ΚΥΠΕ
Η γραφή του ποιητή, πεζογράφου, ερευνητή και φιλολόγου Λεύκιου Ζαφειρίου (1948-2022) χαρακτηρίζεται από πυκνότητα και λιτότητα, καθώς και την έγνοια του για την Κύπρο μετά την τραγωδία του 1974, αναφέρουν σε συνέντευξή τους στο ΚΥΠΕ ο μουσικοσυνθέτης Ευαγόρας Καραγιώργης και η ποιήτρια Ευφροσύνη Μαντά – Λαζάρου, με αφορμή τις εκδηλώσεις που έλαβαν χώρα σε Λευκωσία και Λάρνακα για τα τρία χρόνια από τον θάνατο του Λεύκιου Ζαφειρίου.
Σε αυτές τις εκδηλώσεις έγινε η παρουσίαση του ψηφιακού δίσκου «Στιγμές», ο οποίος περιλαμβάνει 10 ποιήματα του Λεύκιου Ζαφειρίου, τα οποία μελοποίησε ο Ευαγόρας Καραγιώργης.
Πώς δημιουργήθηκε ο δίσκος «Στιγμές»
Δεδομένου ότι τα 7 από τα 10 ποιήματα που περιλαμβάνονται στον ψηφιακό δίσκο είχαν μελοποιηθεί το 1991, στο πλαίσιο θεατρικής παράστασης που επρόκειτο να σκηνοθετήσει ο Χρίστος Ζάνος και η οποία δεν πραγματοποιήθηκε τελικά, ρωτάμε τον συνθέτη για τη σχέση του με τον Λεύκιο Ζαφειρίου. Ο κ. Καραγιώργης σημειώνει ότι δεν είχε γνωρίσει τον ποιητή πριν ούτε κατά τη διάρκεια της εργασίας του για τη ματαιωθείσα παράσταση του 1991.
Όπως εξηγεί, λόγω προηγούμενης συνεργασίας του με το Σατιρικό Θέατρο, ο σκηνοθέτης Χρίστος Ζάνος τού είχε ζητήσει να γράψει μουσική για την παράσταση «Ο γάμος της Χαρούλας», στην οποία ο κ. Ζάνος είχε εντάξει ποιήματα του Λεύκιου Ζαφειρίου με τη βοήθεια του ίδιου του ποιητή. Ο συνθέτης αναφέρει ότι στην πορεία ενημερώθηκε από τον σκηνοθέτη ότι η παράσταση δεν θα πραγματοποιηθεί, με αποτέλεσμα η μελοποίηση να σταματήσει σε 7 ποιήματα.
Ο Ευαγόρας Καραγιώργης δηλώνει ότι γνώρισε τον Λεύκιο Ζαφειρίου μετά το 1998, όταν ξεκίνησε να συνεργάζεται με τον Μιχάλη Πιερή, ο οποίος ήταν φίλος και συνεργάτης του ποιητή, συνεργάζονταν σε θέματα φιλολογικά σε συνέδρια. Συγκεκριμένα, όπως εξηγεί, ο Μιχάλης Πιερής εξέδιδε το λογοτεχνικό περιοδικό «Ύλαντρον» και ο Λεύκιος Ζαφειρίου είχε την επιμέλεια των κειμένων, ενώ ο ίδιος είχε συμβάλει με άρθρα για τη μουσική του Μάνου Χατζιδάκι και άλλα κείμενα. Επιπλέον, αναφέρει στο ΚΥΠΕ ότι ο Λεύκιος Ζαφειρίου ερχόταν στις εκδηλώσεις που διοργάνωνε ο Μιχάλης Πιερής στο Αρχοντικό της Οδού Αξιοθέας.
«Έτυχε να συμφάγουμε, βγήκαμε έξω κάποιες άλλες φορές, αλλά δεν του έκανα κουβέντα για τα ποιήματα που μελοποίησα, επειδή ήταν άνθρωπος χαμηλών τόνων και δεν ενθουσιαζόταν εύκολα με πράγματα που θα μπορούσαν να του δώσουν δημοσιότητα, όπως τα τραγούδια», αναφέρει ο κ. Καραγιώργης, διευκρινίζοντας ότι πολύ αργότερα έστειλε στον Λεύκιο Ζαφειρίου μέσω Διαδικτύου το τραγούδι «Ποιητές». Ωστόσο, ο αείμνηστος ποιητής δεν σχολίασε κάτι, σημειώνει, προσθέτοντας ότι δεν είχε γνωρίσει τη δουλειά που είχε γίνει με τη μελοποίηση των ποιημάτων του.
Απαντώντας σε ερώτηση του ΚΥΠΕ για τα κριτήρια επιλογής των ποιημάτων που μελοποιήθηκαν, ο γνωστός συνθέτης εξηγεί ότι είχε πάρει τον δίσκο με τα 7 ποιήματα που είχε μελοποιήσει στον σκηνοθέτη Χρίστο Ζάνο, ο οποίος είχε επιλέξει μαζί με τον Λεύκιο Ζαφειρίου τα ποιήματα που επρόκειτο να ενταχθούν στο κείμενο της θεατρικής παράστασης του 1991.
