Το τελευταίο βιβλίο του Νίκου Μούδουρου, «Διεκδικώντας την πατρίδα» πραγματεύεται την ιστορία της τουρκοκυπριακής αντιπολίτευσης την περίοδο 1964-2004 και έρχεται να καλύψει ένα μεγάλο κενό στην ελληνοκυπριακή βιβλιογραφία. Ο συγγραφέας παραθέτει ως πηγές, ανάμεσα σε άλλα, υλικό από τουρκοκυπριακά κείμενα και άρθρα σε εφημερίδες της εποχής. Ο Νίκος Μούδουρος ανοίγει την κουρτίνα και μας αφήνει να δούμε όσα κρύψαμε πίσω από τους μύθους, τα στερεότυπα, τις απλουστευμένες αναλύσεις ή απλώς την αδιαφορία μας. Μας αφήνει να δούμε έναν κόσμο που κάποιοι δεν μπορούν καν να τον φανταστούν. Βάζοντας την τουρκοκυπριακή αντιπολίτευση στο προσκήνιο, φεύγουμε από τα «βολικά» της πολιτικής Ντενκτάς. Μας ανοίγει ένα παράθυρο στον κόσμο ανθρώπων που μέσα στο ιστορικό τους πλαίσιο εξελίσσονται, αντιδρούν, μάχονται, αλλάζουν, διεκδικούν. Χωρίς να το προσπαθεί επιτηδευμένα, τα όσα παρουσιάζει καταρρίπτουν τις κυρίαρχες αντιλήψεις για τους Τουρκοκύπριους στην ελληνοκυπριακή κοινότητα και βλέπουμε πόσα πράγματα αγνοούμε για τους συμπατριώτες μας.
Ακόμα και αν ο συγγραφέας αποφεύγει κάθε μορφή διδακτισμού ή εκτενούς αναφοράς στους Ελληνοκύπριους, οι αναφορές στις μεγάλες διαδηλώσεις των Τουρκοκυπρίων την περίοδο 2002-2004, φέρνουν στη σκέψη τη στάση της ελληνοκυπριακής πλευράς και φανερώνουν την αδυναμία της τελευταίας να αντιληφθεί τη σημασία όσων εξελίσσονταν στην τουρκοκυπριακή κοινότητα. Η ανοιχτή αμφισβήτηση της ηγεμονίας Ντενκτάς και η απόρριψη του διχοτομικού οράματός του ήταν μια ιστορική στιγμή όπου μια κοινότητα πλήρως εξαρτημένη, εξεγέρθηκε, αλλά δεν βρήκε ανταπόκριση από αυτούς, πάνω στους οποίους εξαρτάται η σωτηρία της.
Διαβάζοντας το βιβλίο υπό τις παρούσες συνθήκες του Κυπριακού, έρχονται στο μυαλό οι χαμένες ευκαιρίες, οι δυνατότητες του νησιού και η δική μας στάση σήμερα. Αν υπάρχει όμως κάτι που πνίγει όποιον παρακολουθεί τα του Κυπριακού σήμερα είναι η πλήρης αδυναμία της ελληνοκυπριακής πλευράς να φανταστεί καν ότι μπορεί να επέμβει στο τι συμβαίνει. Να αντιληφθεί τον εαυτό της ως έναν ιστορικό δρώντα που μπορεί να επηρεάσει την πορεία της. Δρούμε ωσάν να έχουμε αποδεχτεί τη διχοτόμηση και το τέλμα που φέρει μαζί της και αδυνατούμε ακόμα και να φανταστούμε πόσω μάλλον να οραματιστούμε, κάτι διαφορετικό. Και όταν το κάνουμε, αυτό αφορά τη λύση δύο κρατών, όπως έδειξαν οι τελευταίες μετρήσεις. Ακόμα και η τελευταία παράσταση στη θητεία του Προέδρου Αναστασιάδη έχει να κάνει με την τροφοδότηση της φαταλιστικής προσέγγισης μιας προδιαγεγραμμένης συνθήκης, με λίγη δόση από «διεθνές ενδιαφέρον» στο πρόβλημά μας. Ένα ενδιαφέρον που μας αφορά μόνο όταν δεν υπάρχει αντικείμενο, αφού σε καιρό ουσιαστικών προοπτικών η όποια έξωθεν παρέμβαση δαιμονοποιείται. Στ’ αλήθεια, η ευρωπαϊκή περιοδεία του Προέδρου Αναστασιάδη αποσκοπεί μόνο στην αποτροπή άμεσων εντάσεων από πλευράς Τουρκίας και δείχνει τη συνθήκη στην οποία μας έχουν φέρει οι κυβερνητικοί χειρισμοί. Διερωτάται κανείς, για πόσο καιρό ακόμα θα επιτρέπουμε τη διολίσθηση του δημόσιου και πολιτικού λόγου σε ευκαιριακούς φενακισμούς, αποφεύγοντας τη σύγκρουση με τι έπρεπε μέχρι τώρα να ήταν αυταπόδειχτο. Γιατί ο πραγματικός «ελέφαντας στο δωμάτιο» είναι ότι στον πολιτικό λόγο απουσιάζει η όποια προσπάθεια να δούμε τι μπορούμε να κάνουμε εσωτερικά για να ενισχύσουμε τη δυνατότητα για συνθήκες ειρήνης επί του εδάφους. Σε μια πρόσφατη συνέντευξή της, η Τουρκοκύπρια πολιτικός Dogus Derya δήλωνε ότι στην προσπάθειά τους για επανένωση, οι Τουρκοκύπριοι έχουν ανάγκη τους Ελληνοκύπριους ως συναγωνιστές. Και αυτό είναι κάτι στο οποίο ποτέ δεν δουλέψαμε, ωσάν και θα χτίσουμε ένα κοινό μέλλον, χωρίς να δουλέψουμε πάνω στην ενίσχυση των δεσμών ανάμεσα στις δύο κοινότητες.
