Του Γιάννη Ιωάννου
Το blitzkrieg της οργάνωσης Hayat Tahrir al Shamω (HTS), της σουνιτικής ένοπλης αντιπολίτευσης, υπό την ηγεσία του αλ Τζολάνι, και η πτώση της δεύτερης μεγαλύτερης πόλης -του Χαλεπίου- της Συρίας ξαναβάζει την πολύπαθη χώρα στη δίνη ενός εμφύλιου, κατακερματισμένου, πολέμου -αντίστοιχου αλλά όχι ίδιου με αυτού της περιόδου 2011-2016, όταν η δυναμική επέμβαση της Ρωσίας, ξανά στο Χαλέπι, οδήγησε στην σταδιακή επάνοδο, και τελικά επιβίωση, του καθεστώτος Άσαντ, υπό τον Μπασάρ αλ Άσαντ. Το πως θα εξελιχθούν τα πράγματα, δεδομένου πως οι εξελίξεις είναι καταιγιστικές, το timing ιδιαίτερα κρίσιμο μετά από μήνες πολέμου σε Γάζα και Λίβανο και εν μέσω πολιτικής μετάβασης στις ΗΠΑ, παραμένει ιδιαίτερα δυναμικό κι ανοικτό σε προβλέψεις ενώ οι δρώντες -πέραν των δρώντων επί του εδάφους (σουνιτική αντιπολίτευση, σουνιτικές militias που δρούνε ως proxies της Τουρκίας, κουρδικές δυνάμεις, κουρδοαραβικές δυνάμεις των SDF, Συριακός Στρατός και φιλοασαντικές σιιτικές militias, Aμερικανοί, Τούρκοι, Ρώσοι, απομεινάρια του Ισλαμικού Κράτους)- έχουν περιφερειακό και παγκόσμιο αποτύπωμα: ΗΠΑ, Ρωσία, Τουρκία, Ιράν, Κατάρ, ΗΑΕ, Σαουδική Αραβία, Ιράκ και Ιορδανία, εμπλέκονται πάντα στις εξελίξεις του Συριακού.
Τι γνωρίζουμε
- H HTS ελέγχει πλήρως το Χαλέπι, την δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Συρίας, και την κατέλαβε -ουσιαστικά αμαχητί- μέσα σε 3 24ωρα με τον Συριακό Στρατό (SAA) να υποχωρεί πλήρως. Η εξέλιξη είναι αδιανόητη δεδομένου ότι την περίοδο 2012-2016 η σουνιτική ένοπλη αντιπολίτευση δεν κατόρθωσε ποτέ να καταλάβει την πόλη
- Η HTS προχώρησε στο Νότο και δη στη πόλη Χάμα -όπου ωστόσο η κατάληψη της δεν κατέστη εφικτή με τον SAA να ανασυντάσσεται. Το πως θα κινηθούν οι εξελίξεις σε αυτό το επίπεδο παραμένει ρευστό. Πτώση της Χάμα πάντως απειλεί ευθέως τόσο τα περίχωρα της Δαμασκού όσο και την επαρχία Χομς με προώθηση, ουσιαστικά, των αντικαθεστωτικών ενόπλων ομάδων εγγύτερα σε παραλιακές πόλεις προπύργια του Άσαντ και της αλαουτικής κοινότητας (σιίτες) όπως η Λατάκεια και η Ταρτούς -που έχουν ισχυρή ρωσική στρατιωτική παρουσία
- Οι εξελίξεις στο Χαλέπι άνοιξαν εκ νέου το μέτωπο σύγκρουσης Κούρδων και Αράβων, όχι όμως μεταξύ της HTS και δυνάμεων των SDF ή του PKK Συρίας (PYD/YPJ) αλλά βορείως του Χαλεπίου μεταξύ του Syrian National Army (SNA) -μιας οργάνωσης ομπρέλα πολλών αντικαθεστωτικών δυνάμεων που μετά το 2016 βοήθησαν την Τουρκία στις τέσσερις στρατιωτικές επεμβάσεις της εναντίον των Κούρδων της βορείου Συρίας
Γιατί συνέβη τώρα
Οι εξελίξεις στο Χαλέπι συνδέονται με τον τρόπο που ο λεγόμενος φιλοιρανικός Άξονας της Αντίστασης υπέστη βαρύτατα πλήγματα στον πόλεμο Ισραήλ-Λιβάνου αλλά και την αποδυνάμωση της Ρωσίας λόγω του Ουκρανικού. Η Χεμπολάχ την περίοδο 2012-2016 πολέμησε εναντίον των αντι-ασαντικών δυνάμεων κερδίζοντας ουσιαστικά ως στενός σύμμαχος του Άσαντ την επιβίωση του τελευταίου, πολύ πιο αποτελεσματικά από τον SAA. Στη τρέχουσα συγκυρία οι βαρύτατες απώλειές της στο Λίβανο και το γεγoνός πως πολλοί μαχητές της σιιτικής οργάνωσης έσπευσαν μετά την 7η Οκτωβρίου στο «άλλο μέτωπο» κατέστη χρυσή ευκαιρία για τους Σουνίτες της Συρίας (που επιβίωσαν στην επαρχία Ίντλιμπ στα ΒΔ της χώρας) να επανέλθουν. Επιπλέον η αποδέσμευση Ρώσων από την Συρία στο Ουκρανικό αποδυνάμωσε την στρατιωτική παρουσία τους στο Χαλέπι και επιπλέον ο SAA παραμένει ένας ιδιαίτερα ανοργάνωτος και διεφθαρμένος στρατός που συχνά ασχολείται με την διακίνηση της ναρκωτικής ουσίας Captagon -η οποία με έδρα την Συρία έχει αποκτήσει τεράστιο αποτύπωμα σε όλες τις χώρες της Μέσης Ανατολής.
