Όπλο του πολίτη που νοιάζεται για την ποιότητα των θεσμών είναι η λογική. Να αναζητεί τα γεγονότα, να διακρίνει αξίες που καταστατικά διέπουν τη λειτουργία των θεσμών, και να ελέγχει τα λογικά ερείσματα των αποφάσεών τους. Όπως άριστα γνώριζε ο Σωκράτης, ο λογικός έλεγχος απο-καλύπτει.
Η Ανεξάρτητη Αρχή κατά της Διαφθοράς (εφεξής: Αρχή) ερεύνησε καταγγελία κατά του βοηθού γενικού εισαγγελέα (εφεξής: Βοηθός ΓΕ) κ. Σάββα Αγγελίδη. Η καταγγελία περιλάμβανε ισχυρισμό ότι ο Βοηθός ΓΕ ανέστειλε ποινική δίωξη κατηγορουμένου, του οποίου ήταν δικηγόρος πριν αναλάβει το αξίωμά του. Η Αρχή κλήθηκε να αποφανθεί κατά πόσον η ενέργεια αυτή του Βοηθού ΓΕ εμπλέκει σύγκρουση συμφέροντος (παραβιάζει το ασυμβίβαστο) και, συνεπώς, είναι δυνατόν να αποτελεί κατάχρηση εξουσίας.
Η Αρχή ερεύνησε καθηκόντως την καταγγελία. Τι διαπίστωσε; «Είναι παραδεκτό», παρατηρεί, «ότι ο Βοηθός Γενικός Εισαγγελέας είχε λάβει και υπογράψει την απόφαση για αναστολή ποινικής δίωξης του Κατηγορουμένου, τον οποίο είχε εκπροσωπήσει σε προγενέστερο χρόνο ως δικηγόρος σε άλλη ποινική υπόθεση» (ανακοίνωση Αρχής 29/12/23). Η Ελεγκτική Υπηρεσία το διατύπωσε πιο ξεκάθαρα: «ο Βοηθός ΓΕ ήταν στο πρόσφατο παρελθόν προσωπικά δικηγόρος σε πρόσωπο που κατηγορείτο για πολύ σοβαρό κακούργημα» (ανακοίνωση, 29/12/23).
Γνωρίζουμε, λοιπόν, ένα γεγονός: ο Βοηθός ΓΕ κ. Αγγελίδης έλαβε μία σημαντική απόφαση για αναστολή ποινικής δίωξης κατηγορουμένου, ο οποίος ήταν παλαιότερα πελάτης του. Τι άλλα γεγονότα γνωρίζουμε; Η Ελεγκτική Υπηρεσία βεβαιώνει ότι «στην υπόθεση την οποία ανέστειλε ο Βοηθός Γενικού Εισαγγελέα, δικηγόρος του κατηγορούμενου ήταν και πάλι το δικηγορικό Γραφείο στο οποίο ήταν προηγουμένως συνεταίρος ο κ. Σάββας Αγγελίδης. Στο Γραφείο αυτό εξακολουθεί να εργάζεται η σύζυγός του» (ανακοίνωση, 30/12/23). Με άλλα λόγια, ο κατηγορούμενος ήταν και πρώην πελάτης του κ. Αγγελίδη και νυν πελάτης του πρώην δικηγορικού γραφείου του.
Αυτά είναι τα γεγονότα. Ποια είναι η αξία που καταστατικά διέπει τη λήψη αποφάσεων ενός αξιωματούχου; Ότι οι αποφάσεις του υπηρετούν αποκλειστικά τον θεσμό που διακονεί (εν προκειμένω, την απόδοση δικαιοσύνης - θεσμικό συμφέρον). Αν ένας αξιωματούχος ασκεί την κρίση του σε ένα πλαίσιο στο οποίο υπάρχουν ενδείξεις ότι ενδεχομένως υπεισέρχονται προσωπικές δεσμεύσεις ή υποχρεώσεις, δυνητικά αντικρουόμενες με το θεσμικό συμφέρον που καταστατικά υπηρετεί, τότε ο αξιωματούχος αυτός εμπλέκεται σε σύγκρουση συμφέροντος – καλείται να υπηρετήσει δύο αντικρουόμενα συμφέροντα (θεσμικό και προσωπικό). Σε τέτοια περίπτωση, δεν μπορούμε να εμπιστευτούμε την ακεραιότητα της κρίσης του και γι’ αυτό πρέπει να εξαιρεθεί από τη λήψη απόφασης. Ο κ. Αγγελίδης δεν εξαιρέθηκε.
