Του Παναγιώτη Ρουγκάλα
Ο Προϋπολογισμός του 2023 ψηφίστηκε και η Βουλή των Αντιπροσώπων κλείνει για να δώσει τη σκυτάλη της στους υποψηφίους των Προεδρικών του 2023. Το μεγαλύτερο οικονομικό γεγονός του 2022 ολοκληρώθηκε με επιτυχία και η επόμενη ώρα, είναι η ώρα των εκλογών. Τη δεκαετία που πέρασε η Κύπρος προχώρησε σε πολλές μεταρρυθμίσεις οι οποίες όταν εστιάσει κανείς στο χρονικό διάστημα που πραγματοποιήθηκαν, θα αντιληφθεί πως έγιναν εν μέσω μνημονίου. Και πέτυχαν. Διότι το πρόγραμμα του μνημονίου για την Κύπρο είχε συγκεκριμένες προτάσεις με αριθμούς και στόχους οι οποίοι δεν ήταν εκθέσεις ιδεών. Για παράδειγμα, βάσει του μνημονίου από την Τρόικα, η Κύπρος θα έπρεπε να πετύχει πρωτογενές πλεόνασμα 4% μέχρι το 2017, διόρθωση των υπερβολικών ελλειμμάτων του κρατικού προϋπολογισμού, περιορισμό του μισθολογικού κόστους με μειώσεις στο δημόσιο και άλλα πολλά στοχευμένα μέτρα. Συγκεκριμένα, η μείωση των δημοσίων υπαλλήλων θα έπρεπε να γίνει κατά 5.000 μέχρι την έξοδο από το μνημόνιο. Δεν έγιναν όλα όμως. Όπως για παράδειγμα, δεν προχώρησαν ποτέ οι ιδιωτικοποιήσεις οργανισμών, αστερίσκοι που έμειναν ανεκπλήρωτοι όταν το 2016 η Κύπρος εξήλθε του μνημονίου.
Η Κύπρος έχει αποδείξει ότι είναι ένα «μικρό καράβι», μια ευέλικτη οικονομία που αν κάνει 2 – 3 συγκεκριμένα πράγματα είναι πιθανόν να πετύχουν. Είναι από τις πρώτες οικονομίες που μπορεί να εξέλθει μίας κρίσης με επιτυχία (γι’ αυτό κιόλας πετυχαίνει σε σχέση με άλλα ευρωπαϊκά κράτη καλύτερη ανάπτυξη), ενώ αν δεν προχωρά σε σωστές κινήσεις είναι από τις πρώτες οικονομίες που επηρεάζονται από νέες κρίσεις. Εάν ανατρέξει κανείς στα οικονομικά προγράμματα των τριών κύριων υποψηφίων θα ανακαλύψει πως είναι εκθέσεις ιδεών που έχουν «φιλολογικό χαρακτήρα» και που όλες οι προτάσεις ως διά μαγείας θα διορθώσουν τα «κακώς κείμενα» της οικονομίας.
Υπάρχει η βάση
Καλύτερη ίσως λύση θα ήταν οι υποψήφιοι να δουν με τι «τρέχει» η κυπριακή οικονομία στο παρόν στάδιο, να λάβουν τη «μαγιά» των μέτρων που τους έχει δώσει το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και να κάνουν τις δικές τους προσθήκες που θα δίνουν αξία (added value). Το Ταμείο Ανάκαμψης είναι συγκεκριμένες προτάσεις – νόμοι – ορόσημα που πρέπει να προχωρήσουν για να λάβει η Κύπρος τα δάνεια ή τις χορηγίες που έχει συμφωνήσει. Αυτές, θα ξεκλειδώσουν με τη σειρά τους και παραπάνω επενδύσεις, πλάνο που ναι μεν έχει πολυδιαφημίσει ο Δημοκρατικός Συναγερμός επί διακυβέρνησης Αναστασιάδη, ωστόσο θα πρέπει να δούμε αν θα μπορούν να γίνουν πράξη στην πραγματικότητα. Τα «θα» ενδεχομένως να πρέπει να αντικατασταθούν με τα «να».
