Oταν ο σύζυγος της Λάουρα πέθανε απροσδόκητα, η Λάουρα βυθίστηκε στη θλίψη για πολλούς μήνες. Ξυπνούσε κάθε πρωί ελπίζοντας να ανακαλύψει ότι όλο αυτό ήταν ένας τρομερός εφιάλτης. Της ήταν πολύ δύσκολο να βγει από το σπίτι για οτιδήποτε άλλο εκτός από το να πάει στο νεκροταφείο. Ακόμη και τα ψώνια στο σούπερ μάρκετ έμοιαζαν εξαντλητικά και της προκαλούσαν πανικό και κρίσεις κλάματος.
«Δεν μπορώ να σας περιγράψω πόσο άδεια νιώθω», δήλωνε στον γιατρό της. «Δεν θέλω να δω κανέναν και αγωνίζομαι για να βγάλω πέρα την κάθε μέρα. Τα πράγματα δεν γίνονται πιο εύκολα όσο περνάει ο καιρός».
Το έντονο, παρατεταμένο πένθος μπορεί να παρεκκλίνει προς κάτι πολύ διαφορετικό, το οποίο ονομάζεται διαταραχή παρατεταμένου πένθους.
Καθώς πλησιάζουν οι διακοπές των Χριστουγέννων, πολλές οικογένειες όπως της Λάουρα θα έρθουν αντιμέτωπες με μια άδεια καρέκλα στο γιορτινό τραπέζι. Ο τρόμος που δημιουργεί αυτή η εικόνα είναι μια φυσιολογική συναισθηματική αντίδραση στη σκέψη του εκλιπόντος. Όμως το έντονο, παρατεταμένο πένθος σαν αυτό που βιώνει η Λάουρα μπορεί να παρεκκλίνει προς κάτι πολύ διαφορετικό, το οποίο ονομάζεται διαταραχή παρατεταμένου πένθους (ΔΠΠ).
Η πάθηση αυτή, η οποία εκτιμάται ότι παρατηρείται στο 7 έως 10% των ατόμων που πενθούν, περιλαμβάνει εξουθενωτικό πένθος για 12 μήνες ή περισσότερο. Οι πάσχοντες αισθάνονται δυστυχισμένοι και καθηλωμένοι και νιώθουν ότι η ζωή τους έχει εκτροχιαστεί. Το να επιστρέψουν στη φυσιολογική ζωή μοιάζει αδύνατο.
Παρότι κάποιος μπορεί να βιώσει πένθος μετά από διάφορους τύπους σημαντικής απώλειας –όπως ένα διαζύγιο, η ανεργία, ο θάνατος ενός κατοικιδίου ή μια διάγνωση που σου αλλάζει τη ζωή–, η ΔΠΠ σχετίζεται πάντα με τον θάνατο ενός ιδιαίτερα αγαπημένου προσώπου.
«Οι άνθρωποι αντιδρούν με αίσθημα πένθους σε διάφορες μορφές απώλειας, αλλά όλες οι αντιδράσεις εμπεριέχουν μια συναισθηματική αντίδραση στην αλλαγή», δηλώνει η ψυχολόγος Sue Morris, διευθύντρια της υπηρεσίας αντιμετώπισης πένθους στο Αντικαρκινικό Ινστιτούτο Dana-Farber, που συνεργάζεται με το Χάρβαρντ. «Ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου, όμως, είναι μια καθολική εμπειρία και δημιουργεί μια βασανιστική αγωνία για το πώς μπορεί κανείς να προσαρμοστεί σε αυτό στη ζωή του».
Ξεπερνώντας τη διαχωριστική γραμμή
Η ΔΠΠ ταξινομήθηκε από την Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία ως διαταραχή της ψυχικής υγείας μόλις πριν από δύο χρόνια, όταν προστέθηκε στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών, πέμπτη έκδοση (DSM-5), το εγχειρίδιο που χρησιμοποιούν οι Αμερικανοί κλινικοί ιατροί για να ορίσουν τις ψυχικές παθήσεις. Ο χαρακτηρισμός αυτός άνοιξε πλέον τον δρόμο για την ασφαλιστική κάλυψη αυτής της πάθησης. Επιπλέον, όμως, μπορεί επίσης να παρακινήσει τους κλινικούς ιατρούς να λάβουν πιο σοβαρά υπόψη τους τα συμπτώματα ακραίου πένθους, επισημαίνει η Morris.
