Kathimerini.com.cy
Ξεκαθαρίζω ήδη από τον τίτλο του σύντομου άρθρου μου, ώστε να αποφευχθούν παρεξηγήσεις, ότι όσα θα παραθέσω στις επόμενες γραμμές, δανειζόμενος την κοφτερή ματιά του κινηματογράφου, δεν αποτελούν κανενός είδους απάντηση που στοχεύει σ’ ένα βέβαιο «ναι» ή σ’ ένα απόλυτο «όχι», σ’ ένα «πρέπει» ή σ’ ένα «δεν πρέπει», συζητώντας την πρόκληση της ευθανασίας. Προτού περάσω στις πολύ αξιόλογες ταινίες, που θίγουν με τρόπο καθηλωτικό το ζήτημα επί της μεγάλης οθόνης και επί τάπητος, θα ήθελα να κάνω μία αναγκαία διάκριση: δουλειά του επιστήμονα θεολόγου (ή του ακαδημαϊκού θεολόγου, αν προτιμούμε) δεν είναι να κηρύττει ποιμαντικά, ούτε να ορίζει την πίστη, όπως το έκαναν οι Σύνοδοι της Εκκλησίας, χωρίς να σημαίνει ότι αυτά, αν είναι μέλος της Εκκλησίας, κληθεί και επιθυμεί να τα επιχειρήσει, δεν μπορεί να τα πράξει ορθά και εποικοδομητικά. Εργασία του επιστήμονα θεολόγου και των θεολογικών σχολών είναι να ερευνούν πολύπλευρα και εις βάθος και να στοχάζονται με ανάλογο τρόπο στις μελέτες τους στο πλαίσιο της ακαδημαϊκής ελευθερίας χωρίς τον φόβο της λογοκρισίας ή της ετεροχρονισμένης ιεράς εξέτασης των φονταμενταλιστών της θρησκοληψίας. Εξάλλου, η Εκκλησία ως σώμα πιστών καλείται να αντλήσει με σοφία και απροκατάληπτα από τους καρπούς της ακαδημαϊκής έρευνας και συζήτησης, γιατί ουδέποτε ο εκκλησιαστικός λόγος –στην αυθεντική του μορφή– δεν υπήρξε αντιεπιστημονικός και ανορθολογικός. Διάκριση λοιπόν, αλλά όχι διαχωρισμός.
Προχωρώ ευθύς στο θέμα μας, ομολογώντας πως δεν έχω εντρυφήσει στον κλάδο της Βιοηθικής που υπάρχει για χρόνια και στις θεολογικές σχολές εν Ελλάδι και μελετά τέτοια θέματα με τον φακό των βασικών αρχών της Ηθικής, που είναι άρρηκτα δεμένη με τις αρχές πίστης, αλλά έχω μελετήσει την ευθανασία ως εκπαιδευτικός που χρειάστηκε να τη συζητήσει για χρόνια στην Αγγλική Σχολή και είμαι πεπεισμένος ότι οι οπτικές γωνίες που οι κινηματογραφιστές στις εν λόγω ταινίες την αντικρίζουν –ως μείζονα πρόκληση και έσχατη επιλογή– είναι ιδιαιτέρως αποκαλυπτικές. Στέκομαι λοιπόν με ειλικρίνεια απέναντί σας και υποστηρίζω πως η προσέγγιση την οποία υπηρετώ ως συγγραφέας για αρκετά χρόνια –αυτή της φιλόκαλης αισθητικής, που φέρνει τη σύγχρονη θεολογία σε διάλογο με τις τέχνες και ασφαλώς με τον κινηματογράφο–, είναι εκ των ων ουκ άνευ για να στοχαστούμε ολιστικά επάνω στην ευθανασία. Ας ακουστεί απόλυτο: κανένας διάλογος για θέματα υπαρξιακά με προεκτάσεις ανθρωπολογικές / κοινωνικές δεν μπορεί να αγνοεί τα σπουδαία έργα του κινηματογράφου, όπως δεν μπορεί να αγνοεί την ποίηση και τη λογοτεχνία, διαφορετικά θα είναι ελλιπής και φτωχότερος.
Στην ταινία Triage (2009) o Davis Tanovic περιλαμβάνει δύο στιγμιότυπα μάλλον αλληγορικά από τη δράση δύο Βρετανών φωτορεπόρτερ κατά τη διάρκεια ένοπλης σύρραξης στον Κουρδιστάν το 1989: ένα φορτηγό με βαριά τραυματισμένους καταφθάνει από τη μάχη, οι δύο ρεπόρτερ ακολουθούν αυτούς που τους μεταφέρουν σε σπηλιά, έτοιμοι να απαθανατίσουν τις ακραίες εικόνες που εκτυλίσσονται. Ο γιατρός, με ματωμένη τη λευκή ποδιά (μοιάζει πολύ με χασάπη) τους υποδέχεται και τους δίνει τυπικές οδηγίες που φαίνεται να γνωρίζουν, επιτρέποντάς τους να κάνουν τη δουλειά τους. Βασική ομολογία του: «δεν έχω εξαερισμό, δεν έχω τρεχούμενο νερό, δεν έχω φάρμακα…». Οι Βρετανοί φωτογραφίζουν με κομμένη την ανάσα τον γιατρό αυτόν να εξετάζει τα τραύματα και να δίνει στους τραυματίες ανάλογα με τη διάγνωση μία μπλε ή μία κίτρινη κάρτα. Όσοι παίρνουν κίτρινη δείχνουν ανακούφιση, αλλά κάποιος που παίρνει την μπλε, τραβάει τον ένα ρεπόρτερ από το μανίκι και τον εκλιπαρεί με λυγμούς… Περιβάλλον σκοτεινό και πνιγηρό, σαν αμοντάριστη λήψη από επείγοντα κατατρεγμένου νοσοκομείου. Στην επόμενη σκηνή οι 10 περίπου τραυματίες οδηγούνται με τάξη εκτός της σπηλιάς, σε πρόχειρα φορεία κι ένας –μάλλον Μουσουλμάνος– διαβάζει γονατιστός κάτι, ίσως απ’ το Κοράνι.
Ο γιατρός περνάει από πάνω τους και τους πυροβολεί έναν-έναν στο κεφάλι. Η μπλε κάρτα πέφτει από τον νεκρό χέρι του τελευταίου. Σίγουρα έχουν απαλλαγεί από τους αφόρητους πόνους· ίσως ο πυροβολισμός να ήταν και ανώδυνος… Ο γιατρός υψώνει τα χέρια και κάνει μια προσευχή.
Αν όντως οι κινηματογραφιστές δημιουργούν μια αλληγορία για την ευθανασία, τότε μας δείχνουν κυρίως αυτά που δεν θα πρέπει να ισχύσουν σε πολιτισμένες και συντεταγμένες μονάδες υγείας. Τα ακρότατα όρια του πολέμου δεν μπορούν να ισχύσουν σε συνθήκες ειρήνης, με πρώτο απ’ όλα την ακούσια, χωρίς συγκατάθεση θανάτωση, έστω κι αν αυτή σημαίνει το τέλος του πόνου. Όσο για τη θρησκεία (ή την Εκκλησία), προτού αποδεχθεί, προσευχηθεί ή ευλογήσει (ή προτού εναντιωθεί), οφείλει και να συζητήσει και να προνοήσει.
Ο κ. Παναγιώτης Θωμά είναι δρ Θεολογίας (Α.Π.Θ.), εκπαιδευτικός.
