Εδώ και μήνες οι σεναριογράφοι του Χόλυγουντ απεργούν, με αίτημα καλύτερες αμοιβές και δικαιότερους όρους απασχόλησης. Στον χορό των απεργιακών κινητοποιήσεων τους ακολούθησαν και οι ηθοποιοί, διατυπώνοντας αντίστοιχα αιτήματα. Η κλιμακούμενη –και πρώτη κοινή τους, έπειτα από το 1960– απεργία έχει καταστεί παγκοσμίως γνωστή, απειλώντας με παράλυση τη χρυσοφόρο βιομηχανία του θεάματος της δυτικής ακτής.
Λίγοι γνωρίζουν, ωστόσο, ότι μεταξύ των εντονότερων σημείων τριβής στις διαπραγματεύσεις των ενώσεων των ηθοποιών και των σεναριογράφων με εκείνη των εταιρειών παραγωγής συγκαταλέγεται η οριοθέτηση της χρήσης των αλγορίθμων στις κινηματογραφικές παραγωγές. Οι εταιρείες παραγωγής επιθυμούν να χρησιμοποιούν τεχνολογίες Αrtificial Intelligence (AI) για τη «σάρωση» ηθοποιών –κυρίως κομπάρσων– και τη δημιουργία ενός εικονικού προφίλ τους, το οποίο θα μπορούν να χρησιμοποιούν κατά το δοκούν στις παραγωγές τους.
Την ίδια στιγμή, το Netflix αναζητά ειδικό ΑΙ με αμοιβή από 300.000 δολάρια. Από τις 6 Ιουλίου 2023 προβάλλεται στην πλατφόρμα ισπανικό ριάλιτι, όπου η χρήση deep fake τεχνολογίας, δημιουργεί ψηφιακά απεικάσματα των διαγωνιζομένων, παραπλανώντας τους μετέχοντες.
Η επιρροή της ΑΙ στην παραγωγική διαδικασία συνιστά ζήτημα που εκλαμβάνεται ως μία νέα εν δυνάμει απειλή-αντίπαλος του ανθρώπου στη διελκυστίνδα της εργασίας. Δεν πρόκειται εντούτοις για καινοφανή προβληματική. Αντιθέτως, συνιστά τη μετανεωτερική εκδοχή ενός παλαιότατου προβλήματος, το οποίο θίγει για πρώτη φορά ο Αριστοτέλης στα «Πολιτικά» του, αναφερόμενος στη δουλοκτησία: Την επιρροή της αυτοματοποίησης, της αντικατάστασης δηλαδή του ανθρώπου από τεχνικά μέσα στην παραγωγική διαδικασία.
Η αντιμετώπισή του σήμερα δεν μπορεί να περιορίζεται σε φορμαλιστικές νομικές λύσεις. Τούτο, αναδεικνύουν τα ακόλουθα ιστορικά παραδείγματα:
Τη σκοτεινή περίοδο του Μεσαίωνα αναπτύσσονται επαναστατικές τεχνικές στη γεωργία, όπως η τρίχρονη αμειψισπορά, που βελτιώνουν σημαντικότατα την ποιότητα και ποσότητα των σιτηρών, ενώ η πρόοδος της μηχανικής άγει στην κατασκευή επιβλητικών ναών και κτηρίων. Η ανθρώπινη εργασία είναι απαραίτητη για την υλοποίηση των νέων τεχνικών, ωστόσο το προσδόκιμο ζωής περιορίζεται κάποτε στα 25 έτη, ενώ από το 1100 ώς το 1300 μ.Χ. καμία αύξηση του προσωπικού πλούτου στοιχειοθετείται! Στον αντίποδα, η ανάπτυξη των αυτοματοποιημένων παραγωγικών μεθόδων μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στις ΗΠΑ οδηγεί σε αύξηση της ανεργίας. Μολοντούτο, η ανεργία από το 1962 και εξής αναχαιτίζεται και το επίπεδο προσωπικής ευημερίας αυξάνεται, δίχως να ανασταλεί η τεχνολογική πρόοδος και να στοχοποιείται η αυτοματοποίηση.
Η πραγματική λύση στο –υπαρκτό και κρίσιμο– ζήτημα της επιρροής της ΑΙ στην εργασία δεν είναι επομένως ο στείρος περιορισμός της, αλλά κάτι πιο σύνθετο: Η λυσιτελής διανομή της παραγωγικής υπεραξίας που αυτή –δεδομένα– δημιουργεί σε όλο το φάσμα της κοινωνίας. Αυτό επιτυγχάνεται όχι με μεμονωμένες νομικές ρυθμίσεις, αλλά μέσα από μία ευρύτερη διεπιστημονική προσέγγιση, με στόχο τη θεσμική αναδιάρθρωση του παραγωγικού μοντέλου των σύγχρονων οικονομιών.
Ήδη οι καθηγητές του ΜΙΤ Darοn Acemoglu και Simon Johnson στο πρόσφατο έργο τους «Power and Progress», υιοθετώντας παρόμοιες θέσεις, θέτουν δύο θεμελιώδεις πυλώνες για την επίτευξη του στόχου αυτού: 1) Την επένδυση σε ΑΙ τεχνολογίες που δεν επιδιώκουν την αντικατάσταση του ανθρώπου, αλλά τον πολλαπλασιασμό του παραγωγικού του αμητού. 2) Την υιοθέτηση των κατάλληλων αντισταθμιστικών μέτρων, για τη σωστή κατανομή της παραγωγικής υπεραξίας της ΑΙ σε όλο το κοινωνικό φάσμα.
O Λέοπολντ Μπλουμ, ο «Οδυσσέας» του Τζέιμς Τζόυς σκεπτόταν το 1904 ότι το τραμ θα μπορούσε να αλλάζει πορεία αυτόματα: Ένας χειριστής θα έχανε μία θέση εργασίας, αλλά ένας εφευρέτης θα κέρδιζε μία. Η διαπίστωσή του μπορεί να εμπνεύσει τον «σύγχρονο Οδυσσέα», τον άνθρωπο του 21ου αιώνα: Η αναθεώρηση του παραγωγικού μοντέλου και η θεσμική θωράκιση της διάχυσης των ωφελειών της ΑΙ είναι πιθανώς αποτελεσματικότερες από την έμφαση σε μεμονωμένες νομικές σταθμίσεις.
Ο Δημήτριος Δεβετζής είναι επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Νομικής του Πανεπιστημίου Frederick. Έχει εργαστεί στη Νομική Υπηρεσία της European Commission στις Βρυξέλλες και έχει διδάξει στη Γερμανία, την Αυστρία, την Ελλάδα, την Ιταλία, το Βέλγιο και το Κονγκό.
