Του Απόστολου Κουρουπάκη
Το Βιβλιοτρόπιο στη Λεμεσό εγκαινιάζει τις φετινές του εκδηλώσεις που έχουν τον γενικό τίτλο «Άξια Λόγου» με μία πολύ ενδιαφέρουσα συνάντηση συγγραφέων, των Μιχάλη Μαλανδράκη, Χάρη Καλαϊτζίδη και Φοίβο Οικονομίδη, οι οποίοι θα συνομιλήσουν με τη συγγραφέα Μαρία Α. Ιωάννου, με την ποιήτρια Έρινα Χαραλάμπους να παρεμβαίνει στη συζήτηση. Η εκδήλωση του Βιβλιοτροπίου στην οποία θα λάβουν μέρος έχει τον τίτλο «Η Gen Z ΠεζοΓράφει» και στη συζήτηση που θα γίνουν θα τεθούν ερωτήματα που έχουν να κάνουν με τους τρόπους που διαχειρίζεται λογοτεχνικά τον χρόνο και τη μνήμη η Gen Z ή και τι είναι αυτό που ωθεί σήμερα νέους λογοτέχνες / νέες λογοτέχνιδες να ξεκινήσουν έναν αγώνα με τις λέξεις για να παραγάγουν καινούργια λογοτεχνικά έργα, καθώς και από πού αντλούν την έμπνευσή τους, αλλά και ποια είναι η σχέση τους με τη γλώσσα. Σίγουρα από τη γόνιμη συζήτηση που θα γίνει θα ανακύψουν πολλά περισσότερα ερωτήματα. Στην «Κ» κάναμε μία μικρή συζήτηση με δύο από τους συμμετέχοντες, τον Χάρη Καλαϊτζίδη και τον Φοίβο Οικονομίδη. Ο Χάρης Καλαϊτζίδης έλαβε το βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου «Μένη Κουμανταρέα», και ήταν υποψήφιος για το Κρατικό Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου για το έτος 2023), και ο Φοίβος Οικονομίδης έλαβε το Κρατικό Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου 2021.
Χάρης Καλαϊτζίδης: «Η εποχή της πληροφορίας εμποδίζει τη συγκέντρωση κι έτσι η Gen Z τείνει ν’ αποφεύγει τα εκτενή έργα. Συχνότερα προτιμά συλλογές διηγημάτων κι online μορφές μικρών πεζών ή πεζοποιημάτων».
Φοίβος Οικονομίδης: «Δεν υπάρχει τρόπος να δελεάσουμε κάποια ή κάποιον να αφήσει το κινητό και να πιάσει το βιβλίο, αλλά ούτε και λόγος. Δεν είναι ερώτημα πολλαπλής επιλογής, τύπου Netflix, Instagram, ή βιβλίο».
–Στην εποχή της ταχύτητας και του αβίαστου scroll down τι είναι αυτό που θα προσελκύσει έναν αναγνώστη της γενιάς σου;
Φοίβος Οικονομίδης: Δεν πιστεύω σε αυτό τον ανταγωνισμό ανάμεσα σε τεχνολογία και λογοτεχνία, τον θεωρώ κάπως άστοχο. Αν συζητάμε για την προσοχή μας, για το attention span του καθενός, τίποτα δεν είναι πιο ελκυστικό και υπνωτιστικό από το scrolling. Δεν υπάρχει τρόπος να δελεάσουμε κάποια ή κάποιον να αφήσει το κινητό και να πιάσει το βιβλίο, αλλά ούτε και λόγος. Δεν είναι ερώτημα πολλαπλής επιλογής, τύπου Netflix, Instagram, ή βιβλίο. Διαβάζεις, αν θες να διαβάσεις, δεν είναι συμβιβασμός, είναι ανάγκη. Ψάχνεις κάτι βαθύτερο, ψάχνεις χώρο, ψάχνεις το ακριβώς αντίθετο αυτού που σου προσφέρει το ίντερνετ. Προσωπικά γράφω για τον κόσμο όπως τον αισθάνομαι. Ίσως αν με διαβάσει ένα άτομο της γενιάς μου να το βρει αυτό ανακουφιστικό, ίσως να ταυτιστεί. Αν δεν το ενδιαφέρει το διάβασμα όμως, το τι γράφω δεν θα έχει ούτως η άλλως καμία σημασία.