Η αναζήτηση υποστήριξης μετά από τον θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου μπορεί να αποτρέψει την ανάπτυξη της διαταραχής παρατεταμένου πένθους.
«Παρότι το πένθος είναι μια φυσιολογική αντίδραση στην απώλεια, υπάρχει πραγματική ανησυχία για ορισμένους ανθρώπους που ενδέχεται να υποφέρουν περισσότερο», δηλώνει. «Πλέον υπάρχουν διαγνωστικά κριτήρια που μπορούν να τους βοηθήσουν να λάβουν θεραπεία, ιδίως αν χρειάζονται διάγνωση για να καλυφθούν από την ασφάλιση υγείας».
Ποια είναι η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στο φυσιολογικό πένθος και στη ΔΠΠ; Το πρώτο τείνει να ακολουθεί μια κυματοειδή πορεία: αισθάνεσαι θλιμμένη, έχεις διάθεση να κλάψεις, νιώθεις χαμένη. «Τα κύματα είναι πολύ έντονα όταν κάποιος έχει μόλις πεθάνει και χαρακτηρίζονται από βαθιά λύπη ή έντονη αίσθηση απουσίας», αναφέρει η Morris. «Με τον καιρό, τα κύματα μειώνονται και γίνονται πιο αραιά. Κατά κάποιον τρόπο μαθαίνεις να δαμάζεις τα κύματα».
Η ΔΠΠ είναι πολύ πιο διάχυτη, ωστόσο, και μπορεί να κάνει τους ανθρώπους να αποσυρθούν από τις καθημερινές δραστηριότητες και να παραμελήσουν την υγεία τους (βλ. «Οι σοβαρές επιπτώσεις του πένθους στην υγεία»). Τα σημάδια περιλαμβάνουν τα εξής:
• αίσθηση ότι ένα κομμάτι σου έχει πεθάνει
• έντονη δυσπιστία σχετικά με τον θάνατο
• συναισθηματικό μούδιασμα
• άρνηση της τεράστιας δυσκολίας αποδοχής της απώλειας
• τεράστια μοναξιά
• αίσθηση ότι η ζωή δεν έχει νόημα.
«Μπορεί να έχεις μια κανονική ημέρα και στη συνέχεια να θυμηθείς κάτι σχετικά με το αγαπημένο σου πρόσωπο και να κλάψεις. Αυτό είναι φυσιολογικό», λέει η Morris. «Όταν όμως αισθάνεσαι όλο και περισσότερο καθηλωμένη –και νιώθεις ότι η ζωή δεν έχει νόημα–, τότε είναι που το πένθος γίνεται κάτι μη φυσιολογικό».
Παράγοντες κινδύνου και προειδοποιητικά σημάδια
Ορισμένοι παράγοντες αυξάνουν την πιθανότητα να βιώσει κάποιος ΔΠΠ, όπως η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου με τραυματικό ή απροσδόκητο τρόπο είτε η απώλεια ενός παιδιού. Επίσης, οι γυναίκες μπορεί να είναι πιο επιρρεπείς σε αυτή τη διαταραχή. Παρότι τα στοιχεία είναι ανάμεικτα, ορισμένες μελέτες δείχνουν ότι τα συμπτώματα πένθους των γυναικών τείνουν να συσσωρεύονται στην πάροδο του χρόνου σε σύγκριση με των ανδρών, των οποίων τα συμπτώματα είναι πιθανό να απαλύνονται καθώς περνούν οι μήνες.
Ιδιαίτερα ευάλωτα στη ΔΠΠ είναι τα άτομα που αντιμετωπίζουν άγχος ή κατάθλιψη – προβλήματα που μπορεί να επιδεινώσουν τη ΔΠΠ. «Αν ένα άτομο έχει κατάθλιψη και πενθεί, μπορεί να είναι δύσκολο να διακρίνεις αν έχει διαταραχή παρατεταμένου πένθους», δηλώνει η ψυχίατρος δρ Stephanie Collier, εκπαιδευτική διευθύντρια του Τμήματος Γηριατρικής Ψυχιατρικής στο συνεργαζόμενο με το Χάρβαρντ McLean Hospital.
Ορισμένα χαρακτηριστικά, όμως, μπορεί να συμβάλουν στη διάκριση των καταστάσεων. «Με την κατάθλιψη, δεν μπορείς να φανταστείς τον εαυτό σου να αισθάνεται ξανά καλά», εξηγεί. «Όταν βρίσκεται σε πένθος, μπορείς».
