Ολοι οι υποψήφιοι έχουν παρουσιάσει τα εκλογικά τους προγράμματα, συμμετείχαν σε συζητήσεις και διέσχισαν απ’ άκρου εις άκρον τη χώρα για να πείσουν τους πολίτες ότι είναι οι πιο κατάλληλοι. Πολλοί τομείς πολιτικής υπήρξαν αντικείμενα εκτενών διακηρύξεων και ωρών τηλεοπτικών συζητήσεων. Ωστόσο, ένας τομέας που έχει λάβει ελάχιστη κάλυψη, αν και επηρεάζει καθημερινά τη ζωή όλων, είναι αυτός της κινητικότητας. Είτε οι υποψήφιοι έχουν περιορισμένη τεχνογνωσία στην κινητικότητα στις ομάδες στήριξης τους, είτε για κάποιο λόγο πιστεύουν ότι δεν είναι ένα ζήτημα που κερδίζει ψήφους.
Στην πραγματικότητα, η κινητικότητα στην Κύπρο αντιμετωπίζει μια σειρά από προκλήσεις, όπως η συμφόρηση, η ατμοσφαιρική ρύπανση και η έλλειψη βιώσιμων μέσων μεταφοράς. Προκειμένου να αντιμετωπιστούν αυτές οι προκλήσεις και να δημιουργηθεί ένα πιο βιώσιμο και αποτελεσματικό σύστημα μεταφορών, ο νέος πρόεδρος πρέπει να υιοθετήσει μια συνολική και καινοτόμο προσέγγιση. Θα πρέπει να ληφθούν υπόψη τα ακόλουθα:
Το υφιστάμενο σύστημα μεταφορών πρέπει να αναθεωρηθεί με έμφαση στην οικονομική, περιβαλλοντική και κοινωνική βιωσιμότητα. Αυτό θα μπορούσε να περιλάβει την εισαγωγή νέων πολιτικών και στρατηγικών, όπως η προτεραιοποίηση των μέσων μαζικής μεταφοράς και των ενεργών μέσων κυκλοφορίας (περπάτημα, ποδήλατο, μικροκινητικότητα), η εφαρμογή αστικών διοδίων (congestion charging) σε περιοχές με κυκλοφοριακή συμφόρηση και η σωστή διαχείριση στάθμευσης για τη μείωση της συμφόρησης και την ενθάρρυνση της χρήσης βιώσιμων μέσων μεταφοράς. Επιπλέον, ο πρόεδρος θα πρέπει να επιδιώξει να προωθήσει την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών και υποδομών, όπως τα ηλεκτρικά και αυτόνομα οχήματα, για να συμβάλει στη δημιουργία ενός πιο αποτελεσματικού και βιώσιμου συστήματος μεταφορών.
Κυκλοφοριακή συμφόρηση, ατμοσφαιρική ρύπανση και έλλειψη βιώσιμων μέσων μεταφοράς χρήζουν άμεσης αντιμετώπισης
Η αειφόρος ανάπτυξη πρέπει να αποτελεί τη βάση όλων των τομεακών πολιτικών, με τον νέο πρόεδρο να δίνει το παράδειγμα. Αυτό θα μπορούσε να περιλάβει επενδύσεις σε πράσινες υποδομές και συστήματα μεταφορών, καθώς και προώθηση βιώσιμων μεταφορών, όπως το ποδήλατο και το περπάτημα. Ο πρόεδρος ενδείκνυται να δώσει το παράδειγμα χρησιμοποιώντας τα μέσα μαζικής μεταφοράς και μη μηχανοκίνητα μέσα για προσωπική κινητικότητα και προωθώντας το ποδήλατο και το περπάτημα μέσω εκστρατειών ανάπτυξης υποδομών και ευαισθητοποίησης. Ο πρόεδρος θα πρέπει επίσης να εργαστεί για να ευαισθητοποιήσει το κοινό ως προς τη σημασία των βιώσιμων μεταφορών και να ενθαρρύνει τον ιδιωτικό τομέα να επενδύσει σε βιώσιμα μέσα μετακίνησης. Οι δράσεις στον τομέα των μεταφορών πρέπει να είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με αντίστοιχες δράσεις στους τομείς της χρήσης γης, ενέργειας, περιβάλλοντος, οικονομίας, τουρισμού και υγείας.