Φτάνουμε αισίως στο 2023 και βλέπουμε από υποψηφίους προτάσεις για την οικονομία τύπου, «αξιοποίηση του φορολογικού συστήματος για την επίτευξη των στόχων της πράσινης μετάβασης». Ή «αποτρέπουμε την αισχροκέρδεια, αξιοποιώντας τους θεσμούς του κράτους, όπως την Υπηρεσία Προστασίας του Καταναλωτή και την Επιτροπή Ανταγωνισμού». Ή, με το «η επόμενη μέρα της Βιομηχανίας μας θα είναι πράσινη, έξυπνη και ψηφιακή». Οι τρεις παραπάνω προτάσεις έχουν επιλεχθεί και από τους τρεις υποψηφίους. Ξεκάθαρα, είναι ευσεβείς πόθοι των πολλά υποσχόμενων οικονομολόγων που απαρτίζουν τα οικονομικά επιτελεία των τριών κομμάτων και που θα έπρεπε να έχουν μόνο ρεαλιστικές προτάσεις.
Ταυτόχρονα, θα πρέπει να συνυπολογίζουμε το γεγονός πως τα οικονομικά της χώρας δεν είναι στην χειρότερή τους φάση, όπως για παράδειγμα όταν ανέλαβε το 2013 η Κυβέρνηση Αναστασιάδη. Οι τομές, οι μεταρρυθμίσεις αλλά και ο συνδυασμός των διαφορετικών οικονομικών συγκυριών από αυτές της τελευταίας δεκαετίας αφήνουν στην επόμενη Κυβέρνηση μία οικονομία η οποία είναι σε πολύ καλύτερο επίπεδο από αυτή που ανέλαβε η Κυβέρνηση Αναστασιάδη πριν 10 χρόνια. Για το αν έκαναν σωστές κινήσεις οι δύο Υπουργοί Οικονομικών, Χάρης Γεωργιάδης και Κωνσταντίνος Πετρίδης μέσα στην δεκαετία της Κυβέρνησης Αναστασιάδη θα το κρίνει η ιστορία, όπως έκριναν ανάλογα και τους προηγούμενους σε προηγούμενες Κυβερνήσεις. Μέχρι στιγμής πάντως το πρόσημο είναι θετικό βάσει του τι έλαβαν και του τι αφήνουν.
ΑΒΕΡΩΦ ΝΕΟΦΥΤΟΥ: Στόχος η σταθερότητα και συνεχής αναβάθμιση
Ο Δημοκρατικός Συναγερμός μέσω του υποψηφίου του, κ. Αβέρωφ Νεοφύτου ίσως να έχει την πιο «αριθμοκεντρική προσέγγιση» στις προτάσεις του. Ο Δημοκρατικός Συναγερμός ενδεχομένως να έχει και την καλύτερη δυνατή οικονομική πληροφόρηση από τα άλλα κόμματα, επειδή ήταν κόμμα εξουσίας την τελευταία δεκαετία. Προχωρά με οικονομικούς άξονες, όπως του δημοσίου χρέους, τον πληθωρισμό, το τραπεζικό σύστημα, τον τουρισμό, την αγροτική παραγωγή και άλλα. Για το δημόσιο χρέος συγκεκριμένα, ο ΔΗΣΥ μέσω του υποψηφίου του σημειώνει πως σήμερα είναι και θα πρέπει να παραμείνει διαχειρίσιμο με στόχο τη σταθερότητα και την προσπάθεια συνεχούς αναβάθμισης της Κυπριακής οικονομίας και τη συνεχή αξιολόγησή της σε επενδυτική βαθμίδα.