Πότε πρέπει να ζητήσει κανείς βοήθεια; Αν κάνεις σκέψεις αυτοκτονίας, αν χρησιμοποιείς ουσίες όπως το αλκοόλ ή αν αισθάνεσαι απελπισία, είναι καλό να δεις έναν επαγγελματία. Αλλά ακόμη και χωρίς αυτά τα προειδοποιητικά σημάδια, η αναζήτηση θεραπείας μπορεί να σε βοηθήσει να δεις το φως στην άκρη του τούνελ.
Η αντιμετώπιση της ΔΠΠ μπορεί να περιλαμβάνει μια μεικτή προσέγγιση. Η ψυχοθεραπεία, ορισμένες φορές σε συνδυασμό με αντικαταθλιπτικά, έχει αποδειχθεί αποτελεσματική, αναφέρει η Morris, και κάποια προγράμματα προσφέρουν μια εξειδικευμένη μορφή γνωστικής συμπεριφορικής θεραπείας (CBT) που εστιάζει στο επιπλεγμένο πένθος.
Σκοπός της CBT είναι να βοηθήσει τους ανθρώπους που πενθούν να προσαρμοστούν στην απουσία των αγαπημένων τους προσώπων, βοηθώντας τους να κατανοήσουν τη διαδικασία του πένθους και να επεξεργαστούν την πραγματικότητα των γεγονότων.
«Είναι αποτελεσματική με κάποιες συχνές σκέψεις του τύπου “Τι θα μπορούσα να είχα κάνει διαφορετικά;” ή “Και αν;”. Αλλά η συνιστώσα της έκθεσης –το να συζητήσεις γι’ αυτό που συνέβη, να δεις φωτογραφίες του εκλιπόντος– φαίνεται ότι είναι αυτή που βοηθά περισσότερο», δηλώνει η δρ Collier.
Προχωρώντας μπροστά
Οι ειδικοί του Χάρβαρντ προτείνουν επίσης τους εξής τρόπους αντιμετώπισης του πένθους, που μπορεί να βοηθήσουν στην πρόληψη της ΔΠΠ:
Ακολουθήστε τα βασικά βήματα για καλή υγεία. Ο επαρκής ύπνος, η υγιεινή διατροφή και η τακτική άσκηση μπορούν να βοηθήσουν πολύ στη μείωση του στρες. Αποφύγετε το αλκοόλ ή άλλες ουσίες, που δεν προσφέρουν μακροχρόνια ανακούφιση.
Κοινωνικοποιηθείτε. Μείνετε συνδεδεμένες με τους ανθρώπους που σας αρέσει να κάνετε παρέα και λάβετε μέρος σε δραστηριότητες της κοινότητας. «Πολλοί θα πουν ότι δεν έχουν διάθεση να κάνουν τίποτα», επισημαίνει η Morris. «Μπορεί να χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια για να πάτε κάπου, αλλά θα πρέπει σταδιακά να εντάξετε αυτές τις δραστηριότητες ξανά στη ζωή σας».
Μιλήστε για το πένθος σας. Ακόμη και αν δεν ζητήσετε ψυχοθεραπεία, το να μοιραστείτε τον πόνο σας με άλλους μπορεί να σας βοηθήσει πολύ. Δείτε μαζί παλιές φωτογραφίες και αναπολήστε. «Κάποιοι άνθρωποι κρύβουν το πένθος τους, αλλά υποφέρουν περισσότερο, γιατί δεν μπορούν να μοιραστούν όσα αισθάνονται», επισημαίνει η δρ Collier.
Αναζητήστε υποστήριξη. Η συμμετοχή σε μια ομάδα υποστήριξης μπορεί να σας φαίνεται πάρα πολύ δύσκολη αρχικά, αλλά το να μοιραστείτε τις εμπειρίες σας με άλλους που κατανοούν πραγματικά τι περνάτε μπορεί να έχει ανεκτίμητη αξία και να σας βοηθήσει να αναπτύξετε νέες και ουσιαστικές σχέσεις. Τα προγράμματα φροντίδας περιλαμβάνουν συχνά ομάδες υποστήριξης ή μπορείτε να ρωτήσετε στο τοπικό Κέντρο Προστασίας Ηλικιωμένων.
«Αναζητήστε υποστήριξη σε κάθε δυνατή μορφή», συνιστά η δρ Collier. «Κάποιοι μπορεί να βρουν αυτήν την υποστήριξη στην εκκλησία, κάποιοι άλλοι στην προπόνηση CrossFit».