Χάρης Καλαϊτζίδης: Είναι δύσκολο να μιλήσουμε συνολικά για μια γενιά, σαν να είναι κάτι το ενιαίο κι εύκολα προσδιορίσιμο. Παρ’ όλα αυτά, θα εντόπιζα τέσσερα χαρακτηριστικά που προσελκύουν μια αναγνώστρια ή έναν αναγνώστη κάτω των τριάντα. Πρώτον, βοηθάει η μικρότερη έκταση. Η εποχή της πληροφορίας εμποδίζει τη συγκέντρωση κι έτσι η Gen Z τείνει ν’ αποφεύγει τα εκτενή έργα. Συχνότερα προτιμά συλλογές διηγημάτων κι online μορφές μικρών πεζών ή πεζοποιημάτων. Ακόμα και το μυθιστόρημα της Gen Z είναι συνήθως πιο σύντομο (τόσο ο «Βορράς» του Φοίβου όσο κι η «Πολεμική Μηχανή» δεν ξεπερνούν τις 200 σελίδες). Ταυτόχρονα, υπάρχει μια ροπή προς τις multimedia μορφές, οι οποίες συνδυάζουν το κείμενο με ήχο ή/και εικόνα, τοποθετώντας τον δέκτη στο μεταίχμιο του «αναγνώστη» και του «θεατή/ακροατή». Η προφορική ποίηση είναι ιδιαίτερα δημοφιλής στα νέα παιδιά. Με γλώσσα καθημερινή, εξομολογητικό τόνο και θεματικές έρωτα, στίγματος και οργής, το spoken word και το poetry slam γεμίζουν αίθουσες και συσσωρεύουν views στα μέσα. Θα έλεγα, ακόμα, ότι υπάρχει μια δίψα για έργα που αντικατοπτρίζουν την ίδια τη Gen-Z, εξετάζοντας «την εποχή της ταχύτητας και του αβίαστου scroll down». Εδώ θα έβαζα, για παράδειγμα, τα διηγήματα της Στεργίου καθώς και, μ’ έναν πιο έμμεσο τρόπο, το δεύτερο βιβλίο του Μιχάλη. Τέλος, αισθάνομαι ότι, όλο και πιο συχνά, αντιμετωπίζουμε τα βιβλία ως εξαρτήματα της ταυτότητας που (επιθυμούμε να) έχουμε. Αυτή η κατάσταση δεν χαρακτηρίζει μόνο την Gen Z, όλοι μας δομούμε «εαυτούς» μέσα απ’ την κατανάλωση προϊόντων. Την ίδια στιγμή (κι αναγνωρίζοντας αυτή την τάση), το βιβλίο έχει γίνει περισσότερο «προϊόν» απ’ ό,τι παλιά, με πολύπλοκα τμήματα marketing κι influencers να ορίζουν τη συμβολική του αξία και το image που αυτό προωθεί. Ως εκ τούτου, φτάνουμε να επιλέγουμε βιβλία όχι επειδή μας ευχαριστούν ή μας ενδιαφέρουν, αλλά επειδή εντάσσονται στην (υπο)κουλτούρα της επιλογής μας και ταιριάζουν με την ταυτότητα που θέλουμε να χρησιμοποιούμε. Το βιβλίο, συνεπώς, γίνεται αξεσουάρ. Ενίοτε, δεν χρειάζεται να το διαβάσουμε καν.