Όσον αφορά στον πληθωρισμό, σημειώνει πως, για όσο διαρκεί η κρίση, στόχος είναι να αναλαμβάνει ο ΔΗΣΥ συνεχείς πρωτοβουλίες επικεντρωμένες στην ανακούφιση τόσο των ασθενέστερων, όσο και της μεσαίας τάξης. Συγκεκριμένα –και εδώ έχει κάποιους αριθμούς- αναφέρει στο πρόγραμμα του ότι με βάση τις δημοσιονομικές δυνατότητες και για περίοδο ενός έτους - για το 2023 - θα προσδιορίσει φορολογική ελάφρυνση προς όφελος όσων έχουν ετήσιο εισόδημα από 19.500 έως 28.000 ευρώ. Για όσους έχουν εισοδήματα κάτω από το όριο των 19.500 και δεν πληρώνουν φόρο εισοδήματος θα προσδιορίσει αντίστοιχη ελάφρυνση στις συνεισφορές στο Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων, οι οποίες θα αναπληρωθούν από το κράτος, και πάλι για περίοδο ενός έτους.
Για τη στήριξη των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, το πρόγραμμα του κ. Νεοφύτου αναφέρει πως θα γίνει κυρίως με προγράμματα ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητάς τους μέσα από την ψηφιοποίηση και την τεχνολογική τους αναβάθμιση, την παροχή οικονομικής στήριξης για την πράσινη τους μετάβαση και την ταυτόχρονη μείωση του κόστους ενέργειας που αυτή επιφέρει.
Για τις τράπεζες, τονίζει πως θα συνεχίσει την προσπάθεια μείωσης των ΜΕΔ προτείνοντας ταυτόχρονα και ένα νέο σχέδιο για την προστασία της πρώτης κατοικίας ύψους 400 εκ., αυτό του ενοικίου έναντι δόσης (mortgage to rent), που έρχεται να προστεθεί στο Σχέδιο ΕΣΤΙΑ, το Σχέδιο ΟΙΚΙΑ και το Σχέδιο Κεντρικού Φορέα Ισότιμης Κατανομής Βαρών. Επιμένει, δε, στη σύσταση ειδικού Δικαστηρίου για τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια, κάτι το οποίο όμως η Κυβέρνηση Αναστασιάδη δεν το έπραξε εδώ και μία δεκαετία.
Το οικονομικό επιτελείο του κ. Νεοφύτου θεωρεί στο πρόγραμμά της πως η Κύπρος μετατρέπεται ήδη σε κέντρο εξαγωγής τηλεπικοινωνιών και υπηρεσιών πληροφορικής. Επόμενο βήμα, όπως σημειώνει, η επένδυση στην τεχνητή νοημοσύνη. Στο πλαίσιο της τεχνητής νοημοσύνης ας ελπίσουμε να μην περιλαμβάνονται πρακτικές που εφαρμόζουν τα βανάκια της ιδιωτικής εταιρείας που συνήψε η Κυβέρνηση συμφωνία για την πρόληψη των ατυχημάτων στους δρόμους και που κρύβονται σε μη εμφανή και δίχως κινδύνους σημεία.
ΑΝΔΡΕΑΣ ΜΑΥΡΟΓΙΑΝΝΗΣ: Στρατηγικός σχεδιασμός για το χρέος της χώρας
Όταν ανατρέξει κανείς στο πρόγραμμα του υποψηφίου του ΑΚΕΛ, Ανδρέα Μαυρογιάννη, θα δει ότι υπάρχει μια «γενική διαπίστωση» και ένα «όραμα» για κάθε τομέα. Όπως για τα δημόσια οικονομικά, τις τράπεζες, τον αναπτυξιακό τομέα, τις επιχειρήσεις. Στην «γενική διαπίστωση» του κάθε τομέα γίνεται μία κριτική των ενεργειών της υπάρχουσας κυβέρνησης και ακολουθεί το «όραμά» του, ή όπως παίζει στα τηλεοπτικά του σλόγκαν, «η λύση που έχει» (έχουμε λύση).
