Η σημαντικότητα διοργάνωσης σχολικών εορτών
Οι σχολικές γιορτές οφείλουν να ανταποκρίνονται στις ανάγκες και στα ενδιαφέροντα των παιδιών, στη διατήρηση του ενδιαφέροντος τους και τέλος στις ευκαιρίες για έκφραση και ενίσχυση της αυτοεικόνας τους. Οι σχολικές γιορτές αποτελούν στη σύγχρονη παιδαγωγική αναπόσπαστο και σημαντικό μέρος του Αναλυτικού Προγράμματος σε κάθε βαθμίδα της εκπαίδευσης. Η διοργάνωση και συμμετοχή των παιδιών σε σχολικές γιορτές αποτελεί θεσμό με παιδαγωγική και πολιτιστική αξία, καθώς προσφέρει τη δυνατότητα σε όλη την κοινότητα μάθησης (παιδιά, γονείς, εκπαιδευτικούς και άλλους εμψυχωτές) να συμμετέχουν σε ένα γεγονός που απελευθερώνει τη δημιουργικότητα και τον ενθουσιασμό και συμβάλλει στην πνευματική καλλιέργεια και συγκρότηση των παιδιών.
Η αξία των σχολικών γιορτών εντοπίζεται επίσης στις έννοιες και τα μηνύματα που παρέχουν για σημαντικά γεγονότα, ιστορικά, εθνικά, πολιτιστικά καθώς και κοινωνικά θέματα, όσο και στα οφέλη που τα παιδιά αποκομίζουν από τη συμμετοχή στην προετοιμασία και την υλοποίησή τους (Myers & Myers, 2001). Χαρακτηριστικά, όπως αναφέρει η Sparks (2006), η συμμετοχή στην προετοιμασία εορτών βοηθάει στην ανάπτυξη ενός πνεύματος συλλογικότητας και του αισθήματος του «ανήκειν» σε μια ομάδα στενά συνδεδεμένη με κοινούς στόχους και όραμα.
Η σύγχρονη παιδαγωγική μέσα από τους εκπροσώπους της όπως: L. Vygotski, του K. Lewin, του J. Bruner, και άλλων, έχει επισημάνει τη σπουδαιότητα της συναισθηματικής εμπλοκής των μαθητών και της αποκόμισης βιωμένων εμπειριών, ως διαδικασία και ως περιβάλλον μάθησης. Επόμενοι ερευνητές όπως: οι Boud and Miller, Bryant και Johnston, P. Freire, αναγνώρισαν τη σημασία του βιώματος στην μάθηση ενός ατόμου. Μια εκπαίδευση λοιπόν αντίστοιχη με τις νέες επιστημονικές τάσεις, εμπλέκει ενεργητικά τον μαθητή, βασίζεται στις εμπειρίες από τον κόσμο γύρω του και δημιουργεί περιβάλλοντα αποκόμισης της γνώσης με βιωματικό τρόπο.
Νέο Αναλυτικό Πρόγραμμα Προσχολικής Εκπαίδευσης και η Σχολική Γιορτή ως κορύφωση project
Τα σύγχρονα εκπαιδευτικά συστήματα οφείλουν να διασφαλίζουν τα δικαιώματα του κάθε παιδιού και να ικανοποιούν τις ανάγκες του μέσα σε ένα πλαίσιο ελευθερίας, δημιουργικότητας και ουσιαστικών παιδαγωγικών εμπειριών μάθησης. Το Νέο Αναλυτικό Πρόγραμμα Προσχολικής Εκπαίδευσης βασίζεται στις παραπάνω αρχές και αναγνωρίζει τη σημασία των ατομικών διαφορών αναφορικά με τους ρυθμούς μάθησης και ανάπτυξης κάθε παιδιού. H διαδικασία μάθησης έχει ως εφαλτήριο τι μπορούν να κάνουν τα παιδιά, αποδεχόμενη ότι το κάθε παιδί είναι ικανό να αναπτυχθεί, να μάθει και να εφαρμόσει την προσλαμβάνουσα γνώση σε νέα περιβάλλοντα μάθησης. Οι συμβάσεις του ΟΗΕ καθώς και ο Χάρτης Δικαιωμάτων του Παιδιού διασφαλίζουν ένα σχολικό περιβάλλον όπου τα παιδιά είναι το επίκεντρο κάθε σχολικής δραστηριότητας.
