Kathimerini.gr
Εάν ένα συν ένα κάνει πάντα δύο, τότε γιατί όταν προσθέσουμε μια στοίβα ρούχων της μπουγάδας πάνω σε μια άλλη έχουμε πάλι μία μόνο (μεγαλύτερη) στοίβα;
Το ίδιο ισχύει και για την τσίχλα: εάν έχουμε μία στο στόμα και προσθέσουμε άλλη μία, απλώς καταλήγουμε με έναν μεγαλύτερο σβόλο.
Προσέχετε πώς οι παραπάνω παρατηρήσεις προκαλούν ένα ξάφνιασμα; Η αντίληψη των πραγμάτων που δεν περιλαμβάνει προϋπάρχουσες εικασίες είναι η βασική αρχή της ενσυνειδητότητας, η οποία μπορεί να οριστεί απλά ως η ενεργητική παρατήρηση του περιβάλλοντος και η εστίαση στην παρούσα στιγμή.
Η ενσυνειδητότητα, η οποία είναι γνωστή επί μακρόν για την ικανότητά της να μειώνει το άγχος, είναι παρόμοια με την αρχαία βουδιστική πρακτική του διαλογισμού ζεν, που επικεντρώνεται στο να παραμένεις παρών/παρούσα, χωρίς να κρίνεις.
«Η παρατήρηση νέων πραγμάτων, με τον καιρό, σε διδάσκει αυτό που δεν γνωρίζεις – ότι η αβεβαιότητα είναι μάλλον ο κανόνας παρά η εξαίρεση», σχολιάζει η Ellen Langer, καθηγήτρια Ψυχολογίας στη Σχολή Τεχνών και Επιστημών του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ – ήταν αυτή η οποία ανέδειξε το λογικό σφάλμα τού ένα συν ένα. Η Langer –που της έχει δοθεί το προσωνύμιο «μητέρα της ενσυνειδητότητας» για τα πρωτοποριακά της πειράματα εδώ και τέσσερις δεκαετίες στο Χάρβαρντ– δηλώνει ότι η ενσυνειδητότητα μας κρατά σε εγρήγορση και ανοιχτούς στις πιθανότητες – δεν μας κάνει να κυνηγάμε την κάθε αλλοπρόσαλλη σκέψη.
Εκτεταμένη έρευνα, ωστόσο, συμπεριλαμβανομένης αυτής της Langer, δείχνει ότι η ενσυνειδητότητα προσφέρει και αναρίθμητα άλλα οφέλη, πέρα από τα στιγμιαία.
Πολλές πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι ενδέχεται να μας βοηθά να αισθανόμαστε λιγότερο έντονα τον πόνο, να κάνουμε λιγότερα λάθη και να επιδεικνύουμε μεγαλύτερη αντοχή όταν επιδιώκουμε δύσκολους στόχους.
«Σχεδόν τα πάντα, είτε σχετίζονται με τον νου είτε με το σώμα, εμφανίζουν βελτίωση όταν βρίσκεσαι σε κατάσταση ενσυνειδητότητας», δηλώνει η Langer.
Σύνδεση νου-σώματος
Πολλοί άνθρωποι συγχέουν τον διαλογισμό με την ενσυνειδητότητα, αναφέρει η Langer. Ωστόσο, παρότι υπάρχει κάποια αλληλοεπικάλυψη, ο διαλογισμός είναι ένα μέσο για την επίτευξη ενός σκοπού, ενώ η ενσυνειδητότητα είναι ένας σκοπός από μόνη της.
«Ο διαλογισμός είναι μια μέθοδος την οποία ακολουθείς για να γίνει πιο ενσυνείδητος», εξηγεί. «Η ενσυνειδητότητα είναι πολύ πιο άμεση. Είναι ένας τρόπος ζωής».
Η έρευνα της Langer για την ενσυνειδητότητα, που έχει καθορίσει την καριέρα της, έχει αποκαλύψει διάφορα εντυπωσιακά φαινόμενα. Η περίφημη μελέτη «αντίστροφα με τη φορά των δεικτών του ρολογιού» που πραγματοποίησε το 1979 περιλάμβανε δύο μικρές ομάδες ανδρών, ηλικίας 70 έως 90 ετών.
Κάθε ομάδα έμεινε για πέντε ημέρες σε ένα απομονωμένο σπίτι που είχε τροποποιηθεί έτσι ώστε να θυμίζει τη δεκαετία του 1950, όταν οι άνδρες ήταν νεότεροι.
Στους άνδρες της μιας ομάδας ζητήθηκε να περάσουν τις ημέρες αναπολώντας το παρελθόν τους, ενώ στους άνδρες της άλλης ομάδας δόθηκαν οδηγίες να ζουν σαν να βρίσκονταν πράγματι στη δεκαετία του 1950.
Οι άνδρες και των δύο ομάδων εμφάνισαν βελτίωση των ικανοτήτων τους σε πολλές δοκιμασίες, συγκριτικά με την έναρξη της μελέτης, αλλά αυτοί που είχαν κληθεί να λειτουργούν σαν να ζούσαν ξανά σε εκείνα τα χρόνια παρουσίασαν μεγαλύτερη βελτίωση στη μνήμη, στην ακοή, στην όραση, στη βάδιση και στο επίπεδο δύναμης, από ό,τι εκείνοι που είχαν κληθεί απλώς να αναπολούν εκείνη τη χρονική περίοδο.
