Kathimerini.gr
Λίνα Γιάνναρου
Πέρυσι στο Star προβαλλόταν κάθε Τρίτη το κατά γενική ομολογία πολύ συμπαθητικό τηλεπαιχνίδι «Οι 100». Σε αυτό, οι διαγωνιζόμενοι έπρεπε να προβλέψουν με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ακρίβεια τις απαντήσεις 100 συνηθισμένων ανθρώπων σε διάφορες αναπάντεχες ερωτήσεις. Παρόλο που είχε πλάκα, κάθε φορά που το πετύχαινε ο καρδιολόγος από τη Λαμία Παναγιώτης Ιακωβής άλλαζε κανάλι. «Δεν ρωτούσαν τους παίκτες τι ισχύει, αλλά τι πιστεύουν για το κάθε θέμα οι 100», εξηγεί. «Ετσι είναι και στα σόσιαλ μίντια και στην κοινωνία. Μόνο που αντί για 100 είναι εκατομμύρια. Κανένας δεν ρωτάει τους ανθρώπους που έχουν αφιερώσει τη ζωή τους στην έρευνα, αλλά εμπιστεύεται αυτό που εκπέμπεται προς τα έξω σαν βοή».
Οι θεωρίες για ομοιοπαθητικά ματζούνια, «ενεργειακά» πεδία, βραχιολάκια ισορροπίας, νανογιλέκα κ.λπ. αρνούνται τους φυσικούς νόμους.
Ακούγεται πικραμένος, όμως δεν είναι. Ισως μόνο λίγο κουρασμένος. Τα τελευταία χρόνια, καλείται όλο και πιο συχνά να αποδομεί ψευδοεπιστημονικές θεωρίες που επικαλούνται οι ασθενείς ή οι συγγενείς τους (ή ακόμη και κάποιοι συνάδελφοί του γιατροί — περισσότερα γι’ αυτό παρακάτω), απόψεις που ποτέ δεν φανταζόταν ότι θα επικρατούσαν στην κοινή γνώμη.
Από αριστερά, πάνω: O κορωνοϊός είναι κατασκευασμένος. Τα κινητά και το 5G προκαλούν καρκίνο. Eχει βρεθεί φάρμακο για τον καρκίνο, αλλά μας το κρύβουν. Βραχιολάκια ισορροπίας, ματζούνια, συμπληρώματα διατροφής. Ζελεδάκια για ανοσοποιητικό, στύση, επιδόσεις στις Πανελλαδικές. Από αριστερά, κάτω: Μυοκαρδίτιδα από τα εμβόλια. Ξαφνικίτιδα και αιφνίδιοι θάνατοι από τα εμβόλια. Μας ψεκάζουν για να ελέγξουν τη συμπεριφορά μας. Νανογιλέκα, αλόη, φυτικά παρασκευάσματα από το χωριό. Ομοιοπαθητική, ανατολικές και εναλλακτικές θεραπείες. ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ: ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΑΒΡΑΜΙΔΗΣ
«Τα ξέρουμε όλα»
«Τα fake news είναι πλέον κομμάτι της καθημερινότητάς μας. Το να αντικρούουν την ψευδή πληροφόρηση είναι μία από τις βασικές εργασίες των γιατρών σήμερα. Να, μόλις χθες ήρθε ένας ασθενής και με ρώτησε εάν η κώφωση που έχει στο αριστερό αυτί προέρχεται από τα εμβόλια. Τέτοιες ερωτήσεις δεχόμαστε καθημερινά». Η ιδέα λοιπόν που είχε να ανοίξει στο Facebook τη σελίδα με τίτλο «Παρατηρητήριο Ψευδοεπιστήμης – Pseudoscience Alert» ήταν το δικό τους «ώς εδώ». «Είναι η ειδικότητά μας στην Ελλάδα να μαλώνουμε για όλα και να τα ξέρουμε όλα, αλλά κάπου φτάνει, αρκετά», λέει ο κ. Ιακωβής. «Αλλιώς