Η προετοιμασία, οργάνωση και παρουσίαση της γιορτής δεν πρέπει να είναι αποκομμένη από την «καθημερινή παιδαγωγική εργασία» αλλά αναπόσπαστο μέρος της. Το νέο Αναλυτικό Πρόγραμμα Προσχολικής Εκπαίδευσης εισηγείται τη μέθοδο Project ως το κύριο μέσο μάθησης και διδασκαλίας. Τα παιδιά μέσα από τη μέθοδο Project αποκτούν δεξιότητες έρευνας, αναζήτησης πηγών, και εις βάθος μελέτης θεμάτων τα οποία έχουν νόημα για τα ίδια και την εκπαίδευσή τους. Ένας από τους στόχους της μεθόδου αυτής αφορά την παρουσίαση των αποτελεσμάτων της έρευνας πεδίου των παιδιών με τρόπο που τα ίδια θα αποφασίσουν μέσω της διοργάνωσης γιορτής. Μιας γιορτής από τα παιδιά για τα ίδια τα παιδιά.
Μέσα από τη διοργάνωση μιας παιδαγωγικά κατάλληλης εκδήλωσης τα παιδιά αποκτούν πολλαπλές δεξιότητες οι οποίες καλύπτουν όλους τους τομείς ανάπτυξης. Εκτός από την ενδυνάμωση του γνωστικού τομέα, την ενίσχυση του λεξιλογίου, την τεκμηρίωση των αποφάσεων και των επιλογών τους καθώς και την καλλιέργεια της κριτικής τους σκέψης, τα παιδιά αποκτούν μοναδικές βιωματικές εμπειρίες και αναπτύσσουν πρωτοβουλίες, ενισχύοντας την αυτοπεποίθηση και την αυτενέργειά τους. Μελετώντας ένα θέμα εις βάθος και διοργανώνοντας μια γιορτή με βάση όλα όσα έχουν ανακαλύψει κατά τη διάρκεια του Project, τα παιδιά συνεργάζονται μεταξύ τους, με τις δασκάλες τους, τους γονείς τους και πιθανώς με άλλα μέλη της κοινότητας που μπορεί να προσφέρουν υπηρεσίες στη διοργάνωση μια σχολικής γιορτής. Με τον τρόπο αυτό, αναπτύσσουν χρήσιμες κοινωνικές δεξιότητες, απαραίτητες για την ενδυνάμωση της κοινωνικής τους συνείδησης, όπως είναι η εξέταση διαφορετικών απόψεων, η ομαδική διαχείριση προκλήσεων και η εύρεση αποτελεσματικότερων λύσεων.
Ο κοινός στόχος που μοιράζονται όσοι συμμετέχουν σε ένα τέτοιο σημαντικό γεγονός διασφαλίζει την ουσιαστική επικοινωνία και την εποικοδομητική συνεργασία των μελών της κάθε ομάδας, αλλά και των διαφορετικών ομάδων μεταξύ τους. Το κάθε μέλος αποτελεί πλούσια πηγή ιδεών, προτάσεων και πληροφοριών για τα υπόλοιπα μέλη. Η αλληλεπίδραση αυτή βοηθά τους μαθητές να γνωρίσουν και να εκτιμήσουν τις διαφορετικές ιδέες και να καλλιεργήσουν την ικανότητά τους να καταλαβαίνουν την επιθυμία του άλλου.