Ακολούθως, ο κ. Καραγιώργης αναφέρει ότι μετά τον θάνατο του ποιητή το 2022, απέστειλε τα 7 μελοποιημένα ποιήματα στην αδελφή του ποιητή, ποιήτρια Φροσούλα Κολοσσιάτου, η οποία έχει τα πνευματικά δικαιώματα του έργου του Λεύκιου Ζαφειρίου. Όπως λέει, η δουλειά του άρεσε στην κ. Κολοσσιάτου, η οποία τον προέτρεψε να μελοποιήσει και άλλα ποιήματα του αδελφού της. Εν συνεχεία, επισημαίνει ότι ανέτρεξε εκ νέου στο κείμενο της παράστασης του Χρίστου Ζάνου και διάλεξε άλλα 3 ποιήματα του Λεύκιου Ζαφειρίου, τα οποία μελοποίησε την άνοιξη του 2024.
Η αξία του έργου του Λεύκιου Ζαφειρίου
Κληθείς να αξιολογήσει τα ποιήματα του Λεύκιου Ζαφειρίου, ο Ευαγόρας Καραγιώργης σημειώνει ότι υπάρχουν αναφορές στη μητέρα του, η οποία "έφυγε" από τη ζωή τον Μάρτιο του 1957, όταν ο ποιητής ήταν 9 ετών, καθώς και αναφορές στην κυπριακή τραγωδία του 1974. «Ο Λεύκιος έχει μια αγωνία για τον τόπο, την οποία βγάζει με ένα δικό του τρόπο, και κυρίως μιλάει για τη διχοτομημένη και ακρωτηριασμένη Λευκωσία, που ξαγρυπνάει τη νύχτα, τον Μακρύδρομο που δεν φτάνει πουθενά, για τον Γρηγόρη Αυξεντίου. Υπαινίσσεται κάποια πράγματα και ο καθένας μπορεί να πάρει τα μηνύματά του», υπογραμμίζει.
«Ο Λεύκιος μιλάει με ένα συμπυκνωμένο, λιτό τρόπο», δηλώνει ο κ. Καραγιώργης, προσθέτοντας ότι τα ποιήματα που μελοποίησε είναι μικρά και αποτελούνται από 1-2 στροφές.
Από την πλευρά της, η Ευφροσύνη Μαντά – Λαζάρου, σημειώνοντας ότι γνώρισε τον εκλιπόντα μέσω της αδελφής του, της Φροσούλας Κολοσσιάτου, με την οποία τη συνδέει στενή φιλία, αναφέρει ότι ο Λεύκιος Ζαφειρίου ήταν «ένας εξαίρετος λογοτέχνης, από τις πιο σημαντικές φωνές του τόπου μας». Την ίδια ώρα τονίζει ότι θαύμαζε τον Λεύκιο Ζαφειρίου ως ποιητή και ως πεζογράφο, κάνοντας λόγο για «μια γνήσια φωνή που κρύβει μέσα της μια ιδιαίτερη αγάπη για τον τόπο μας, για την ιστορία του και όχι μόνο». Παράλληλα, λέει ότι θαύμαζε τον εκλιπόντα και ως φιλόλογο για τη σταθερότητα, την αφοσίωση, την επιμονή του όταν ερευνούσε.
Δεδομένου ότι ο Λεύκιος Ζαφειρίου είχε εκδώσει μελέτη για τον Ανδρέα Κάλβο, η Ευφροσύνη Μαντά – Λαζάρου τονίζει ότι ο Κάλβος ήταν μια προσωπική υπόθεση για τον Ζαφειρίου. «Ο Κάλβος ήρθε και τον βρήκε», αναφέρει χαρακτηριστικά, εξηγώντας ότι είχε κεντρίσει το ενδιαφέρον του η περιπετειώδης ζωή του Κάλβου. Ακόμη, σημειώνει ότι ο Λεύκιος Ζαφειρίου είχε αναζητήσει τον τάφο του Κάλβου και με τη βοήθεια του αδελφού του, Παναγιώτη, αποκατέστησε την ταφική πλάκα, πράγμα που «δηλώνει πολλά».
Ταυτόχρονα, η κ. Μαντά – Λαζάρου λέει στο ΚΥΠΕ ότι ο Λεύκιος Ζαφειρίου εντόπισε το 2003, με την ψηφιακή βοήθεια του Τεύκρου Χαχολιάδη, την ωδή του Κάλβου «Ελπίς Πατρίδος», την οποία επανεξέδωσε.
«Οι μελέτες του Λεύκιου Ζαφειρίου είχαν πάντα κάτι περισσότερο, κάτι βαθύτερο που τον κινητοποιούσε. Δεν ήταν απλώς η διεκπεραίωση μιας έρευνας που θα φέρει κάποια επιστημονικά αποτελέσματα», τονίζει, εκφράζοντας παράλληλα την πεποίθηση ότι «υπήρχε και κάτι που αναζητούσε ο ίδιος προσωπικά».
