Του Δημήτρη Αθηνάκη
Ούτε μεγαλοστομίες ούτε διαγγέλματα ούτε «Ημέρα Απελευθέρωσης». Ενα σημείωμα του κινεζικού υπουργείου Εμπορίου, στις 4 Απριλίου, δύο ημέρες μετά τις υπερήφανες ανακοινώσεις του Ντόναλντ Τραμπ, ήταν ικανό, μέσα σε ελάχιστες ώρες, να περιορίσει δραστικά –και οπωσδήποτε δραματικά– τις εξαγωγές επτά σπάνιων γαιών –ορυκτά με άγνωστα ονόματα αλλά με αναμφίβολη ισχύ– βάζοντας φωτιά στην παγκόσμια αλυσίδα εφοδιασμού.
Οι αποστολές πάγωσαν και τα λιμάνια ακινητοποιήθηκαν. Οι Αμερικανοί εισαγωγείς περιήλθαν, όπως όλα δείχνουν, σε σύγχυση, προσπαθώντας να καταλάβουν γιατί οι κρίσιμες παραδόσεις ξαφνικά κηρύχθηκαν «μη παραδοτέες».
Οι Αμερικανοί εισαγωγείς περιήλθαν, όπως όλα δείχνουν, σε σύγχυση, προσπαθώντας να καταλάβουν γιατί οι κρίσιμες παραδόσεις ξαφνικά κηρύχθηκαν «μη παραδοτέες».
Τα επτά στοιχεία –σαμάριο, γαδολίνιο, τέρβιο, δυσπρόσιο, λουτέσιο, σκάνδιο και ύτριο– ακούγονται λιγάκι… χειρότερα από τον περιοδικό πίνακα των χημικών στοιχείων στη Χημεία του λυκείου. Ωστόσο, αποτελούν βασικό υλικό της σύγχρονης ζωής: για μαχητικά αεροσκάφη, ανεμογεννήτριες, μαγνητικούς τομογράφους, συστήματα ρομποτικής, ηλεκτρικά οχήματα, ηλεκτρονικές συσκευές.
Η Κίνα προμηθεύει σχεδόν το 90% αυτών των στοιχείων. Η κίνηση αυτή δεν ήταν απλώς οικονομική, ήταν στρατηγική. Αφού θέλετε δασμούς –μοιάζει να λέει το Πεκίνο στην Ουάσιγκτον– θα σας χτυπήσω εκεί όπου πονάτε.
Και φαίνεται να πονούν.
Η αντήχηση του σοκ
Στην General Dynamics και τη Raytheon καμπανάκια και συναγερμοί έκρουσαν αυθωρεί. Οι καθυστερήσεις στις αποστολές σπάνιων γαιών αναμένεται να επιβραδύνουν τις γραμμές παραγωγής αμυντικών προϊόντων. Στον τομέα των ηλεκτρικών οχημάτων, η Tesla και άλλοι προετοιμάστηκαν για τη γνώριμη, από την πανδημία, αναστάτωση της αλυσίδας εφοδιασμού. Βέβαια, αυτή τη φορά δεν πρόκειται για λίθιο ή νικέλιο, τα βασικά στοιχεία της μπαταρίας, αλλά για τους μαγνήτες στον πυρήνα του κινητήρα της φουτουριστικής εκδοχής της αυτοκίνησης.
Ο Τζέιμς Λιτίνσκι, εκτελεστικός πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της MP Materials, δήλωσε στους New York Times ότι οι προμήθειες σπάνιων γαιών για στρατιωτικούς σκοπούς προκαλούν ιδιαίτερη ανησυχία. «Τα μη στελεχωμένα αεροσκάφη και η ρομποτική θεωρούνται ευρέως το μέλλον του πολέμου και, με βάση όλα όσα βλέπουμε, οι κρίσιμες εισροές για τη μελλοντική μας εφοδιαστική αλυσίδα έχουν κλείσει», δήλωσε.
