Kathimerini.gr
Οταν ήμουν 20, πίστευα ότι στα 50 θα ήμουν κουρασμένος, σοβαρός και λιγότερο δραστήριος. Τώρα αισθάνομαι σαν να έχω ακόμα τουλάχιστον μια δεκαετία γεμάτη ενέργεια και προκλήσεις μπροστά μου». Ο Μανώλης είναι 52 ετών και πριν δυο χρόνια έτρεξε τον πρώτο του Μαραθώνιο. «Οταν πέρασα τη γραμμή του τερματισμού, δεν ήταν απλώς μια νίκη απέναντι στον χρόνο. Ηταν μια νίκη απέναντι στην εικόνα που είχα μεγαλώνοντας για το πώς “πρέπει” να είναι ένας 50άρης».
Ο ίδιος θυμάται τη δεκαετία του ’90, όταν έβλεπε ακόμα και τους 40άρηδες της εποχής ως ανθρώπους που είχαν ήδη «τακτοποιήσει» τη ζωή τους. Σήμερα, οι συνομήλικοί του αλλάζουν καριέρα, επαναπροσδιορίζουν τις σχέσεις τους, ταξιδεύουν περισσότερο και απορρίπτουν την παλιά έννοια του «μεσήλικα». Δεν είναι απλώς μια προσωπική του αίσθηση, τα στοιχεία τον επιβεβαιώνουν. Σύμφωνα με γερμανική έρευνα που δημοσιεύτηκε από την Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία, η αντίληψη για τη μέση ηλικία μετακινείται προοδευτικά προς τα πάνω, με τις πιο πρόσφατες γενιές να θεωρούν τον εαυτό τους νεότερο σε σχέση με τις προηγούμενες, ενώ παράλληλα οι σημερινοί «μεσήλικες» πιστεύουν ότι τα γηρατειά ξεκινούν αργότερα σε σύγκριση με τους συνομηλίκους τους πριν από μια ή δυο δεκαετίες. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι συμμετέχοντες ηλικίας 64 ετών κατά μέσο όρο θεωρούν ότι τα γηρατειά ξεκινούν στα 75 έτη.
«Κρίση μέσης ηλικίας»
Αυτή η μετατόπιση των αριθμών δεν είναι απλώς θεωρητική. Αντικατοπτρίζεται και στον τρόπο που οι άνθρωποι βιώνουν τη μετάβαση στη μέση ηλικία, στις προσδοκίες τους και στην αναζήτηση νοήματος σε αυτό το στάδιο της ζωής τους. Ο ψυχολόγος-ψυχαναλυτής Δημήτρης Σταράκης επιβεβαιώνει αυτή τη μετατόπιση: «Η λεγόμενη κρίση μέσης ηλικίας αποτελεί ένα διαχρονικό ζήτημα, το οποίο συνδέεται με τον πολιτισμό, και συγκεκριμένα με την έννοια του πολιτισμού, όπως πολύ εύστοχα εντόπισε ο Φρόιντ της δεκαετία του 1930, ως πηγή δυσφορίας. Παλαιότερα, αφορούσε ακόμα και τους 30άρηδες, ενώ σήμερα την τοποθετούμε πιο κοντά στα 50, όταν οι άνθρωποι κάνουν έναν απολογισμό της ζωής τους και έρχονται αντιμέτωποι με κοινωνικές επιταγές που δεν έχουν εκπληρώσει. Ειδικά στην Ελλάδα, που έχει βιώσει επαναλαμβανόμενες οικονομικές κρίσης, αυτή η κοινωνική επιταγή εξιδανικεύεται».
Πώς αλλάζει η αντίληψη του «μεγαλώνω»;
Αν κάποτε οι ηλικίες είχαν σαφή όρια, σήμερα αυτά έχουν γίνει δυσδιάκριτα. Οι 50άρηδες ψωνίζουν από τα ίδια καταστήματα με τους 30άρηδες, ασχολούνται με τις ίδιες δραστηριότητες, υιοθετούν τις ίδιες τεχνολογικές τάσεις και συμμετέχουν σε κοινές πολιτιστικές αναφορές. Η διάκριση ανάμεσα στη «νιότη» και τη «μέση ηλικία» δεν ορίζεται πλέον τόσο από την ηλικία, όσο από τον τρόπο ζωής και τις επιλογές του καθενός.
Ο ψυχολόγος-ψυχαναλυτής Χρήστος Κουρός αποδίδει το φαινόμενο στη μετατόπιση του κοινωνικού προτύπου: «Με την ανάπτυξη του βιοτικού επιπέδου και την αύξηση του προσδόκιμου ζωής, η έμφαση δίνεται πλέον στις ατομικές φιλοδοξίες. Η δική μου γενιά, οι σημερινοί 50άρηδες, μεγαλώσαμε σε μια περίοδο που προωθήθηκε ο ατομικισμός, σε αντίθεση με την παλαιότερη που έμφαση δινόταν στη συλλογικότητα. Ως αποτέλεσμα, μεγάλο μέρος του πληθυσμού καθυστερεί να ενηλικιωθεί συναισθηματικά, καθώς θεωρεί πως αποτελεί το κέντρο του σύμπαντος».
