Ο κατακερματισμός της δημοσιογραφίας και η αποδόμηση της πληροφόρησης από τα ΜΜΕ δεν είναι κάτι καινούργιο. Είναι μια τάση που είδαμε να αποκτά ολοένα και μεγαλύτερο έρεισμα στους αποδέκτες των ειδήσεων τα τελευταία χρόνια, η οποία αποδίδεται σε μεγάλο βαθμό στην επέλαση των social media. Δεν μπορεί την ίδια ώρα να παραγνωριστεί η εκ των έσω ρωγμή στη δημοσιογραφία, από την –τουλάχιστον μέχρι πρότινος– απουσία αποτελεσματικού ελέγχου της εφαρμογής του Κώδικα Δημοσιογραφικής Δεοντολογίας στην οnline ενημέρωση.
Είναι γεγονός ότι η πλειοψηφία των νεαρών ηλικιών δεν προτιμά να ενημερώνεται για την τρέχουσα επικαιρότητα από τα παραδοσιακά μέσα. Φαντάζομαι ότι πολύ μικρό ποσοστό νεαρότερων ηλικιών (αν υπάρχει), περιμένει το δελτίο των 8 για να παρακολουθήσει τις ειδήσεις, ή δεν αφιερώνει χρόνο να διαβάσει τα ρεπορτάζ μιας εφημερίδας. Είναι κάτι που αντιλαμβάνεται κανείς απλώς μιλώντας με ένα νέο 20 χρόνων. Με το θέμα έχουν καταπιαστεί δεκάδες έρευνες, τα αποτελέσματα των οποίων απλώς επιβεβαιώνουν την αίσθηση ότι η πλειοψηφία προτιμά να ενημερώνεται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Είναι εντυπωσιακό πώς αναρτήσεις ατόμων που ακολουθεί ο καθένας στα social media μπορούν να επηρεάσουν την άποψη, ή να διαμορφώσουν γνώμη για ένα θέμα, πολύ περισσότερο από ένα δομημένο ρεπορτάζ με επιβεβαιωμένες πληροφορίες. Στα social βεβαίως έχουν παρουσία και τα ειδησεογραφικά portals. Συχνά, όμως, τα σχόλια χρηστών που συνοδεύουν μια είδηση μπορούν δυστυχώς να μονοπωλήσουν το ενδιαφέρον του χρήστη και του αποδέκτη της πληροφορίας, παρά η ίδια η πληροφορία. Με ό,τι φυσικά αυτό συνεπάγεται για το πώς προσλαμβάνεται μια πληροφορία και το πόσο αλλοιωμένα φτάνει τελικά στον τελικό αποδέκτη.
Είναι γεγονός πάντως ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έδωσαν σε κάθε πολίτη δύναμη και περισσότερη πρόσβαση στην πληροφορία. Το συναρπαστικό με τα social media είναι η δυνατότητα μετάδοσης μιας είδησης τη στιγμή που συμβαίνει. Το Live περιεχόμενο στο Facebook για παράδειγμα, η δυνατότητα για ανάρτηση οπτικοακουστικού υλικού, σε ζωντανή μετάδοση, τη στιγμή που συμβαίνει μια έκτακτη είδηση, πριν προλάβει να φτάσει στη σκηνή ο ρεπόρτερ, έδωσε δυνατότητα στον πολίτη να γίνει ο ίδιος πηγή πληροφόρησης. Έγινε επίσης εργαλείο και στα χέρια των δημοσιογράφων, που μπορούσαν να αξιοποιήσουν το χαρτί της αμεσότητας, και να συγκεντρώσουν υλικό σε πραγματικό χρόνο, από π.χ. μια τρομοκρατική επίθεση.
Έχει ομολογουμένως μια γοητεία να παρακολουθείς τις τάσεις να διαμορφώνονται και να εξελίσσονται, τα μέχρι πρότινος δεδομένα ν’ αλλάζουν, και να δίνουν τη θέση τους σε καινούργια. Ωστόσο, η γοητεία χάνεται μπροστά σε επικίνδυνες προεκτάσεις της αλλαγής. Όταν για παράδειγμα, τα social media μετατρέπονται σε αρένες, όταν το περιβάλλον γίνεται τοξικό, όταν τα χρόνια σπουδών και ο καθημερινός μόχθος επαγγελματιών, τόσο εύκολα και αψήφιστα, μπαίνουν στην ίδια ζυγαριά με εκτιμήσεις του κάθε χρήστη, οι οποίες ασφαλώς μπορούν να εκφράζονται, ωστόσο δεν «λογοδοτούν» σε κανένα κώδικα δεοντολογίας που διακηρύττει τη σημασία της έγκυρης πληροφόρησης και τον σεβασμό της αλήθειας, τότε δυστυχώς δεν μπορούμε παρά να αναγνωρίσουμε ότι το μέτρο έχει χαθεί. Πάντως, το φαινόμενο των fake news δεν είναι καινούργιο. Το είδαμε να εργαλειοποιείται ακόμα και από προέδρους όπως στην περίπτωση του Ντόναλντ Τραμπ, το είδαμε να γιγαντώνεται στην πανδημία και να προσλαμβάνει επικίνδυνες διαστάσεις, αφού τη συγκεκριμένη περίοδο τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης αντιμετωπίζονταν ίσως περισσότερο από ποτέ, με δυσπιστία, ενώ θεωρούνταν σε πολλές περιπτώσεις, αγγελιαφόροι πηγών με σκοτεινά κίνητρα. Έτσι, ΜΜΕ όπως η τηλεόραση, η εφημερίδα, το ραδιόφωνο, η ειδησεογραφική ιστοσελίδα είχαν μαυροπινακιστεί, στον βωμό διαστρεβλωμένων αντιλήψεων που τα ήθελαν να έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο στην εκάστοτε θεωρία συνωμοσίας.
Μαζί με αυτό, χάθηκε για πολλούς και η σημασία της αξιοπιστίας και της εγκυρότητας μιας είδησης. Ισοπεδώθηκε ο ρόλος του δημοσιογράφου, και συχνά πλέον οι λειτουργοί του Τύπου αντιμετωπίζονται με δυσπιστία. Ο ρόλος του δημοσιογράφου, στη μετάδοση μιας είδησης, τείνει να αποδυναμώνεται και να υποσκελίζεται, το ίδιο και ο ρόλος των Μέσων ως ο μεσάζοντας στην αλυσίδα μετάδοσης της πληροφορίας.
Ανάχωμα μπροστά σε όλη αυτή την ισοπέδωση μπορεί να αποτελέσει το ποιοτικό περιεχόμενο και η πληροφόρηση που παρέχεται με κόπο και χρόνο εργασίας και με γνώμονα πάντα τη δημοσιογραφική δεοντολογία. Και ως εκ τούτου και με βαθμό εγκυρότητας σαφώς μεγαλύτερο, σε σχέση με το περιεχόμενο που τα social media προσφέρουν.