Μάλιστα, η MP Materials, σύμφωνα με το ρεπορτάζ, κατέχει το μοναδικό ορυχείο σπάνιων γαιών στις ΗΠΑ, το ορυχείο Mountain Pass στην έρημο της Καλιφόρνια κοντά στα σύνορα με τη Νεβάδα, και ελπίζει να ξεκινήσει την εμπορική παραγωγή μαγνητών στο Τέξας στο τέλος του έτους για την General Motors και άλλους κατασκευαστές.
Τα μη στελεχωμένα αεροσκάφη και η ρομποτική θεωρούνται ευρέως το μέλλον του πολέμου και, με βάση όλα όσα βλέπουμε, οι κρίσιμες εισροές για τη μελλοντική μας εφοδιαστική αλυσίδα έχουν κλείσει
Μπορεί, δε, η εταιρεία του Τζέιμς Λιτίνσκι να διαχειρίζεται το Mountain Pass, ωστόσο, όπως και μεγάλο μέρος της εγχώριας βιομηχανίας, στέλνει το υλικό της στην Κίνα για επεξεργασία. Η εξάρτηση αυτή, απ’ ό,τι φαίνεται, τώρα σκάει σαν απειλητικό πυροτέχνημα.
Οι αμερικανικές επιχειρήσεις, σε αντίθεση με ορισμένες από τις αντίστοιχες ιαπωνικές, δεν διατηρούν μεγάλα αποθέματα. Η ιδέα της αποθήκευσης του πανάκριβου οξειδίου του δυσπροσίου στα 204 δολάρια/κιλό δεν είχε ποτέ οικονομικό νόημα. Τώρα, μοιάζει με λανθασμένη στρατηγική.
Οι περιορισμοί, πάντως, δεν απευθύνονται μόνο στις ΗΠΑ, όπως γράφουν οι New York Times. Οι τελωνειακοί υπάλληλοι στα κινεζικά λιμάνια φέρονται να έχουν αρχίσει να εμποδίζουν τις εξαγωγές βαρέων μαγνητών σπάνιων γαιών προς την Ιαπωνία, τη Γερμανία και άλλες χώρες. Η επιβολή της νομοθεσίας είναι άνιση –ορισμένα λιμάνια εξακολουθούν να αφήνουν να περνούν φορτία με αντίστοιχο εμπόρευμα– αλλά το μήνυμα είναι αδιαμφισβήτητο εκ μέρους του Πεκίνου: η στρόφιγγα είναι στα χέρια μας.
Η Ουάσιγκτον αντιδρά… αργά
Η αντίδραση του Ντόναλντ Τραμπ ήταν γρήγορη στον τόνο αλλά αργή στην εκτέλεση. Ενα εκτελεστικό διάταγμα βρίσκεται στα σπάργανα, που προβλέπει, όπως γράφεται, τη δημιουργία εθνικού αποθέματος και την επιτάχυνση της εξόρυξης στους πυθμένες των αμερικανικών θαλασσών. Το διάταγμα βασίζεται στον νόμο περί αμυντικής παραγωγής.
Ο Καναδάς, αντίθετα, κινήθηκε πιο αθόρυβα – και ίσως πιο αποτελεσματικά
Οπως είναι, όμως, αναμενόμενο, οι αλυσίδες εφοδιασμού χρειάζονται χρόνια για να αναπροσανατολιστούν. Προσώρας, η αμερικανική βιομηχανία και οικονομία αναζητούν την πυξίδα τους.
Ο Καναδάς, αντίθετα, κινήθηκε πιο αθόρυβα – και ίσως πιο αποτελεσματικά. Εχει ήδη θέσει σε λειτουργία εγκατάσταση επεξεργασίας σπάνιων γαιών στο Σασκάτσουαν. Καναδικές εταιρείες έχουν επίσης επενδύσει σε διυλιστήρια στο Λάος. Το μήνυμα είναι διάχυτο από τον Καναδά: αν καθυστερήσουν οι ΗΠΑ, εμείς θα πάρουμε τα ηνία στη Β. Αμερική – όχι η Κίνα.