Αναφερόμενη στα έργα του εκλιπόντος που η ίδια ξεχωρίζει, η Ευφροσύνη Μαντά – Λαζάρου λέει ότι ξεχωρίζει τη νουβέλα του «Οι συμμορίτες», σημειώνοντας ότι χαρακτηρίζεται από λιτότητα, πυκνότητα και υπαινικτικότητα, ενώ παράλληλα ανοίγει διάλογο με τον αναγνώστη. Το εν λόγω έργο επανεκδόθηκε με εισαγωγή γραμμένη από τον καθηγητή Αλέξη Ζήρα, έναν πολύ καλό φίλο του Λεύκιου Ζαφειρίου, συμπληρώνει.
Απαντώντας σε ερώτηση του ΚΥΠΕ αν το έργο του εκλιπόντος έχει λάβει την αναγνώριση που του αρμόζει, η κ. Μαντά – Λαζάρου εκφράζει την πεποίθηση ότι το έργο του θα αναδειχθεί ακόμα περισσότερο σε βάθος χρόνου, επισημαίνοντας ότι ο Λεύκιος Ζαφειρίου έχει αφήσει έργο, το οποίο θα μείνει, θα συζητηθεί και θα αναλυθεί. «Σημασία έχει να ανανεώνεται το ενδιαφέρον γύρω από το έργο του», καταλήγει.
Ποιος ήταν ο Λεύκιος Ζαφειρίου
Ο Λεύκιος Ζαφειρίου (1948-2022) σπούδασε ελληνική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (Τμήμα Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών), εργάστηκε ως φιλόλογος-καθηγητής σε σχολεία της Μέσης Εκπαίδευσης (για μία διετία στο υπό τουρκική κατοχή Γυμνάσιο Ριζοκαρπάσου) και στην Παιδαγωγική Ακαδημία Κύπρου και στην Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραμμάτων (ΥΑΠ) του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού, αναφέρει δελτίο Τύπου της Ένωσης Λογοτεχνών Κύπρου.
Σημειώνεται ακόμη ότι ο εκλιπών το 1978 ίδρυσε μαζί με άλλους 35 λογοτέχνες την Ένωση Λογοτεχνών Κύπρου. Συμμετείχε με Ελλαδίτες και Κυπρίους λόγιους στην εκδοτική ομάδα τών περιοδικών «Σημείο» (1992-1998), και «Ακτή» (1989-1991), «Ύλαντρον» (2001-2002). Στην ποίηση πρωτοεμφανίστηκε το 1975, με την ποιητική συλλογή «Ποιήματα», ενώ το 1977 η δεύτερη ποιητική του συλλογή «Σχεδόν Μηδίζοντες» τιμήθηκε με το κυπριακό Κρατικό Βραβείο Νέου Λογοτέχνη. Ακολούθησαν άλλες τέσσερεις ποιητικές συλλογές: «Απομαγνητοφώνηση» (1978), «Μιγάδας Άγγελος» (1980). Επιπλέον η συλλογή του «Η θλίψη του απογεύματος» (2011), τιμήθηκε με Κρατικό Βραβείο Ποίησης.
Στην πεζογραφία, εξέδωσε τη νουβέλα «Οι συμμορίτες» (1983/2009) και τη συλλογή διηγημάτων «Με ευλάβεια και λύπη» (2013), που τιμήθηκαν επίσης με κρατικά βραβεία. «Στην έρευνα και μελέτη της Λογοτεχνίας η προσφορά του Λεύκιου Ζαφειρίου υπήρξε σημαντική, ιδίως σε ό,τι αφορά το έργο του εμβληματικού Νεοέλληνα ποιητή Ανδρέα Κάλβου, έργο που συνακόλουθα βράβευσε η Ακαδημία Αθηνών», προστίθεται.
Παράλληλα, επισημαίνεται ότι ο εκλιπών έγραψε δοκίμια για τους Διονύσιο Σολωμό, Γιάννη Ρίτσο, Οδυσσέα Ελύτη, Νικηφόρο Βρεττάκο, Μανόλη Αναγνωστάκη, Κώστα Μόντη, Τίτο Πατρίκιο, Νάσο Βαγενά, Θανάση Βαλτινό κ.ά. Ποιήματα, κείμενα και μελέτες του για τη λογοτεχνία δημοσιεύτηκαν σε ελλαδικά και κυπριακά περιοδικά, εφημερίδες, εκδόσεις, πρακτικά συνεδρίων κ.ά.
Μεταφράσεις ποιημάτων και πεζών του δημοσιεύτηκαν στα Αγγλικά, Γαλλικά, Ιταλικά, Ρωσικά, Αλβανικά, Σλοβένικα και άλλες γλώσσες, ενώ αρκετά ποιήματα και πεζά του έχουν ενταχθεί σε κυπριακές, ελλαδικές και διεθνείς Ανθολογίες Λογοτεχνίας.