Η διχοτομική στάση του Τατάρ και της Τουρκίας είναι γεγονός, αλλά αυτό είναι το πλαίσιο στο οποίο σήμερα καλούμαστε να δράσουμε και δεν μπορεί να αποτελεί δικαιολογία για τη δουλειά που η ελληνοκυπριακή πλευρά έχει να κάνει. Εξάλλου, αν βλέπουμε κάτι στο βιβλίο του Μούδουρου, χάρη στην επιλογή του να θέσει στο επίκεντρο αυτούς που την περίοδο 1964-2004 αντιστάθηκαν στη διχοτομική προσέγγιση του Ντενκτάς, είναι τις εσωτερικές διεργασίες σε μια κοινότητα που δέχεται συνεχείς πιέσεις, από τόσες κατευθύνσεις. Αυτές οι διεργασίες παράγουν αποτελέσματα που μπορούν να θέσουν το έναυσμα για καταιγιστικές εξελίξεις, αν οι συνθήκες το ευνοήσουν. Την παρούσα στιγμή, οι Ελληνοκύπριοι δεν μπορούν να είναι απόντες από αυτές τις διεργασίες. Πρέπει να χτιστούν εκείνες οι γέφυρες που θα επιτρέψουν στους Τουρκοκύπριους ν’ αντιληφθούν ξανά, ως δυνητική και εφικτή επιλογή για αυτούς, τόσο την επανενωμένη Κύπρο όσο και το «ανήκειν» στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η πολιτική συζήτηση σήμερα εξαντλείται σε φλυαρίες και συζήτηση για επιστροφή εκεί που είχαν διακοπεί οι διαπραγματεύσεις, ωσάν και τα πέντε χρόνια απραξίας δεν επέφεραν κανένα τετελεσμένο. Ο προεκλογικός αγώνας είναι οδυνηρά επιφανειακός σε σχέση με τα διακυβεύματα του σήμερα, τη διχοτόμηση και τις συνέπειές της. Το πολιτικό προσωπικό της χώρας αδυνατεί να ακολουθήσει τις εξελίξεις και να αντιληφθεί ότι οι νέες συνθήκες χρειάζονται νέες μεθόδους αντιμετώπισης. Έτσι, ο πολιτικός διάλογος εξαντλείται σε θεωρήματα άνευ αντικειμένου την ίδια ώρα που οι Τουρκοκύπριοι δίνουν ξανά τον δικό τους αγώνα.
Η ύπαρξη βιβλίων όπως αυτό του Μούδουρου είναι πολύτιμα εργαλεία στην προσπάθεια κατανόησης των εσωτερικών της τουρκοκυπριακής κοινότητας, και δίνουν την ευκαιρία για διαφοροποίηση του συστημικού λόγου. Το βιβλίο ήλθε σε μια στιγμή που οι εξελίξεις επί του εδάφους θα έπρεπε να μας αναγκάσουν να γυρίσουμε το βλέμμα μας προς την τουρκοκυπριακή κοινότητα. Σε μια στιγμή όπου εντός της τουρκοκυπριακής κοινότητας δημιουργούνται και πάλι οι εστίες αντίστασης, λόγω της άνευ προηγουμένου τουρκικής παρεμβατικότητας, η Κυπριακή Δημοκρατία και οι Ελληνοκύπριοι δεν μπορούν να είναι και πάλι απόντες. Αρχίζοντας να μιλάμε για τον «άλλο», ίσως καταφέρουμε να τον κοιτάξουμε και στην πορεία να προσπαθήσουμε να του μιλήσουμε. Εξάλλου, αυτή τη φορά, η διεκδίκηση της πατρίδας πρέπει να γίνει από κοινού, αφού χωρίς τους Τουρκοκύπριους, δεν υπάρχει ελπίδα για βιώσιμο και ασφαλές μέλλον στο νησί.
Η κα Ανδρομάχη Σοφοκλέους είναι πολιτική αναλύτρια.
