Το 2010 προβλήθηκε στις κινηματογραφικές αίθουσες μία βιογραφική ταινία για τον διάσημο ιδρυτή πασίγνωστου μέσου κοινωνικής δικτύωσης. Στις τελευταίες σκηνές της, ο ηθοποιός που υποδυόταν τον επίσης διάσημο ιδρυτή επαναστατικής πλατφόρμας ανταλλαγής αρχείων, η οποία στις αρχές της δεκαετίας του 2000 είχε ξεσηκώσει θύελλα αντιδράσεων στην παγκόσμια μουσική βιομηχανία, ύψωνε σε κατάσταση μέθης τα χέρια του, κραυγάζοντας θριαμβευτικά ότι στο εγγύς μέλλον «θα ζούμε στο ίντερνετ».
Η –όχι και τόσο– προφητική ρήση μοιάζει να γνωρίζει την πλήρη επαλήθευσή της μόλις μία δεκαετία αργότερα. Η χρήση της τεχνολογίας δεν αποτελεί πλέον μόνο το μέσο για την υλοποίηση των ποικίλων ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Αντιθέτως, έχει κατακτήσει, με ανύποπτο εν μέρει τρόπο, έναν πολύ πιο κυρίαρχο ρόλο: Από μέσο επίτευξης ικανοποίησης των ανθρώπινων αναγκών και πραγμάτωσης υποκειμενικών δράσεων στο πλαίσιο της κοινωνικής συμβίωσης, έχει μετουσιωθεί σε αυτοτελή χώρο μίας παράλληλης πραγματικότητας, υποκαθιστώντας -και ενίοτε πλήρως αντικαθιστώντας- την πραγματική ζωή. Συγκυρίες όπως η πανδημία συνετέλεσαν στην περαιτέρω αφομοίωση της νέας πραγματικότητας, καθώς ο ψηφιακός κόσμος άρχισε να εγκολπώνεται και μορφές παραδοσιακά άμεσης-φυσικής επαφής (όπως η παροχή νομικών -ή και ιατρικών ακόμη- υπηρεσιών δια τηλεδιασκέψεων), ενώ επεκτάθηκε και σε ηλικίες που ως τότε την αντιμετώπιζαν μάλλον επιφυλακτικά, αν όχι εχθρικά.
Ο σύγχρονος καταναλωτής καταναλώνει εν δυνάμει συνεχώς στον ψηφιακό κόσμο. Όντας διαρκώς διασυνδεδεμένος με προμηθευτές και άλλους καταναλωτές σε ψηφιακές πλατφόρμες βρίσκεται σε μια ακατάπαυστη ψηφιακή συναλλακτική επαφή με άλλα υποκείμενα. Στο πλαίσιο μιας αμφίπλευρης διανοητικής διεργασίας, η πραγματικότητα αυτή επηρεάζει το ανθρώπινο modus operandi, δημιουργώντας νέους τρόπους σκέψης, έκφρασης και συμπεριφορικής έκφρασης. Τούτο μάλιστα δεν περιορίζεται στις συναλλαγές, αλλά αφορά και τη διαπροσωπική επικοινωνία και επαφή. Ένας προ-έφηβος ή έφηβος πιθανότατα να δυσκολευτεί να εξηγήσει επακριβώς με λέξεις το συναισθηματικό, λογικό και ψυχολογικό περιεχόμενο που επιχειρεί να επικοινωνήσει με την αποστολή ή παράθεση ενός ψηφιακού εικονιδίου έκφρασης ενδιάθετης κατάστασης (emoji).
Στην περιφέρεια του Σασκάτσουαν, στον Καναδά, το 2021, αγρότης επιθυμούσε τη σύναψη πώλησης 87 τόνων λιναριού με κάποιον ιδιώτη. Ο τελευταίος απέστειλε τη σύμβαση υπογεγραμμένη μέσω της εφαρμογής messenger στον αγρότη-πωλητή, ο οποίος ανταποκρίθηκε, αποστέλλοντας το γνωστό και συχνότατα χρησιμοποιούμενο στην πράξη εικονίδιο του ανθρώπινου χεριού με τον αντίχειρα υψωμένο. Όταν λίγο αργότερα προέκυψε διαφωνία μεταξύ τους, για το κατά πόσο η σύμβαση είχε εν τέλει συναφθεί, ο επίδοξος αγοραστής ισχυρίστηκε ότι η αποστολή του εικονιδίου ισοδυναμούσε με λεκτικά διατυπωμένη δήλωση βούλησης για την αποδοχή των όρων της, όπως αυτοί είχαν αποσταλεί. Ως επιχείρημα, πρόβαλε το γεγονός ότι η έγγραφη αποστολή καταφατικών μονολεκτικών διατυπώσεων, στο πλαίσιο παλαιότερων συναλλακτικών επαφών με τον πωλητή, λειτουργούσε αμοιβαία ως δεσμευτική δήλωση. Μόλις ένα μήνα πριν, το τοπικό δικαστήριο δέχθηκε τα επιχειρήματα του αγοραστή, επιβάλλοντας στον πωλητή την καταβολή αποζημίωσης ύψους 61.000 δολαρίων.
Το ανωτέρω παράδειγμα δεν είναι ίσως το μοναδικό σε ό,τι αφορά τη δημιουργία μιας νέας πραγματικότητας στον κόσμο της ψηφιακής οικονομίας. Ήδη μια σειρά εξίσου κρίσιμων αλλαγών αποτυπώνονται στην κείμενη νομοθεσία, δίχως να έχουν αντιληπτές από τον ευρύτερο πληθυσμό. Η αναγωγή λ.χ. των προσωπικών δεδομένων σε μέσο πληρωμής ισοδύναμο του χρήματος σε ορισμένες κατηγορίες συμβάσεων ή το μονομερές δικαίωμα του προμηθευτή σε μονομερή τροποποίηση του παρασχεθέντος ψηφιακού περιεχομένου ή της παρεχόμενης ψηφιακής υπηρεσίας κατά την ενωσιακή Οδηγία 2019/770 αποτελούν ήδη κανονιστικά δεσμευτικές διατάξεις της κυπριακής έννομης τάξης δια του Ν. 155(Ι)/2021. Είναι αμφίβολο εντούτοις πόσο εξοικειωμένα είναι τα υποκείμενα της αγοράς με αυτό. Οι αλλαγές δεν πρέπει πάντως να αντιμετωπίζονται με στείρο σκεπτικισμό. Αντίθετα, ο επαναπροσδιορισμός εντός των νέων δεδομένων, αλλά και η ανάπτυξη ενός διαφορετικού τρόπου σκέψης καθίστανται επιτακτικοί.
Ο Dr. iur. Δημήτριος Δεβετζής (LL.M, M.L.E.) είναι επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Νομικής του Πανεπιστημίου Frederick. Έχει εργαστεί στη Νομική Υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στις Βρυξέλλες και έχει διδάξει στη Γερμανία, την Αυστρία, την Ελλάδα, την Ιταλία, το Βέλγιο και το Κονγκό.