Το μονοπώλιο της Κίνας
Μέχρι το 2023, το 99% των βαρέων σπάνιων γαιών στον κόσμο προερχόταν από την Κίνα. Το Βιετνάμ προσπάθησε να προσφέρει εναλλακτική λύση. Παρά ταύτα, το μοναδικό διυλιστήριό του έχει κλείσει εδώ και ένα χρόνο λόγω διαφθοράς που σχετιζόταν με την Κίνα. Αυτό μετατρέπει τους λόφους κόκκινου πηλού της επαρχίας Τζιάνγκσι και τους βιομηχανικούς κόμβους της Λόγκναν και του Γκανζού σε αδιαμφισβήτητη καρδιά της παγκόσμιας παραγωγής μαγνητών.
Σε αυτά τα εργοστάσια, το μετάλλευμα από τα ορυχεία των λόφων διαλύεται με ισχυρά χημικά και διοχετεύεται σε διυλιστήρια. Το προϊόν –επεξεργασμένες σπάνιες γαίες– αποστέλλεται σε εργοστάσια όπως η JL Mag Rare-Earth, η οποία προμηθεύει τόσο την Tesla όσο και την BYD, την κινεζική απάντηση στα ηλεκτρικά οχήματα, με μαγνήτες 15 φορές ισχυρότερους από τους συμβατικούς.
Το 2019, μάλιστα, ο Σι Τζινπίνγκ περιηγήθηκε στις εγκαταστάσεις της JL Mag. Εκείνη την εποχή, αυτό διαβάστηκε ως προειδοποιητική βολή. Αυτή τη φορά, η βολή εκτοξεύτηκε.
Οι μάχες των δασμών
Η Apple, που εξακολουθεί να εξαρτάται από το κινεζικό συναρμολογικό προτσές, βρίσκεται τώρα αντιμέτωπη με μιαν απόφαση: να απορροφήσει το κόστος ή να το μετακυλήσει; Οι αναλυτές της UBS εκτιμούν ότι το βασικό μοντέλο ενός iPhone 16 Pro Max αξίας 1.199 δολαρίων που συναρμολογείται στην Κίνα θα μπορούσε να αυξηθεί κατά 800 δολάρια ή 67%, ενώ ένα iPhone 16 Pro που συναρμολογείται στην Ινδία θα μπορούσε να δει αύξηση μόλις 45 δολάρια. Σύμφωνα με το CNN, αυτές οι εκτιμήσεις λαμβάνουν υπ’ όψιν τον πρόσφατα ανακοινωθέντα δασμό 125% στις κινεζικές εισαγωγές από τον Τραμπ και την 90ήμερη παύση σε όλους τους άλλους «αμοιβαίους» δασμούς. Πριν από τα νέα της Τετάρτης, η εταιρεία είχε ορίσει αυτές τις αυξήσεις τιμών στα 675 δολάρια και 120 δολάρια, αντίστοιχα.
Οι ειδικοί κάνουν λόγο για «καταιγίδα τιμών κατηγορίας 5». Είναι σαφές ότι πρόκειται για ακραίο φαινόμενο όχι του καιρού, αλλά των καιρών μας. Καλών ή κακών.
Είναι σαφές ότι πρόκειται για ακραίο φαινόμενο όχι του καιρού, αλλά των καιρών μας. Καλών ή κακών
Η… διασύνδεση, σε κάθε περίπτωση, είναι βαθύτερη απ’ ό,τι πολλοί καταναλωτές συνειδητοποιούν. Μαγνήτες σπάνιων γαιών είναι ενσωματωμένοι σε όλα αυτά τα προϊόντα – από τα PlayStations μέχρι τις ηλεκτρικές οδοντόβουρτσες. Και ενώ αποτελούν ένα μικρό μέρος του συνολικού κόστους, θεωρούνται μέσες-άκρες αναντικατάστατοι. Ενα ανταλλακτικό αξίας 1 δολαρίου μπορεί να καθυστερήσει ένα προϊόν αξίας 1.000 δολαρίων.