Ας κρίνουμε τώρα με όρους λογικού συλλογισμού την απόφαση της Αρχής να απαλλάξει τον Βοηθό ΓΕ από ενδεχόμενη κατάχρησης εξουσίας. Με βάση τα προαναφερθέντα γεγονότα (προκείμενη #1) και την καταστατική αξία που διέπει τον ρόλο του Βοηθού ΓΕ περί σύγκρουσης συμφέροντος (προκείμενη #2), συμπεραίνουμε ότι ο Βοηθός ΓΕ κ. Αγγελίδης τελούσε σε σύγκρουση συμφέροντος, όταν έλαβε την απόφαση για αναστολή της ποινικής δίωξης του συγκεκριμένου κατηγορουμένου. Ερώτημα: Η διαπίστωση της σύγκρουσης συμφέροντος (ασυμβίβαστο) ενός αξιωματούχου δεν αποτελεί ένδειξη ενδεχόμενης κατάχρησης εξουσίας; Γιατί η Αρχή καταλήγει στο αντίθετο συμπέρασμα;
Σύμφωνα με την ανακοίνωση της Αρχής, ο κ. Αγγελίδης «δεν συνέδεσε το εν λόγω πρόσωπο και όνομα [τον κατηγορούμενο] με αυτό του πρώην πελάτη του». Με άλλα λόγια, ο Βοηθός ΓΕ ισχυρίζεται ότι δεν είχε αντιληφθεί ότι ο κατηγορούμενος ήταν πρώην πελάτης του. Κακώς, κάκιστα. Πρόκειται για μείζονα παράλειψη στη διεκπεραίωση του ρόλου του για την οποία φέρει αποκλειστικά την ευθύνη.
Όπως παρατηρεί το Πόρισμα Πολυβίου για το Μαρί, οι αξιωματούχοι έχουν «προσωπική ευθύνη» για «συγκεκριμένες ενέργειες ή παραλείψεις» τους. «Στο βαθμό που [αξιωματούχοι] δεν έπραξαν ή παρέλειψαν να πράξουν το οφειλόμενο ή επέδειξαν αδράνεια ή ολιγωρία ή αμέλεια», παρατηρεί το Πόρισμα, «προκύπτει ευθύνη και δεν μπορεί η υποκειμενική έλλειψη γνώσης ή η μη αντίληψη και κατανόηση των κινδύνων να θεωρηθεί ως επαρκής υπεράσπιση ή άλλοθι» (σ. 259). Με άλλα λόγια, η άγνοια δεν απαλλάσσει από ευθύνες. Ο αξιωματούχος όφειλε να γνωρίζει.
Πώς αναλάβατε την ευθύνη Βοηθέ ΓΕ κ. Αγγελίδη για την αμέλεια ή ολιγωρία σας να αντιληφθείτε ότι ο κατηγορούμενος που ευνοούσε η απόφασή σας ήταν πρώην πελάτης σας; Γιατί Επίτροπε Διαφάνειας της Αρχής κ. Πογιατζή η Αρχή έκανε αποδεκτό τον ισχυρισμό του κ. Αγγελίδη περί άγνοιας; Πώς γνωρίζετε ότι δεν είναι επιτηδευμένη άγνοια; Δεν είναι αντικειμενικά υπεύθυνος ένας αξιωματούχος για σημαντικές παραλείψεις στην άσκηση των καθηκόντων του; Πόσο σωστά ασκεί τα καθήκοντά της η Αρχή, όταν δεν αμφισβητεί αυτοεξυπηρετικούς ισχυρισμούς υπό έρευνα αξιωματούχων;
Ήταν η πρώτη φορά που ο κ. Αγγελίδης εμπλέκεται σε σύγκρουση συμφέροντος; Όχι. Αναφέρει η Έκθεση της Επιτροπής Νικολάτου για τις κατ’ εξαίρεση πολιτογραφήσεις: «Προκύπτει όμως θέμα ενδεχόμενης σύγκρουσης συμφερόντων αναφορικά με τον τέως Υπουργό Συγκοινωνιών και Έργων κ. Μάριο Δημητριάδη […] και τον τέως Υπουργό Άμυνας κ. Σάββα Αγγελίδη μέσω του δικηγορικού γραφείου στο οποίο εργάζεται συνδεδεμένο με αυτόν πρόσωπο. Οι πιο πάνω πρώην Υπουργοί, συμμετείχαν στις συνεδριάσεις των Υπουργικών Συμβουλίων όπου εγκρίθηκαν πολιτογραφήσεις επενδυτών που προωθούνταν από τα συνδεδεμένα με αυτούς δικηγορικά γραφεία και είχαν δικαίωμα ψήφου. Περαιτέρω, συμμετείχαν στις συζητήσεις που λάμβαναν χώρα για αλλαγή των κριτηρίων του προγράμματος. Οι πρώην Υπουργοί όφειλαν, όχι μόνο να ενεργούν με απόλυτη αμεροληψία αλλά και να φαίνονται ότι ενεργούν κατ’ αυτόν τον τρόπο […]. Η μη αναφορά, σε οποιαδήποτε συνεδρία του Υπουργικού Συμβουλίου που συμμετείχαν ότι δικηγορικό γραφείο συνδεδεμένο με αυτούς προωθούσε αιτήσεις πολιτογραφήσεων, ερχόταν σε αντίθεση με τη Χάρτα που υπέγραψαν ότι θα τηρούσαν» (σ. 226). Με λίγα λόγια: ο κ. Αγγελίδης ολιγώρησε και στο παρελθόν στον εντοπισμό ασυμβίβαστου.
Τι συμβαίνει σε θεσμικά ώριμες χώρες, όταν διαπιστώνεται ότι δημόσιοι αξιωματούχοι δεν τηρούν το ασυμβίβαστο; Θα επανέλθω στο επόμενο άρθρο.
*Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και αντεπιστέλλον μέλος της Κυπριακής Ακαδημίας Επιστημών, Γραμμάτων και Τεχνών (www.htsoukas.com)
