννομη τάξη, διότι είναι τάξη, σηματοδοτείται από το αίτημα για συνοχή, ενότητα, ανεύρεση των ορίων και των επιτρεπτών νοημάτων των γενικών αυτών ρυθμίσεων και κατευθύνσεων. Παρέκκλιση από τον περιβαλλοντικό και χωροταξικό-πολεοδομικό σχεδιασμό πρέπει να ερμηνεύεται στενά και μόνο με ειδική τεχνική θεμελίωση.
Μια πρώτη ενότητα αρχών αποτελούν η διαφάνεια, η πληροφόρηση και –κυρίως– η αρμονική συμβίωση του οικονομικού προγραμματισμού και ανάπτυξης και του χωροταξικού περιβαλλοντικού σχεδιασμού.
Μια δεύτερη ενότητα αρχών αναδεικνύει την ιδιαίτερη προστασία των ευπαθών οικοσυστημάτων, την ήπια παρέμβαση και τη συμβατότητα της επέμβασης, στις ακτές την πληρότητα της χωροθέτησης-παρέμβασης, και η αρχή της φέρουσας ικανότητας.
Η οργάνωση των δραστηριοτήτων στον χώρο και μάλιστα σε ολόκληρο το νησί, ως ένα ευπαθές οικοσύστημα –δηλαδή ένας εθνικός χωροταξικός σχεδιασμός δεν είναι μόνο μια έννομη τάξη αλλά μια πολιτισμική τάξη. Αυτό δεν αναιρεί τους δύο πολιτισμούς, τις δύο θρησκείες που ιστορικά ή αναγκαστικά μετά την εισβολή, συνυπάρχουν στην κυπριακή Πολιτεία. Αντίθετα ο πνευματικός και ιδεολογικός πλουραλισμός είναι στοιχείο της λαϊκής κυριαρχίας, της δημοκρατικής αρχής και τελικά το στοίχημα υλοποίησης κάθε χωροταξικού σχεδιασμού που τον διαπερνά η πολιτική από την εκπόνησή του του ώς την ολοκλήρωσή του. Το στοίχημα τελικά της Δημοκρατίας και του χωροταξικού σχεδιασμού είναι η μόνιμη δοκιμασία του στην πράξη και στη διανόησή του. Εξάλλου, η θέσπιση ενός χωροταξικού σχεδιασμού για όλο το νησί συμπεριλαμβανομένων και των κατεχόμενων, θα συμβάλει καθοριστικά με πραγματολογικά στοιχεία και στην ορατότητα και άμβλυνση των πολιτειολογικών προϋποθέσεων της ιδιότυπης, άλλωστε, κυπριακής έννομης τάξης.
Ο κ. Δημήτρης Μέλισσας είναι καθηγητής Ε.Μ.Π. – Δικηγόρος.