Σύμφωνα με τον κύριο Κουρό, αυτή η αλλαγή είναι εμφανής και στη στάση της γενιάς του απέναντι στη δημιουργία οικογένειας. «Από τη δική μου κλινική εμπειρία, πολλοί άντρες που θεωρητικά δηλώνουν ότι θέλουν να δημιουργήσουν οικογένεια, αλλά δεν το πράττουν, αποδίδουν τον δισταγμό τους σε εξωγενείς παράγοντες που μπορεί πράγματι να ισχύουν, όπως είναι το χαμηλό οικονομικό επίπεδο ή η δυσκολία εύρεσης σταθερής στέγης. Κατά τη διάρκεια της θεραπείας όμως αποκαλύπτεται ότι οι παράγοντες είναι κυρίως ενδογενείς και ουσιαστικά εδράζονται στον φόβο των γηρατειών. Γιατί, αν γίνω γονέας, σημαίνει πως μεγαλώνω, άρα έρχομαι πιο κοντά προς τη θνησιμότητα. Αντίστοιχα, συνομήλικοί τους γονείς, έχουν έναν άλλον φόβο που επίσης έχει αντίστοιχες προεκτάσεις ανασφάλειας: το αν τους αγαπάνε τα παιδιά τους. Αν παλιότερα, μέχρι δηλαδή και τη δεκαετία του ’80 το άγχος το εντοπίζαμε κυρίως στα παιδιά που αγωνιούσαν να αγαπηθούν από τους γονείς τους, σήμερα οι ρόλοι έχουν αντιστραφεί».
«Δεν ντρέπεσαι που φέρεσαι σαν 30άρα;»
Οι αλλαγές στη μέση ηλικία δεν αφορούν μόνο τον εσωτερικό κόσμο και τις προσωπικές αναζητήσεις. Αντικατοπτρίζονται και στον τρόπο που οι άνθρωποι επιλέγουν να παρουσιάζουν τον εαυτό τους, να ντύνονται, να φροντίζουν την εικόνα τους. Σε μια εποχή όπου η νεότητα προβάλλεται ως ιδανικό, η κοινωνική πίεση δεν αφορά μόνο το πώς γερνάμε, αλλά και το πόσο «νεανικοί» δείχνουμε. Για πολλούς, η φροντίδα της εμφάνισης είναι μια επιλογή προσωπικής έκφρασης, ενώ για άλλους μια διαρκής μάχη ενάντια στον χρόνο.
«Αγοράζω από τα ίδια καταστήματα που ψωνίζουν και οι νεότερες φίλες μου, και ο άντρας μου κι εγώ κάνουμε botox. Οχι γιατί αρνούμαστε την ηλικία μας, αλλά γιατί θέλουμε να νιώθουμε καλά με τον εαυτό μας. Το θέμα δεν είναι να μοιάζεις νέος, αλλά το να μη νιώθεις έξω από το παιχνίδι», λέει η Αννα, 55 ετών, γελώντας. «Ξέρεις πόσες φορές έχω πιάσει υπόγεια σχόλια του τύπου “μα καλά, δεν ντρέπεσαι που φέρεσαι σαν 30άρα;” Και απαντάω: γιατί, υπάρχει κάποιος κανόνας για το πώς πρέπει να φέρεται μια 50άρα;» Η Αννα είναι ελεύθερη επαγγελματίας και, όπως λέει, έχει ζήσει αρκετά για να μην ενδιαφέρεται για τα «πρέπει» των άλλων. Πριν από λίγα χρόνια, όταν πλησίαζε τα 45, ένιωθε ότι η ζωή της έμπαινε σε μια φάση όπου θα έπρεπε να γίνει «πιο διακριτική», να μην προσπαθεί να ξεχωρίζει, να ντύνεται πιο «ήσυχα». «Σχεδόν το ένιωθα σαν κοινωνική εντολή, ότι πρέπει να χαμηλώσω τους τόνους. Αλλά δεν μου ταίριαζε. Μου αρέσει να περιποιούμαι τον εαυτό μου, να ντύνομαι ωραία, να βγαίνω, να ζω τη ζωή μου όπως ακριβώς θέλω».
Οταν ο χρόνος μετατρέπεται σε εχθρό
Ωστόσο, η ίδια κοινωνική επιταγή που υπαγορεύει –ιδιαίτερα στις γυναίκες– να μην παρεκκλίνουν από την ηλικία τους, έχει και τον αντίστροφο αντίκτυπο: την άτυπη πίεση να διατηρούν μια εικόνα διαρκώς νεανική, σαν η γήρανση να είναι κάτι που πρέπει να αποφευχθεί με κάθε κόστος. Οπως επισημαίνει ο κύριος Κουρός, «αυτό που προβάλλεται ως ελευθερία της εικόνας πολλές φορές λειτουργεί και ως δέσμευση. Ζούμε σε μια εποχή όπου η λατρεία της νεότητας κυριαρχεί. Ο χρόνος μετατρέπεται σε εχθρό που πρέπει να παγώσει. Ωστόσο, ένας 20άρης και ένας 50άρης μπορεί να ντύνονται με τον ίδιο τρόπο, αλλά το πρόβλημα είναι όταν δεν διαφέρουν και συναισθηματικά». Ο κύριος Σταράκης συμφωνεί ότι η επιμονή στη νεανική εικόνα δεν είναι πάντα τόσο αθώα: «Το να θέλει κανείς να δείχνει νέος είναι πολιτισμικό φαινόμενο. Ομως, για να το εξετάσουμε ψυχικά, πρέπει να δούμε πώς επιδρά σε κάθε άτομο. Για κάποιους μπορεί να είναι απλώς ένα κίνητρο για αυτοφροντίδα, ενώ για άλλους μπορεί να είναι ένα άγχος που κρύβει τον φόβο της φθοράς και της θνητότητας».