–Ποιος είναι ο γλωσσικός λογοτεχνικός κώδικας της Gen Z; Υπάρχει γλωσσικό modus operandi;
Φοίβος Οικονομίδης: Δεν γνωρίζω. Μάλλον όχι. Θα μπορούσα να πω ότι υπάρχει μια τάση για απελευθέρωση, για απλότητα, για την κατάργηση των ορίων ανάμεσα στο λογοτεχνικό και το μη λογοτεχνικό, αλλά δεν ξέρω αν μπορούμε να το παρατηρήσουμε αυτό ως γενικευμένο φαινόμενο. Δεν αναγνωρίζω κανένα ρεύμα στην τέχνη σήμερα, τρέχουν παράλληλα αμέτρητα ρεύματα, πράγμα που δεν είναι αναγκαστικά κακό. Υπάρχουν συγγραφείς είκοσι και τριάντα χρόνια μεγαλύτεροι/ες μου με τους οποίους νιώθω ότι σχετίζομαι έντονα. Αντίστοιχα και με συγγραφείς που πέθαναν πριν γεννηθώ. Η Gen Z νομίζω είναι περισσότερο ένα μαρκετίστικο target group, κι επομένως κάτι το θολό. Δυσκολεύομαι να της δώσω οποιαδήποτε ταυτότητα.
Χάρης Καλαϊτζίδης: Η δυσκολία να μιλήσουμε συνολικά για μια γενιά εντείνεται, όταν αντιμετωπίζουμε τέτοιες ερωτήσεις: Από τη μία, πολλά μέλη της Gen-Z είναι ακόμα ανήλικα και δεν έχουν παρουσιάσει κάποιο δείγμα γραφής. Από την άλλη, είναι εγγενώς δύσκολο να μιλήσουμε για τέτοια φαινόμενα όσο αυτά συντελούνται, πρέπει συνήθως να περάσει μια γενιά, αφήνοντας το αποτύπωμά της, για να μπορέσουμε να εξετάσουμε τον «λογοτεχνικό της κώδικα». Χωρίς να ξεχνάω αυτούς τους περιορισμούς, πιστεύω ότι μπορούμε να εντοπίσουμε κάποιους κοινούς τόπους. Αρχικά, η Gen-Z παρουσιάζει μια γλώσσα πιο απλή, πιο σύγχρονη και απτή, η οποία (συχνά με την παρεμβολή αργκό ή αγγλικών) αναζητεί ένα λιγότερο συνθετικό κι επιτηδευμένο ύφος. Στις καλύτερες στιγμές της, αυτή η γενιά ασχολείται και με την παράδοση, μπλέκοντας το σύγχρονο/ποπ στοιχείο με μια πιο ποιητική και λυρική φωνή για να επιτύχει μια συνέργεια του λαϊκού και του υψηλού (η οποία είναι και το ίδιον του μεταμοντερνισμού, για παράδειγμα: «Ο Θάνατος Είναι Μέσα στα Πράγματα» του Στασινού).
Παράλληλα, και μιλώντας περισσότερο υφολογικά, θα έλεγα ότι η γραφή της Gen-Z είναι πιο «οργανικά» κοινωνικοπολιτική, επιδεικνύοντας μεγαλύτερη ευαισθησία στην επιλογή των λέξεων και μεγαλύτερη προσοχή ως προς τις συνδηλώσεις και τα αποτελέσματα που εκείνες ίσως φέρουν. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η πολιτική τοποθέτηση περνάει πιο ουσιαστικά στο έργο, δεν είναι πια ρητή δήλωση απόψεων ή προθέσεων, αλλά ενδελεχής δουλειά στην ίδια την ύφανση των φράσεων και των συλλογισμών. Ως παραδείγματα, μπορεί κανείς να δει το «Μια Κάποια Γαλάτεια» της Λάκκα, το «Γνωρίζω Αυτές που Πλέκουν στη Μέση της Θάλασσας» της Ευσταθίας Π. και τη «Λαβίνια Σουλτς» της Διάκου.
Πληροφορίες
«Η Gen Z ΠεζοΓράφει», Ξυδάδικο, Γενεθλίου Μιτέλλα 34, Λεμεσός. Τετάρτη 27 Μαρτίου 2024, ώρα 7:30 μ.μ. Κράτηση θέσεων τηλέφωνο 99667599