Για παράδειγμα, σε ένα project με θέμα: «Ταξίδι στην Ευρώπη», η κορύφωση του project-γιορτή θα μπορούσε να αποτελέσει η δραματοποίηση ενός παραμυθιού που έχουν γράψει όλα τα παιδιά μέσω μιας δομημένης δραστηριότητας φανταστικού διωνύμου ή ηχοϊστορίας ή παραμυθοσαλάτας. Τα παιδιά θα ετοιμάσουν το σενάριο, θα επιλέξουν τους ρόλους, θα κατασκευάσουν τις στολές και τα αξεσουάρ τους με βάση το σενάριο. Στη συνέχεια, μπορεί να ακολουθήσει φεστιβάλ δημιουργιών και κατασκευών που θα ετοιμάσουν οι Νηπιαγωγοί σε συνεργασία με τους Γονείς (Σύνδεσμος Γονέων) για όλα τα παιδιά αλλά και έκεθση από διοργανωτές ταξιδιών.
Πώς πραγματοποιούνται σήμερα οι πλείστες σχολικές γιορτές στον τομέα της Προσχολικής Εκπαίδευσης
Ως διευθύντρια νηπιαγωγείου, εκπαιδευτικός, μητέρα αλλά και εκπαιδεύτρια εκπαιδευτικών έχω παρακολουθήσει πολλές σχολικές γιορτές από παιδιά διάφόρων βαθμίδων της εκπαίδευσης (νηπιαγωγείο, δημοτικό, λύκειο, πανεπιστήμιο κ.α). Πολλές φορές κοιτάζω ένα παιδί να απαγγέλει ένα ποίημα και διερωτώμαι αν κατανοεί το νόημα του ή αν κερδίζει κάτι από όλη αυτή την τυποποιημένη διαδικασία επιλογής μιας γιορτής ή ενός σεναρίου. Συνήθως παρατηρείται ομοιογένεια υλικού, έλλειψη κατανόησης και ενεργού συμμετοχής των μαθητών στην ερευνητική διαδικασία που πρέπει να προηγείται κάθε τέτοιας διαδικασίας.
Διαπιστώνεται η ύπαρξη μιας προβληματικής στο σύγχρονο σχολείο, όπου, ενώ η εκπαιδευτική κοινότητα ασπάζεται την αναγκαιότητα για σύγχρονες ανανεωμένες σχολικές γιορτές με παιδαγωγικούς στόχους, στην πράξη τέτοιες προσπάθειες συχνά αποτυγχάνουν, κάνοντας λόγο για ύπαρξη τετριμμένων μοτίβων αναντίστοιχων με τις σύγχρονες απαιτήσεις της κοινωνίας. Με άλλα λόγια, υπάρχει μεγάλη απόκλιση ανάμεσα στη θεωρία της σύγχρονης εκπαίδευσης και στις πρακτικές που ακολουθούνται στα κυπριακά σχολεία, όπου τελικά κυριαρχούν η επανάληψη και η συνήθεια αντί της επινόησης ιδεών και της καλλιέργειας της δημιουργικότητας.
Η συνήθης ή τυπική διαδικασία που ακολουθείται στη διοργάνωση σχολικών γιορτών στις μέρες μας, συχνά φαίνεται να αγχώνει τα περισσότερα παιδιά και τους εκπαιδευτικούς. Κυρίως γιατί ανατρέπει την καθημερινή «ρουτίνα» και εμπλέκει τους μαθητές σε δραστηριότητες οι οποίες δεν συμβαδίζουν με τις δυνατότητες και τα ενδιαφέροντά τους. Ξοδεύεται πολύτιμος εκπαιδευτικός χρόνος σε τυποποιημένες, χιλιοειπωμένες, πανομοιότυπες δράσεις οι οποίες αρκετές φορές δυσκολεύουν παιδιά και γονείς να κατανοήσουν το πραγματικό νόημα μιας σχολικής γιορτής και τους ουσιαστικούς λόγους συμμετοχής σε αυτήν, πέρα από τους προφανείς κοινωνικούς ή θρησκευτικούς λόγους, οι οποίοι είναι θεμιτοί αλλά όχι επαρκείς. Μέσα σε ένα σχολικό περιβάλλον που τείνει να αναπαράγεται, παρατηρείται συνήθως η επιλογή έτοιμων σεναρίων παλαιότερων ετών, τα οποία οι μαθητές καλούνται να απομνημονεύσουν και να παρουσιάσουν στους γονείς και τις οικογένειές τους. Ο υπερβολικός χρόνος που δαπανάται στην προετοιμασία μιας τέτοιας σχολικής γιορτής λειτουργεί εις βάρος της ποιότητας της παρεχόμενης εκπαίδευσης, ιδιαίτερα όταν οι δραστηριότητες αποκλίνουν σημαντικά από τα πραγματικά ενδιαφέροντα και κίνητρα των μαθητών. Όταν κεντρικός στόχος των Αναλυτικών Προγραμμάτων όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης είναι η ανάπτυξη ενός ενεργού πολίτη με κριτική σκέψη και διάθεση για αυτενέργεια και δημιουργία, το ερώτημα που εύλογα προκύπτει είναι πώς ο στόχος αυτός επιτυγχάνεται μέσα από δραστηριότητες ασύμβατες με το γνωστικό, γλωσσικό, κοινωνικό και συναισθηματικό κόσμο των παιδιών.