Ο Τζολάνι έκανε rebrand τον εαυτό του από στρατιωτικός ηγέτης της υπερεθνικής αλ Κάιντα Συρίας σε πολιτικοστρατιωτικό ηγέτη μιας τοπικής ισλαμιστικής οργάνωσης του Ίντλιμπ με όραμα για πτώση του καθεστώτος Άσαντ. Μέχρι στιγμής διατηρεί αυτό το rebranding με μηνύματα συμπερίληψης προς τους Κούρδους και τους Χριστιανούς του Χαλεπίου ωστόσο αυτό θα μπορούσε υπό περιστάσεις να αλλάξει ως προς την διάσταση της σεκταριστικής βίας
«Τζιχαντιστές» και Τουρκία
Ο όρος «τζιχαντιστής της Τουρκίας» που συχνά ακούμε στις τηλεοράσεις και στα ΜΚΔ δεν είναι ακριβής:
H Ηayat Tahrir al Sham του Αμπού Μοχάμαντ αλ Τζολάνι (το πολεμικό όνομα του Άχμεντ Χουσέιν αλ Σάρα) είναι μια οργάνωση σαλαφιστών που προέκυψε το 2017 ως αποτέλεσμα πολιτικοθρησκευτικών και κοινωνικών μετασχηματισμών του Συριακού από διάφορες σουνιτικές ένοπλες ομάδες της αντι-ασαντικής αντιπολίτευσης -που λαμβάνουν (κι έλαβαν στο παρελθόν) στρατιωτική και πολιτική βοήθεια από το Κατάρ, την Σαουδική Αραβία, την Τουρκία και τις ΗΠΑ. Ο ίδιος ο Τζολάνι ηγήθηκε προ δεκαετίας του τοπικού παρακλαδιού της αλ Κάιντα της Συρίας (Mέτωπο αλ Νούσρα) αλλά το 2016 διέκοψε δεσμούς με την οργάνωση κι ακολούθως η HTS πολέμησε τόσο εναντίον των απομειναριών της αλ Κάιντα της Συρίας (η οργάνωση Τζουντ αλ Ακσά) όσο και του Ισλαμικού Κράτους (Daesh ή ISIS). Φυσικά η HTS δεν είναι οργάνωση… φιλελεύθερων μεταρρυθμιστών δυτικού τύπου. Πιστεύει στην επιβολή μοντέλου ισλαμικής διακυβέρνησης στη βάση του Ισλαμικού Νόμου (Σαρία) και τα μέλη της ελκύουν την καταγωγή τους από το παρακλάδι της Μουσουλμανικής Αδελφότητας της Συρίας (σ.σ. ονομάζονται «Σουρουριστές» από την διδασκαλία και πολιτική δράση του Μοχάμαντ Σουρούρ) που, ιστορικά, καταπίεζε η οικογένεια Άσαντ (σ.σ. η Συρία είναι χώρα με την πλειοψηφία των πολιτών της να είναι Μουσουλμάνοι του σουνιτικού δόγματος, πέραν των Σιιτών-αλαουιτών, των Χριστιανών και των Δρούζων). Η HTS επιβίωσε στο Ίντλιμπ και εδώ και χρόνια τρέχει μια παράλληλη κυβέρνηση στη χώρα (Syrian Salvation Government).