Το υφιστάμενο επενδυτικό μοντέλο στις μεταφορές, το οποίο δίνει προτεραιότητα στην κυκλοφορία οχημάτων, πρέπει να μεταρρυθμιστεί ώστε να διοχετεύονται περισσότεροι πόροι στην ανάπτυξη των δημόσιων μεταφορών και των μη μηχανοκίνητων μέσων μεταφοράς. Αυτό θα απαιτήσει σημαντικές επενδύσεις και ο πρόεδρος θα πρέπει να συνεργαστεί με τον ιδιωτικό τομέα για να διασφαλίσει ότι αυτές οι επενδύσεις γίνονται με στρατηγικό και αποτελεσματικό τρόπο. Το ποσό της απαιτούμενης επένδυσης θα εξαρτηθεί από τους συγκεκριμένους στόχους και τις στρατηγικές του σχεδίου, αλλά θα πρέπει να είναι αρκετά μεγάλο ώστε να οδηγήσει σε σημαντικές αλλαγές και βελτιώσεις στο υφιστάμενο σύστημα μεταφορών. Μια πρόχειρη εκτίμηση θα μπορούσε να είναι τουλάχιστον 1-2% του ΑΕΠ της χώρας, δηλαδή μερικές εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ. Σημαντικό ρόλο θα διαδραματίσουν προς τον σκοπό αυτό πιστώσεις από κοινοτικούς πόρους.
Θα πρέπει να εξεταστεί η ανάπτυξη ενός σιδηροδρομικού συστήματος που θα συνδέει μεγάλα αστικά κέντρα μεταξύ τους και με τις πύλες εισόδου στην Κύπρο. Αυτό θα μπορούσε να βοηθήσει στη μείωση της συμφόρησης, στη συρρίκνωση των εκπομπών ρύπων, στην προώθηση της βιώσιμης κινητικότητας και στην παροχή πιο αποτελεσματικών και βολικών επιλογών μεταφοράς τόσο για τους κατοίκους όσο και για τους επισκέπτες. Μια μελέτη για την αξιολόγηση όλων των πτυχών ενός νέου σιδηροδρομικού συστήματος θα πρέπει να ανατεθεί στις πρώτες ημέρες της νέας Προεδρίας. Θα πρέπει επίσης να εξεταστεί η εισαγωγή συστημάτων τραμ τουλάχιστον στη Λευκωσία και τη Λεμεσό. Η μελέτη σκοπιμότητας που ήδη εκπονήθηκε για τραμ στη Λευκωσία το 2015, η οποία κατέδειξε τη βιωσιμότητά του, παρέχει στέρεες βάσεις για την υλοποίηση ενός συστήματος τραμ στην πόλη.
Πρέπει να εξεταστεί η θέσπιση ενός πράσινου ταμείου, με στόχο την απανθρακοποίηση της χώρας. Αυτό το ταμείο θα μπορούσε να το διαχειρίζεται μια κρατική υπηρεσία, με εισροές από διάφορες πηγές. Οι πόροι του ταμείου θα πρέπει να διατίθενται σε διάφορους τομείς, συμπεριλαμβανομένων των μεταφορών, για την υποστήριξη της ανάπτυξης βιώσιμων υποδομών, υπηρεσιών και τεχνολογιών. Για να γίνει αυτό, θα πρέπει να προηγηθεί η ανάπτυξη ενός συγκεκριμένου πλαισίου πολιτικής για το ταμείο, συμπεριλαμβανομένων των στρατηγικών, των στόχων και του πεδίου εφαρμογής του, καθώς και προσδιορισμός των διαφόρων πηγών εισροών, όπως οι φόροι άνθρακα και οι επενδύσεις του ιδιωτικού τομέα.