να αρχίσουμε να λέμε ο ένας στον άλλο πώς να κάνει τη δουλειά του. Να πω κι εγώ στον πολιτικό μηχανικό τη γνώμη μου για το πώς να χτίσει το σπίτι μου». Η πρωτοβουλία του βρήκε και άλλους συνοδοιπόρους, επιστήμονες διαφόρων πεδίων, οι οποίοι επίσης έρχονται καθημερινά αντιμέτωποι με fake news και ήθελαν να συμβάλουν στον κοινό σκοπό, το debunking ψευδοεπιστημονικών απόψεων, δημοσιευμάτων, ισχυρισμών, αλλά και την επισήμανση κρουσμάτων «κακής επιστήμης», επιστημονικής δραστηριότητας δηλαδή που εμπεριέχει λάθη, λανθασμένες παραδοχές, αντιγραφή, κακές μετρήσεις, στατιστικά σφάλματα και άτοπες ερμηνείες. Και πάντα ψύχραιμα και με στοιχεία. Ο ίδιος ο κ. Ιακωβής έχει και σχετική εξειδίκευση. Εκτός από επεμβατικός καρδιολόγος, έχει πτυχίο και φιλοσοφίας επιστημών με εξειδίκευση στην επιστημολογία. «Πρόκειται για κλάδο που μελετά τη μεθοδολογία της επιστήμης, πώς παράγεται η επιστημονική γνώση, στην ουσία το τι είναι επιστήμη και τι όχι», εξηγεί. «Μπορεί να μην είμαστε κατάλληλοι να αναλύσουμε τι γίνεται με τα fake news στην ειδησεογραφία, αλλά τα επιστημονικά ζητήματα τα κατέχουμε». Και είναι σε θέση να πουν με βεβαιότητα ότι οι θεωρίες για ομοιοπαθητικά ματζούνια που δυναμώνουν με αραίωση, «ενεργειακά» πεδία και βραχιολάκια ισορροπίας, ζελεδάκια για κάθε οργή και νόσο, νανογιλέκα, θεωρίες περί επίπεδης Γης και καρκινογένεσης από κινητά, έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: η καθεμιά, αν αναλυθεί, αρνείται στοιχειώδεις νόμους της Φυσικής και της Χημείας. Αν όχι της λογικής. Και όμως, η διάδοσή τους λαμβάνει διαστάσεις πανδημίας.
Ο Γιάννης Χριστακόπουλος, φυσικός και επίσης μέλος της ομάδας, έρχεται συνεχώς αντιμέτωπος στις διαλέξεις του με θεωρίες γύρω από το 5G και τον κίνδυνο από τις ακτινοβολίες. Με ηρεμία τούς εξηγεί για το ιώδες και το υπεριώδες, αλλά και το γεγονός ότι ζούμε υπό διαρκή ακτινοβολία, τις λεγόμενες ακτινοβολίες υποβάθρου. «Οι οργανισμοί μας έχουν προσαρμοστεί σε αυτά, αν ξαφνικά η ακτινοβολία σταματήσει θα χρειαστούν πολλά χρόνια για να ξαναπροσαρμοστούν στη νέα κατάσταση», σημειώνει στην «Κ». Δεν ακούει μόνο γι’ αυτά. «Διάδοση έχουν και οι θεωρίες για εξωγήινους – ευτυχώς υπήρχε ο συγχωρεμένος ο Σιμόπουλος, που τους τα εξηγούσε πάντα πολύ ωραία, όπως και ο φίλος μου ο Σταμάτης Κριμιζής, που έχει τεράστια εμπειρία. Σε ανοιχτές διαλέξεις έχουμε ακούσει και για εκείνους που ζουν ανάμεσά μας και θα μας κάνουν κακό, και βέβαια για την επίπεδη Γη. Να το ακούγαμε πριν από την πρώτη πτήση με αεροπλάνο, ΟΚ· αλλά τώρα;» γελάει.
