Οποιαδήποτε μεταπανδημική συζήτηση γύρω από τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία οφείλει να αντιμετωπίζει –ή τουλάχιστον να ξαναθέτει– ίσως το βασικότερο αναπάντητο ερώτημα: τι μάθαμε για την αναπηρία μέσα από την πανδημία;
Όσοι και όσες από εμάς νοούμαστε «αρτιμελείς», βιώσαμε το οδυνηρό βίωμα του αναγκαστικού εγκλεισμού, τη συνεπακόλουθη κρίση των κοινωνικών μας σχέσεων και το ενδεχόμενο της ακαριαίας μετάβασης από την κατηγορία «ασφαλής, υγιής και ελεύθερος» στην κατηγορία «ανασφαλής, ασθενής και περιορισμένος» μέσα από την εμφάνιση δύο γραμμών σε ένα rapid test.
Η πανδημία αποτέλεσε ένα πεδίο όπου κατέστη σαφές ότι η αναπηρία δεν είναι μια ατομική συνθήκη διαβίωσης αλλά μια κοινωνική σχέση. Αντιληφθήκαμε ότι η αναπηρία δεν είναι μόνο ένας κωδικός στον επιδοματικό προϋπολογισμό κάποιας διεύθυνσης του Υπουργείου Οικονομικών. Κατανοήσαμε ότι η πρόσληψη της αναπηρίας ως αποκλειστικά ορατού χαρακτηριστικού ενός ατόμου είναι επί της αρχής προβληματική. Φέρουμε όλοι και όλες τη δική μας και τη συλλογική μας αναπηρία. Ακόμα και αν αυτή δεν ορίζεται από νομικά έγγραφα ή δεν περιλαμβάνεται στην εκάστοτε κοινωνική πολιτική.
Η Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία του 2022 (3 Δεκεμβρίου) θα ανατείλει σε έναν πλανήτη όπου τα άτομα με αναπηρία ήδη ζουν χειρότερα σε σχέση με το πανδημικό 2021. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του European Disability Forum (Οκτώβριος 2022), ενώ ο πληθωρισμός καλπάζει, τα επιδόματα και οι μισθοί των ατόμων με αναπηρία μένουν ίδια ή μειώνονται. Την ίδια στιγμή, οι υποστηρικτικές τεχνολογίες ακριβαίνουν ραγδαία αποκόπτοντας περαιτέρω τα άτομα με αναπηρία από την εργασία, και έτσι, απειλώντας τα με φτωχοποίηση. Επίσης, το αυξανόμενο κόστος της ενέργειας που θα επιφέρει μείωση της θέρμανσης, θα επιβαρύνει τις χρόνιες παθήσεις και τις αναπηρίες. Και όλα αυτά, μόνο στην ανεπτυγμένη Ευρώπη της οποίας ο πληθυσμός ανέρχεται μόλις στο 9,78% του αντίστοιχου παγκόσμιου.
Ο Διεθνής Οργανισμός Εργασίας υπολογίζει τα άτομα με αναπηρία στο 1 δισ. δηλαδή στο 15% του παγκόσμιου πληθυσμού, εκ των οποίων το 80% είναι παραγωγικής ηλικίας. Στις ανεπτυγμένες χώρες, όσον αφορά στην εργασία, τα άτομα με αναπηρία υπολείπονται των υπολοίπων κατά 34% ενώ στις νεαρές ηλικίες, τα άτομα με αναπηρίες είναι τουλάχιστον δυο φορές περισσότερο πιθανό να βρεθούν εκτός εργασίας. Στις, δε, αναπτυσσόμενες χώρες, αυτά τα ποσοστά θεωρείται ότι είναι κατά πολύ υψηλότερα.
Η παράθεση ποσοστών αφ’ εαυτής δεν άλλαξε ποτέ τίποτε. Επιπλέον, σε έναν πλανήτη που απειλείται με περιβαλλοντική κατάρρευση, που αυτοκαταστρέφεται με πολέμους και σφαγές αμάχων, σ’ έναν κόσμο που «συνήθισε την όψη του τέρατος», ίσως πια αυτά τα ποσοστά, όσο δραματικά κι αν είναι, να μην συγκινούν. Γιατί, τελικά, αυτό που λείπει από τις κοινωνίες μας δεν είναι οι στατιστικές αλλά η συνειδητοποίηση ότι σε έναν επικίνδυνο κόσμο, η αναπηρία δεν υπάρχει κάπου στο φανταστικό επέκεινα π.χ. μιας κινηματογραφικής ταινίας ούτε στο «πυρ το εξώτερον» της προσωπικής ατυχίας. Μόνο κατά τον πρώτο χρόνο της πανδημίας, οι σοβαρές καταθλιπτικές διαταραχές (κατ’ εξοχήν αναπηρία σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας) αυξήθηκαν παγκοσμίως κατά 28%. Ας αναλογιστούμε πόσοι γνωστοί μας αν όχι εμείς οι ίδιοι δεν είδαν συναφή συμπτώματα τα τελευταία χρόνια.
Όσο οι κρατικές πολιτικές, η εκπαίδευση και οι θεσμοί αντιμετωπίζουν την αναπηρία σαν ατομική συνθήκη και όχι σαν σχέση, τα προβλήματα για όλους μας, ανάπηρους και μη, θα παραμένουν. «Η αναπηρία προκύπτει από τη διάδραση ενός ατόμου με κάποια πάθηση όπως εγκεφαλική παράλυση, σύνδρομο Down και κατάθλιψη με άλλους ανθρώπινους ή περιβαλλοντικούς παράγοντες όπως οι αρνητικές συμπεριφορές, η έλλειψη πρόσβασης στις μεταφορές και στα δημόσια κτίρια και η περιορισμένη κοινωνική υποστήριξη», σύμφωνα με τον ορισμό του ΠΟΥ.
Η πανδημία και ο πόλεμος που ξαναχτυπά την Ευρώπη πρέπει επιτέλους να αποτελέσουν αφορμή για να καλλιεργηθεί παντού το ισχυρότερο εργαλείο αλλαγής της αντιμετώπισης της αναπηρίας. Και αυτό δεν είναι άλλο από την ενσυναίσθηση, την κατανόηση δηλαδή ότι στην αναπηρία δεν υπάρχει, από τη μία, ο ανάπηρος, κι από την άλλη «εμείς». Είμαστε τμήματα ενός κοινωνικού οργανισμού που όταν αφήνει αδρανή κάποια τμήματά του, τότε η ακαμψία δεν απειλεί μόνο εκείνα τα παραμελημένα τμήματα αλλά όλους μας.
Το Center for Social Innovation - CSI (csicy.com) είναι οργανισμός με έδρα την Κύπρο που αναπτύσσει και εισηγείται παρεμβατικές λύσεις σε συστημικά, κοινωνικά, εκπαιδευτικά και οικονομικά προβλήματα. Στόχος του οργανισμού είναι να συμβάλει στην ποιότητα ζωής της εκάστοτε κοινότητας στην οποία απευθύνεται και με την οποία συνδιαμορφώνεται η κάθε παρέμβαση. Στην παρούσα φάση, το CSI συμμετέχει ως εταίρος από την Κύπρο σε ευρωπαϊκά προγράμματα για την αναπηρία όπως τα RRME, Front Winners, COLPBALL, Slide, SSDE-HE,C.A.R.E.
Ο κ. Βαγγέλης Γέττος είναι νομικός, Project Manager του Center for Social Innovation