Η πολεοδομική ανάπτυξη και ο σχεδιασμός κινητικότητας πρέπει να ενοποιηθούν. Επί του παρόντος, οι δύο τομείς λειτουργούν ανεξάρτητα, με αποτέλεσμα την άναρχη αστική εξάπλωση σε όλες τις πόλεις. Ο νέος πρόεδρος θα πρέπει να εισαγάγει έναν μηχανισμό και διαδικασίες ώστε οι δύο τομείς να αναπτύσσονται με ολοκληρωμένο και συνεκτικό τρόπο. Απαιτείται πρώτιστα η ανάπτυξη ξεκάθαρου οράματος συνδυαστικά για βιώσιμες μεταφορές και πολεοδομικό σχεδιασμό και στη συνέχεια η σύσταση διυπουργικής ομάδας εργασίας ή διυπηρεσιακής επιτροπής για τον συντονισμό και την ενσωμάτωση των πολιτικών και πρωτοβουλιών κινητικότητας και πολεοδομικού σχεδιασμού καθώς και η συνεργασία και ο συντονισμός των υπουργείων μεταφορών, εσωτερικών και περιβάλλοντος.
Θα πρέπει επίσης να επανεξεταστεί η χρησιμότητα και ο ρόλος του Πολεοδομικού Συμβουλίου και να ενισχυθεί σημαντικά η δημόσια συμμετοχή και διαβούλευση σχετικά με δράσεις μεταφορών και κινητικότητας για να διασφαλιστεί ότι λαμβάνονται υπόψη οι ανάγκες και οι προοπτικές των τοπικών κοινοτήτων. Θα πρέπει να συσταθεί εθνική αρχή μεταφορών για αποτελεσματικότερη και ολοκληρωμένη διαχείριση του συστήματος μεταφορών. Αυτή η αρχή θα είναι υπεύθυνη για το συντονισμό και τη διαχείριση των πολιτικών και των δράσεων μεταφορών σε ολόκληρη τη χώρα. Τα οφέλη μιας τέτοιας αρχής είναι:
- Συντονισμός πολιτικών, προγραμμάτων και δράσεων μεταφορών σε διάφορα επίπεδα κυβέρνησης και φορέων.
- Εξορθολογισμός της διαδικασίας λήψης αποφάσεων και μείωση των γραφειοκρατικών φραγμών στην εφαρμογή των δράσεων στον τομέα των μεταφορών.
- Παροχή ενός ενιαίου σημείου επαφής για τα ενδιαφερόμενα μέρη, όπως οι πάροχοι υπηρεσιών μεταφορών, οι επιχειρήσεις και το κοινό.
- Βελτίωση της αποδοτικότητας και της αποτελεσματικότητας των υπηρεσιών μεταφορών μέσω καλύτερου σχεδιασμού, διαχείρισης και επενδύσεων.
- Διασφάλιση της ευθυγράμμισης των δράσεων στον τομέα των μεταφορών με ευρύτερες εθνικές στρατηγικές και στόχους.
Η συγκεκριμένη δομή, οι λειτουργίες και οι αρμοδιότητες μιας εθνικής αρχής μεταφορών θα εξαρτώνται από τις συγκεκριμένες ανάγκες της Κύπρου, αλλά παραδείγματα από άλλες χώρες, όπως η Μάλτα, η Ιρλανδία, η Φινλανδία, η Εσθονία, η Σκωτία, η Νέα Ζηλανδία και η Δανία μπορούν να παρέχουν πολύτιμη καθοδήγηση.
*O Μιχάλης Λαμπρινός είναι συγκοινωνιολόγος, σύμβουλος Μεταφορών και Κινητικότητας.