Οι σοβαρές επιπτώσεις του πένθους στην υγεία
Αν έχετε μόλις χάσει κάποιο αγαπημένο σας πρόσωπο, η διαδικασία του πένθους μπορεί να μοιάζει σαν να περπατάτε με τα παπούτσια γεμάτα βαρίδια. Μπορεί να νιώθετε δύσπνοια ή ληθαργικότητα. Μπορεί να αισθάνεστε σφίξιμο και βάρος στο στήθος, ενώ το στομάχι σας μπορεί να ανακατεύεται. Οι μέρες σας μπορεί να διαταράσσονται από πονοκεφάλους, ζαλάδες και κόπωση.
Πράγματι, το κενό μπορεί να σας χτυπήσει στα σπλάχνα. Αυτό συμβαίνει γιατί το πένθος δεν είναι μόνο μια συναισθηματική διαδικασία· μπορεί να έχει έντονες σωματικές επιδράσεις, ακόμη και κάποιες που θέτουν σε κίνδυνο την υγεία σας, δηλώνει μια ειδική του Χάρβαρντ.
«Οι άνθρωποι συχνά υποτιμούν τον σωματικό αντίκτυπο του πένθους», αναφέρει η Sue Morris, διευθύντρια της υπηρεσίας αντιμετώπισης πένθους στο Αντικαρκινικό Ινστιτούτο Dana-Farber.
Πιστεύεται ότι οι συναισθηματικοί παράγοντες συνδέονται με αύξηση των ορμονών του στρες και των φλεγμονωδών χημικών ουσιών, με αποτέλεσμα τη μεταβολή στη ροή του αίματος και το να προκληθεί σύσπαση (περιορισμός του εύρους) των αιμοφόρων αγγείων, αύξηση της αρτηριακής πίεσης και της καρδιακής συχνότητας και να δημιουργηθούν συνθήκες που ευνοούν τον σχηματισμό θρόμβων αίματος.
Κάποιες από τις επακόλουθες επιδράσεις στην υγεία μπορεί να είναι επικίνδυνες. Το έντονο πένθος μπορεί να προκαλέσει καρδιακή προσβολή, ιδίως σε κάποιον που έχει ήδη παράγοντες κινδύνου για καρδιαγγειακή νόσο. Μελέτη που δημοσιεύθηκε στο JAMA Internal Medicine διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι που είχαν χάσει κάποιο αγαπημένο τους πρόσωπο τον προηγούμενο μήνα είχαν διπλάσια πιθανότητα να υποστούν καρδιακή προσβολή ή αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο σε σχέση με παρόμοια άτομα που δεν πενθούσαν.
Μια άλλη ακραία καρδιολογική συνέπεια είναι η μυοκαρδιοπάθεια Takotsubo, η οποία είναι γνωστή ως «σύνδρομο ραγισμένης καρδιάς». Η πάθηση αυτή μπορεί να μιμείται την καρδιακή προσβολή, προκαλώντας θωρακικό άλγος και δυσκολία στην αναπνοή, αλλά δεν περιλαμβάνει απόφραξη των στεφανιαίων αρτηριών. Το σύνδρομο ραγισμένης καρδιάς πλήττει δυσανάλογα περισσότερο τις γυναίκες και συνήθως περνάει σε έναν μήνα.
Οι άνθρωποι που πενθούν είναι επίσης πιο πιθανό να μη φροντίζουν την υγεία τους ή να μην ακολουθούν τις συστάσεις για υγιεινή διατροφή, άσκηση και προτεραιότητα στον ύπνο, αναφέρει η Morris. Μπορεί επίσης να απομονώνονται κοινωνικά, κάτι που είναι γνωστό ότι αυξάνει μια σειρά από κινδύνους για την υγεία.
Η Morris συνιστά καθένας που έχει χάσει ένα κοντινό αγαπημένο του πρόσωπο να προγραμματίσει σύντομα μια επίσκεψη στον γιατρό της πρωτοβάθμιας φροντίδας, για κάθε ενδεχόμενο.
«Η αυτοφροντίδα είναι βασικό μέρος της προσαρμογής μετά από έναν θάνατο κοντινού προσώπου», αναφέρει, «ιδίως εάν ήσασταν ο φροντιστής, κάτι που συμβαίνει συχνά ανάμεσα σε ζευγάρια».
Πηγή: Harvard Health Publishing