O SNA (Syrian National Army) είναι μια εντελώς διαφορετική οργάνωση από την HTS. Σχηματίστηκε από τα απομεινάρια του παλιού FSA (Free Syrian Army) το 2017 και δρα κατεξοχήν στις περιοχές ελέγχου των τεσσάρων στρατιωτικών επιχειρήσεων της Τουρκίας, την περίοδο 2016-2020, για σκοπούς περιορισμού της επέκτασης των Κούρδων εγγύς της τουρκοσυριακής μεθορίου με πλήρη στρατιωτική και πολιτική στήριξη από την Τουρκία. Υπάρχει σύνδεση μεταξύ των δύο; Ναι. Ανά καιρούς militias σε τοπικό επίπεδο συμμάχησαν εναντίον του Άσαντ ή των Κούρδων, υπήρξαν ωστόσο και προστριβές όπως και εσωτερικές ένοπλες συγκρούσεις. Στις περιοχές ελέγχου του SNA δρα μια άλλη παράλληλη δομή, η Syrian Interim Government -που από το 2013 έχει αναγνωριστεί διεθνώς στα πλαίσια τόσο της διαδικασίας της Γενεύης όσο και της Συμφωνίας της Αστάνα (2016) ως η επίσημη συριακή αντιπολίτευση στα πλαίσια, διεθνώς, της συριακής ειρηνευτικής διαδικασίας.
Συνεπώς, ιδίως στα ΜΚΔ, όπου κυριαρχεί φιλοασαντική, φιλοκουρδική, φιλορωσική αλλά και φιλοεπαναστατική (για την HTS) προπαγάνδα και παραπληροφόρηση η προσέγγιση τύπου «άσπρο-μαύρο» στο Συριακό δεν είναι ασφαλής από σκοπιάς ανάλυσης.
Ο Ιρανός ΥΠΕΞ ήταν ο πρώτος αξιωματούχος που επισκέφθηκε την Δαμασκό μετά την κατάληψη του Χαλεπίου. Ο Μπασάρ αλ Άσαντ βρίσκονταν στη Μόσχα όταν έχανε την δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Συρίας από την HTS -μια σημειολογία που δεν πέρασε απαρατήρητη διεθνώς. Ιστορικά από την έναρξη του Συριακού, το 2011, βρίσκεται ίσως στην πιο αποδυναμωμένη φάση της εξουσίας του -σε μια χώρα που η οικογένεια Άσαντ κυβερνά από το 1971
Η μεγάλη εικόνα
Τρία είναι τα βασικά σενάρια, για τους επόμενους μήνες, στο Συριακό:
- Η επιβίωση της HTS στο Χαλέπι, χωρίς μεγάλη βία, που δυνητικά θα οδηγήσει σε διαπραγματεύσεις μεταξύ Τουρκίας, Ρωσίας, Ιράν, καθεστώτος Άσαντ και της ίδιας της οργάνωσης και ορισμένων δυτικών χωρών προκειμένου να υπάρξει μια έκβαση για την επόμενη μέρα στη χώρα. Αυτό το σενάριο αποδυναμώνει εξαιρετικά την Τεχεράνη, την Μόσχα και το καθεστώς Άσαντ δεδομένου πως ο τελευταίος για να επιβιώσει πολιτικά θα πρέπει να κάνει πολλές υπαναχωρήσεις δεχόμενος ακόμη και τα τουρκικά τετελεσμένα επί συριακού εδάφους (συμπεριλαβανομένης της επιστροφής πολλών εκατ. προσφύγων από την Τουρκία) πτυχή που αποτέλεσε αγκάθι στη πρωτοβουλία Πούτιν για επαναπροσέγγιση Δαμασκού-Άγκυρας
- Το σενάριο ενός πολέμου με την ένταση της περιόδου 2012-2016 όπου ο Άσαντ θα επιχειρήσει, εκ νέου, την ανακατάληψη της πόλης του Χαλεπιού στα πλαίσια του αφηγήματος της περιόδου 2015-2016 «για επιστροφή κάθε ίντσας συριακού εδάφους». Αυτό το σενάριο είναι κακό και προϋποθέτει ισχυρή στρατιωτική εμπλοκή της Ρωσίας και του Ιράν με ένοπλες ομάδες από το Ιράκ και τον Λίβανο, ανθρωπιστική κρίση με μια νέα, ίσως, προσφυγική κρίση τύπου 2015-2016 στην Ευρώπη αντίστοιχη αυτής που ήρθε ως αποτέλεσμα των μαζικών βομβαρδισμών του Χαλεπίου από την ρωσική αεροπορία προ δεκαετίας καθώς και πιθανές συγκρούσεις Αράβων-Κούρδων ή και επανεμφάνιση του Ισλαμικού Κράτους στη χώρα. Το worst-case scenario της επιστροφής του συριακού κατακερματισμένου πολέμου
- Ένα σενάριο όπου τις επόμενες εβδομάδες ο SAA θα καταρρεύσει τελείως και η απειλή της HTS στα ανατολικά παράλια της χώρας θα φτάσει μέχρι την αλλαγή παραδείγματος και την απομάκρυνση -οργανικά ή βίαια- του Άσαντ από την εξουσία.