«Μέχρι που έδειχναν εμφανώς νεότεροι», δηλώνει η Langer. «Πρόκειται για την αντίληψη περί ενότητας νου-σώματος: όπου τοποθετείς τον νου σου, εκεί τοποθετείς και το σώμα σου».
Νέα ευρήματα
Νεότερη έρευνα για την ενσυνειδητότητα δείχνει ότι μπορεί επίσης να βοηθήσει στα εξής:
Αμβλύνει τον πόνο. Μελέτη που δημοσιεύτηκε στις 7 Ιουλίου 2022 στην ηλεκτρονική έκδοση του Pain δείχνει ότι η ενσυνειδητότητα μπορεί να μειώσει τον πόνο, διακόπτοντας την επικοινωνία με τις περιοχές του εγκεφάλου που ευθύνονται για την παραγωγή σημάτων πόνου.
Είκοσι ενήλικες παρακολούθησαν αρκετές συνεδρίες εκπαίδευσης στην ενσυνειδητότητα. Στη συνέχεια, χρησιμοποίησαν την τεχνική αυτή την ώρα που οι ερευνητές εφάρμοζαν ένα επώδυνο επίπεδο θερμότητας σε κάποιο σημείο στο κάτω μέρος του ποδιού.
Οι συμμετέχοντες βαθμολόγησαν την ένταση του πόνου περίπου κατά ένα τρίτο χαμηλότερα από ό,τι είκοσι άλλοι συμμετέχοντες που υποβλήθηκαν στην ίδια δοκιμασία, αλλά τους ζητήθηκε απλώς να κλείσουν τα μάτια τους και να ηρεμήσουν.
Οι τομογραφίες του εγκεφάλου που λήφθηκαν στη διάρκεια των δοκιμασιών θερμότητας επέτρεψε στους ερευνητές να παρακολουθήσουν και να συγκρίνουν τη δραστηριότητα του εγκεφάλου στις δύο ομάδες.
Οι τομογραφίες έδειξαν ότι δύο περιοχές του εγκεφάλου που εμπλέκονται στον πόνο ήταν λιγότερο δραστήριες στους συμμετέχοντες που ασκούσαν την ενσυνειδητότητα όταν εφαρμοζόταν η επώδυνη θερμότητα.
Μειώνει τα λάθη. Μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2019 στο Brain Sciences έδειξε ότι η ενσυνειδητότητα –στη συγκεκριμένη ανάλυση αναφερόταν ως «ανοιχτή παρατήρηση»– μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να είναι λιγότερο επιρρεπείς σε σφάλματα.
Οι ερευνητές μέτρησαν τη δραστηριότητα του εγκεφάλου σε 212 γυναίκες που δεν είχαν κάνει ποτέ πριν διαλογισμό. Οι μισές ολοκλήρωσαν μια 20λεπτη άσκηση διαλογισμού προτού υποβληθούν σε μια ηλεκτρονική «δοκιμασία περισπασμού» που έλεγχε πόσο σωστά μπορούσαν να παρακολουθήσουν κάποια σύμβολα που αναβόσβηναν καθώς κινούνταν στην οθόνη. Οι άλλες μισές υποβλήθηκαν μόνο στη δοκιμασία περισπασμού.
Τα σήματα του εγκεφάλου στις γυναίκες που είχαν κάνει την άσκηση διαλογισμού έδειξαν μεγαλύτερη ικανότητα αποφυγής των σφαλμάτων στη δοκιμασία περισπασμού, σε σύγκριση με τις γυναίκες που δεν είχαν κάνει την άσκηση διαλογισμού.
Ξεπερνά τα εμπόδια. Σε μια μελέτη η οποία δημοσιεύτηκε στις 14 Μαρτίου 2022 στην ηλεκτρονική έκδοση του Social Psychological Bulletin, ερευνητές ζήτησαν από 121 ενήλικες να αναφέρουν έναν σημαντικό προσωπικό στόχο.
Οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν σε δύο ομάδες. Οι συμμετέχοντες της μιας ομάδας πραγματοποίησαν μια άσκηση ενσυνειδητότητας για 15 λεπτά και οι συμμετέχοντες της άλλης ομάδας πέρασαν 15 λεπτά διαβάζοντας περιοδικά. Στη συνέχεια, όλοι διάβασαν σενάρια που περιέγραφαν μια «κατάσταση κρίσης», ένα θεωρητικό αλλά ευμέγεθες εμπόδιο για την επίτευξη του στόχου που είχαν δηλώσει.
Τα άτομα στην ομάδα της ενσυνειδητότητας είχαν σημαντικά λιγότερες πιθανότητες να πουν ότι ένα τέτοιο εμπόδιο θα τους έκανε να εγκαταλείψουν την επιδίωξη του στόχου τους.
Η Langer δηλώνει ότι τα αποτελέσματα επικυρώνουν τα δικά της παλαιότερα ευρήματα. «Έχουμε πολύ μεγαλύτερο έλεγχο πάνω στην ευημερία μας από ό,τι συνειδητοποιούν συνήθως οι άνθρωποι», σχολιάζει.
«Εάν δεις τα πράγματα διαφορετικά, θα αισθανθείς διαφορετικά. Και μπορείς πάντα να δεις τα πράγματα διαφορετικά».