«Στην Ελλάδα μαλώνουμε για όλα, αλλά κάπου φτάνει, αρκετά», λέει ο καρδιολόγος Παναγιώτης Ιακωβής.
Τι να περιμένουμε, όμως, όταν τις ειδήσεις κατακλύζουν διασημότητες που ενστερνίζονται αυτές τις απόψεις; Μία από τις τελευταίες αναρτήσεις στη σελίδα αφορά τα αυτοκόλλητα NuCalm, που δήθεν στέλνουν σήματα ηρεμίας στον εγκέφαλο, τα οποία φοράει στον καρπό της μέχρι και η κ. Μέγκαν Μαρκλ. «Τα αυτοκόλλητα NuCalm είναι απλώς ματζούνια, που ψευδώς διατείνονται ότι επηρεάζουν το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα. Καμία ιατρική μελέτη δεν δείχνει κάτι τέτοιο. Πώς θα μπορούσε, άλλωστε, να επηρεαστεί το ΠΝΣ από ένα αυτοκόλλητο στον καρπό, που μάλιστα διατείνεται ότι δεν εγχύει και κάποιο φάρμακο», γράφουν οι ειδικοί, παραθέτοντας σχετικό λινκ.
«Αυτά είναι πια τα στρατόπεδα που χωρίζεται ο κόσμος», λέει ο κ. Ιακωβής. «Αυτοί που πιστεύουν στην επιστήμη, στον ορθό λόγο και στο επιχείρημα, και αυτοί που αρέσκονται στα fake news, στην προπαγάνδα, τη βία, την επιβολή». Οπως τονίζει, πάντα ο κόσμος γοητευόταν από ψευδοεπιστημονικές θεωρίες, αλλά τα social media έχουν φέρει μεγάλη ποσοτική διαφορά. «Πλέον, δεν είναι αληθές αυτό που έχει την περισσότερη τεκμηρίωση, αλλά αυτό που ακούγεται περισσότερο. Λέει ο γιατρός κάτι στα social media και είναι ένας και από κάτω χίλιες θέσεις άσχετων με την ιατρική. Ποιος θα επιβληθεί; Οι χίλιοι έναντι του ενός». Πριν από λίγα χρόνια, το δημοτικό συμβούλιο επαρχιακής πόλης είχε ψηφίσει και είχε απαγορεύσει το 5G στην πόλη γιατί δήθεν επηρέαζε τη γονιμότητα των κατοίκων. «Ναι, είχαν ρωτήσει και επιστήμονες. Θα βρεθούν ψεκασμένοι επιστήμονες να πουν αυτό που θες». Σύμφωνα με τον ίδιο, άλλωστε, υπάρχουν γιατροί που είτε λόγω ανεπαρκούς εκπαίδευσης είτε για λόγους προσωπικού συμφέροντος (π.χ. την προώθηση σκευασμάτων) υποκύπτουν ή προωθούν τέτοιες δοξασίες.
Οι μάσκες και το οξυγόνο
Η πανδημία έφερε στην επιφάνεια πολλά τέτοια «περιστατικά». «Εν μέσω COVID, είχαμε κάνει ένα πείραμα με συναδέλφους μου, είχαμε φορέσει επτά μάσκες τη μία πάνω στην άλλη ο καθένας και είχαμε μετρήσει το οξυγόνο μας. Είδαμε ότι δεν επηρεαζόταν, γιατί το μόριο του οξυγόνου είναι πολύ μικρότερο από τις τρύπες της μάσκας. Είχαμε κάνει μάλιστα το ίδιο και πάνω σε τεστ κοπώσεως. Και πάλι το οξυγόνο δεν έπεφτε. Η επίθεση που δεχτήκαμε ήταν απερίγραπτη. Δήθεν ότι θέλαμε να φιμώσουμε όσους έλεγαν ότι οι μάσκες είναι επικίνδυνες. Οχι, απλώς θέλαμε να αποδείξουμε ότι ήταν ασφαλείς».