Για παράδειγμα τελική Καλοκαιρινή Εκδήλωση μπορεί να είναι: ένα φεστιβάλ, μια έκθεση έργων των παιδιών, μια θεατρική παράσταση, ένα παραμύθι το οποίο θα γραφτεί και θα εκδοθεί από τα παιδιά, η συμμετοχή των παιδιών σε μια ραδιοφωνική ή τηλεοπτική εκπομπή, μια μέρα γονιού και παιδιού και οτιδήποτε άλλο μπορεί να προκύψει ως κορύφωση του project με το οποίο ασχολούνται τα παιδιά την συγκεκριμένη περίοδο.
Ο Ρόλος των Εκπαιδευτικών και το παιδαγωγικό τους κέρδος από την διοργάνωση σχολικών γιορτών
Μέσα από τη διοργάνωση καινοτόμων εκδηλώσεων, οι εκπαιδευτικοί ενδυναμώνονται επαγγελματικά, προβάλλουν το έργο τους και προάγουν τις κοινωνικές και παιδαγωγικές τους αξίες. Για τον εκπαιδευτικό που συμμετέχει και καθοδηγεί τα παιδιά σε μία τέτοια δράση, σημασία έχει η διαδικασία που ακολουθούν τα παιδιά για την προετοιμασία της γιορτής, δηλαδή οι αυτοσχεδιασμοί και η έρευνα που κάνουν, τα μουσικοκινητικά παιχνίδια και τα παιχνίδια ρόλων που επιλέγουν, οι δημιουργίες και οι κατασκευές στις οποίες καταλήγουν, και όχι τόσο το αποτέλεσμα της ίδιας της γιορτής. Αυτή η προσέγγιση τους επιτρέπει να εμπλέκουν τους γονείς και μέλη της κοινότητας στη διοργάνωση της εκδήλωσης, αναδεικνύοντας τους στόχους της γιορτής και πώς αυτοί μπορούν να επιτευχθούν σε συνεργασία με τα παιδιά τους. Έτσι, αποδίδεται μεγάλη αξία στη σχέση ανάμεσα στο σχολείο και την οικογένεια καθώς και στους τρόπους με τους οποίους είναι δυνατόν να αξιοποιηθεί αυτή η σχέση, ώστε να συντελείται αποτελεσματική μάθηση, καταξιώνοντας παράλληλα τους εκπαιδευτικούς και συμβάλλοντας στην αναγνώριση του έργου τους.
Ο ρόλος των Γονέων
Κατ’ επέκταση, η γονεϊκή εμπλοκή στη διαδικασία ετοιμασίας ή παρουσίασης της γιορτής των παιδιών τους μπορεί να είναι ενεργητική. Οι γονείς μπορούν να ετοιμάσουν δραστηριότητες, παιχνίδια, να συμμετέχουν στην εκδήλωση παίζοντας κάποιο μουσικό όργανο, διαβάζοντας ένα παραμύθι, διδάσκοντας θεατρικό παιχνίδι, ή υποδυόμενοι κάποιο ρόλο. Μπορούν επίσης να ετοιμάσουν κεραστικά, να τραγουδήσουν, να διδάξουν χορό ή να συμμετέχουν με άλλες συναφείς δραστηριότητες στη βάση της ειδικότητας τους και των ενδιαφερόντων τους.