Στο όραμά του λοιπόν για τα δημόσια οικονομικά, είναι η προώθηση ενός σύγχρονου φορολογικού συστήματος, διαδικασία που και η παρούσα Κυβέρνηση ήταν στη διαδικασία να προχωρήσει. Ένα γνώρισμα που θα πρέπει να έχει η προώθηση ενός σύγχρονου φορολογικού συστήματος κατά τον κ. Μαυρογιάννη, είναι η εισαγωγή κινήτρων για την ανάπτυξη της οικονομικής παραγωγής σε τομείς με αυξημένη προστιθέμενη αξία (π.χ. τεχνολογία, νεοφυείς επιχειρήσεις) και σε κοινωνικές ομάδες ειδικής προτεραιότητας (π.χ. νέοι, γυναίκες, επιχειρηματίες και επιχειρήσεις στην ύπαιθρο). Για τα δημόσια οικονομικά επίσης έχει όραμα την αντιμετώπιση της κοινωνικής μάστιγας της φοροδιαφυγής, με όπως αναφέρει, θέσπιση κανόνων που καθιστούν την τιμωρία της φοροδιαφυγής πιο αποτελεσματική και αποτρεπτική.
Για το δημόσιο χρέος ο κ. Μαυρογιάννης έχει όραμα να δημιουργηθεί στρατηγικός σχεδιασμός, που να μειώνει σταθερά το χρέος της χώρας την επόμενη πενταετία. Έχει όραμα την έκδοση «κοινωνικών ομολόγων», συνδεδεμένων με κοινωνικές υποδομές (π.χ. σχολεία, ιατρικές δομές κ.ά.), με εύκολη πρόσβαση για αγορά από τους πολίτες, αλλά και την ενίσχυση της προσπάθειας για πρόσβαση σε αγορές ομολόγων με μεγάλη ρευστότητα. Τα παραπάνω είναι μερικά από τις προτάσεις που ανήκουν στο κομμάτι «όραμα» για τα του δημοσίου χρέους.
Για τον χρηματοπιστωτικό τομέα ο κ. Μαυρογιάννης έχει ως όραμα τη δημιουργία μηχανισμού προστασίας των δανειοληπτών από παράνομες και καταχρηστικές πρακτικές των Τραπεζών σε δάνεια και χρεώσεις, στη βάση της νομιμότητας, αλλά και τη διερεύνηση της δυνατότητας μετεξέλιξης της ΚΕΔΙΠΕΣ, ώστε να καταστεί φορέας προστασίας της κύριας κατοικίας και της μικρής επαγγελματικής στέγης και παράλληλα εγγυητής της εξασφάλισης βιώσιμων αναδιαρθρώσεων.
Για τον σημαντικότατο πυλώνα του τουρισμού, ο κ. Μαυρογιάννης επιθυμεί να δοθούν κίνητρα για αύξηση της αεροπορικής συνδεσιμότητας της Κύπρου με όλα τα βασικά αεροπορικά κέντρα του κόσμου. Όπου η ελεύθερη αγορά δεν το ευνοεί, να διεκδικήσει η Κύπρος από την Ε.Ε. έγκριση για επιδοτήσεις, στη λογική της ακτοπλοϊκής σύνδεσης. Σε αυτό το πλαίσιο, όπως εξηγεί στις προτάσεις του, μπορεί να μελετηθεί η βιωσιμότητα της σύστασης εθνικού αερομεταφορέα, καθώς η Κύπρος δεν έχει πρόσβαση σε ευρωπαϊκά κονδύλια που παρέχονται σε άλλα κράτη-μέλη της ηπειρωτικής Ευρώπης στον τομέα των χερσαίων συγκοινωνιών, όπως είναι οι σιδηρόδρομοι.
ΝΙΚΟΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΗΣ: Στοχευμένη στήριξη και δημοσιονομική πειθαρχία
Όπως δείχνουν οι μέχρι τώρα δημοσκοπήσεις, ο κ. Νίκος Χριστοδουλίδης θα είναι ο νέος Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Ο κ. Χριστοδουλίδης, για την αντιμετώπιση των προβλημάτων της ακρίβειας και του πληθωρισμού σημειώνει πως θα αξιολογεί συνεχώς τα μακροοικονομικά δεδομένα και τις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας/Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου για τη διασφάλιση της σταθερότητας των τιμών, με στόχο τη διαμόρφωση των σωστών πολιτικών. Ταυτόχρονα, θα παρέχει η Κυβέρνησή του -όπως αναφέρει στο πρόγραμμα- στοχευμένη στήριξη στις ευάλωτες ομάδες, ανάλογα και με τις εξελίξεις στο πεδίο του πληθωρισμού, τηρώντας δημοσιονομική πειθαρχία και ενθαρρύνοντας, παράλληλα, την πειθαρχία και στα νοικοκυριά, αξιοποιώντας τα προγράμματα της χρηματοοικονομικής παιδείας. Αναφορικά με την υλοποίηση του νέου οικονομικού μοντέλου , σημειώνει ότι θα υιοθετήσει το Όραμα 2035, που ετοιμάστηκε από το Συμβούλιο Οικονομίας και Ανταγωνιστικότητας και θα εντάξει τις ενδεικνυόμενες στρατηγικές στο δικό του ανθρωποκεντρικό οικονομικό μοντέλο.
Για την ανάπτυξη της ψηφιακής οικονομίας τονίζει πως θα δημιουργήσει ένα πλήρως ψηφιακό κράτος που θα προσφέρει ποιοτικές υπηρεσίες στους πολίτες, καθώς και στις επιχειρήσεις, για όλες τις δραστηριότητές τους. Προωθεί –όπως αναφέρει- την αλλαγή κουλτούρας στον δημόσιο τομέα, η οποία θα λειτουργήσει ως καταλύτης στον ψηφιακό μετασχηματισμό.
Ο κ. Χριστοδουλίδης βλέπει μεταξύ άλλων την αναγέννηση του πρωτογενούς τομέα. Προωθεί την αγροτεχνολογία και την αξιοποίηση τεχνολογιών «έξυπνης γεωργίας» καθώς και την εφαρμογή συστημάτων διαχείρισης ποιότητας για αύξηση της παραγωγής, μείωση του κόστους παραγωγής και περιορισμό της σπατάλης φυσικών πόρων. Μεταξύ πολλών προτάσεων που σίγουρα δεν μπορεί να καλύψει αυτό το κείμενο, αφιερώνει προτάσεις για την προώθηση του τομέα επαγγελματικών και χρηματοοικονομικών υπηρεσιών. Όπως τονίζει, θα επαναξιολογήσει και θα επανασχεδιάσει την προβολή της Κύπρου ως περιφερειακού επιχειρηματικού κέντρου στη βάση του νέου οικονομικού μοντέλου. Θα αξιοποιήσει την ανασύνταξη και μεταρρύθμιση του κράτους, τον ψηφιακό και φορολογικό μετασχηματισμό και τον σχεδιασμό για την καινοτομία και την ανάπτυξη της Κύπρου ως κόμβο τεχνολογίας και θα στοχεύσει στην προσέλκυση νέων επενδύσεων με διευρυμένη συμμετοχή στην οικονομική δραστηριότητα του τόπου.
Για την ανάπτυξη του τομέα της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης ο κ. Χριστοδουλίδης σημειώνει πως θα επενδύσει σε υποδομές που θα επιτρέψουν τη συνεργασία μεταξύ πανεπιστημίων και ιδιωτικού τομέα και θα υποβοηθήσουν στην εμπορευματοποίηση του ερευνητικού έργου από τις επιχειρήσεις.
Για την προώθηση της τεχνολογίας και της καινοτομίας υπογραμμίζεται στο πρόγραμμα ότι θα μετατρέψει την Κύπρο σε κόμβο τεχνολογίας, μέσω μεταρρυθμίσεων, στο πλαίσιο της ανασύνταξης του κράτους, τον εκσυγχρονισμό των υποδομών και της ψηφιακής μετάβασης. Την ίδια ώρα, μελετάται η βιωσιμότητα της δημιουργίας συγκεκριμένων υποδομών της τεχνολογίας, όπως τον τομέα σχεδιασμού μικροτσίπ (microchip design).