Οπως προοιωνίζονται οι άνθρωποι της αγοράς, το πρόβλημα δεν περιορίζεται στην Apple, καθώς:
• Το PS5 της Sony έχει ήδη σημειώσει αύξηση της τιμής έως 25%.
• Οι φορητοί υπολογιστές και τα tablets κινδυνεύουν με αύξηση 46%.
• Μελέτη του Εργαστηρίου Προϋπολογισμού του Πανεπιστημίου Γέιλ αναφέρει ότι οι νέοι δασμοί που επιβλήθηκαν πρόσφατα μπορούν να προσθέσουν άλλα 4.700 δολάρια ετησίως στο κόστος ζωής των αμερικανικών νοικοκυριών.
Ολα ξεκινούν με μια κάποια παράλυση
Το σοκ των σπάνιων γαιών αποκαλύπτει μια πιο βαθιά ευαλωτότητα, αν μπορεί κανείς να την ονομάσει έτσι: οι ΗΠΑ και η Κίνα παραμένουν μπλεγμένες σε λαβυρινθώδεις, αλληλοεξαρτώμενες αλυσίδες εφοδιασμού. Οι σπάνιες γαίες, οι δασμοί, οι μαγνήτες και τα iPhones βρίσκονται στον ίδιο άξονα ισχύος.
Και όλος αυτός ο… χαμός δεν έχει να κάνει μόνο με τα ορυκτά· πρόκειται, ταυτόχρονα, για το ποιος τελικά είναι τόσο ισχυρός, ώστε να θέσει τους κανόνες του εμπορίου στον 21ο αιώνα· για το ποιος εξαρτά και ποιος εξαρτάται· ποιος ελέγχει και ποιος ελέγχεται.
Προς το παρόν, η Κίνα δεν έχει εκδώσει γενική απαγόρευση. Ασφαλώς, οι απαιτήσεις αδειοδότησης που έχει θέσει ισοδυναμούν με μια κάποια παράλυση. Οι αμερικανικές εταιρείες βρίσκονται προς το παρόν σε αδιέξοδο.
Και όλος αυτός ο… χαμός δεν έχει να κάνει μόνο με τα ορυκτά· πρόκειται, ταυτόχρονα, για το ποιος τελικά είναι τόσο ισχυρός, ώστε να θέσει τους κανόνες του εμπορίου στον 21ο αιώνα
Καθ’ όσον οι γεωπολιτικές εντάσεις αυξάνονται και οι έλεγχοι των εξαγωγών αυστηροποιούνται, αυτές οι εύθραυστες γραμμές εφοδιασμού κινδυνεύουν με κατάρρευση. Τι θα συμβεί σε μια τέτοια περίπτωση; Τα αυτοκίνητα θα κοστίζουν περισσότερο. Τα ραντεβού για μαγνητική τομογραφία θα καθυστερούν. Η παραγωγή drones θα επιβραδύνεται.
Ο πόλεμος των σπάνιων γαιών έχει ήδη ξεκινήσει αθόρυβα, στρατηγικά και χωρίς να ακουστεί ούτε ένα μπαμ. Σε κάθε περίπτωση, οι σπάνιες γαίες μπορεί να έχουν μικρή μάζα, αλλά έχουν τεράστια σημασία: κουβαλούν τον παλμό της προόδου – και το άγχος του αιώνα που έρχεται.
Αυτό που θα συμβεί στη συνέχεια μπορεί να αναδιαμορφώσει την παγκόσμια οικονομία της τεχνολογίας για τις επόμενες δεκαετίες. Θα το παρακολουθούμε, άραγε, προσέχοντας ως κόρην οφθαλμού τα iPhones μας;