Το επιστέγασμα μιας τέτοιας προσπάθειας αποτελεί συνήθως η απόλαυση της γιορτής από γονείς και παιδιά, με χαρά, χωρίς αγωνία και πίεση για το αποτέλεσμα, αφού το θέμα της γιορτής και η προετοιμασία της ανταποκρίνονται στις ανάγκες, στις ατομικές διαφορές καθώς και στα ενδιαφέροντα των παιδιών τους. Το κάθε παιδί επιλέγει τον ρόλο του στη γιορτή και έχει την ευκαιρία να αναδείξει τις δυνατότητές του. Τέτοιες εκδηλώσεις βοηθούν τους γονείς να παρατηρήσουν την πρόοδο και την ανάπτυξη των παιδιών τους.
Πρόβες χωρίς Ουσία ή Μαθησιακή Εμπειρία;
Η διοργάνωση οποιασδήποτε εκδήλωσης αποτελεί ένα σημαντικό εγχείρημα και πρόκληση για τον σύγχρονο εκπαιδευτικό αλλά και όλα τα μέλη της σχολικής μονάδας. Οι σχολικές γιορτές χρειάζεται να έχουν συγκεκριμένη θέση και αποστολή στο Αναλυτικό Πρόγραμμα. Να αναδεικνύουν την καλλιτεχνική και πολιτιστική τους διάσταση και να συμβάλλουν στην παροχή αγωγής και παιδείας στις νέες γενιές. Για την επίτευξη αυτού του σκοπού δεν πρέπει να αλλοιωθούν, να καταλήξουν δηλαδή σε φορμαλιστικές επιβιώσεις μουσειακού τύπου, αναντίστοιχες των αναγκών της σημερινής εκπαίδευσης και να μετατραπούν σε δράσεις διεκπεραιωτικού χαρακτήρα. Δεν μπορεί να είναι απλουστευτικές και ακαλαίσθητες.
Αντιθέτως, πρέπει να ενθαρρύνουν τη συμμετοχή της μαθητικής κοινότητας, την ψυχική και πνευματική καλλιέργεια των μαθητών και να αναδεικνύουν τις δεξιότητες και τα ενδιαφέροντά τους. Να αποτελούν πραγματική πολιτιστική εκδήλωση που αφορά όλο το δυναμικό της σχολικής μονάδας και να προβάλλουν τη φυσιογνωμία του. Ο κοινός στόχος που μοιράζονται όσοι συμμετέχουν σε ένα τέτοιο σημαντικό γεγονός διασφαλίζει την ουσιαστική επικοινωνία και την εποικοδομητική συνεργασία των μελών της κάθε ομάδας, αλλά και των διαφορετικών ομάδων μεταξύ τους. Το κάθε μέλος αποτελεί πλούσια πηγή ιδεών, προτάσεων και πληροφοριών για τα υπόλοιπα μέλη. Η αλληλεπίδραση αυτή βοηθά τους μαθητές να γνωρίσουν και να εκτιμήσουν τις διαφορετικές ιδέες και να καλλιεργήσουν την ικανότητά τους να καταλαβαίνουν την επιθυμία του άλλου.
Τα σχολεία είναι για τα παιδιά! Ας αναλογιστούμε τι χρειάζεται να προσφέρουμε ως εκπαιδευτικοί έτσι ώστε η κάθε σχολική γιορτή να αποτελεί μια μοναδική εμπειρία μάθησης και προβολής της προσωπικότητας αλλά και των δυνατοτήτων του κάθε παιδιού!
* Η κυρία Νάσια Χαραλάμπους, είναι Λειτουργός Πανεπιστημίου Κύπρου, Εκπαιδευτικός και Εκπαιδεύτρια Εκπαιδευτικών
